Introduction to Translation Studies

Ćwiczenia zapoznają studentów z historią badań nad przekładem (od czasów rzymskich do XXI wieku). Przekład rozpatrywany jest z perspektywy interdyscyplinarnej.

Kurs stanowi wprowadzenie do teorii przekładu. Na zajęciach czytać będziemy teksty poświęcone wybranym aspektom przekładu, wspólnie je analizować oraz wypowiadać się krytycznie na ich temat.

Prześledzimy ewolucję myśli translatorskiej oraz dominujące paradygmaty w różnych epokach. Zastanowimy się również nad szerszym kontekstem omawianych pojęć oraz ich inspiracjami.

Rolą kursu jest uświadomienie studentom faktu, że przekładoznawstwo jest interdyscyplinarną i rozległą dyscypliną, która łączy w sobie m.in. językoznawstwo, literaturoznawstwo oraz socjologię. Z tego względu nie będziemy się ograniczać wyłącznie do problematyki przekładu literackiego. Omówimy również specyfikę przekładu ustnego, audiowizualnego czy scenicznego. Pochylimy się także nad kierunkami badań nad przekładem w XXI wieku, z uwzględnieniem badań empirycznych wykorzystujących metody ilościowe.

I

Protoplaści teorii przekładu: Cyceron i św. Hieronim. Słowo za słowo vs. sens za sens. Przekłady Biblii (Wycliffe, Luter). Siedemnasty wiek i pierwsze próby systematyzacji teorii (Dryden, Dolet, Tytler). Friedrich Schleiermacher: naturalizacja i alienacja.

Lektury:

Munday, J. (2001). Introducing Translation Studies (18–34). Routledge.

Schleiermacher, F. (1813/2009) O różnych metodach tłumaczenia w przekładzie Piotra Bukowskiego. Przekładaniec, 21, 8–29.

II

Spór o ekwiwalencję jako centralna oś studiów nad przekładem. Jakobson i trzy rodzaje przekładu. Ekwiwalencja formalna i dynamiczna. Nida i odpowiedzialność tłumacza.  

Lektury:

Jakobson, R. (1978/2009). O językoznawczych aspektach przekładu. W: P. Bukowski & M. Heydel (red.). Współczesne teorie przekładu. Antologia (41–49). Wydawnictwo Znak.  

Nida, E. (1963/2009). Zasady odpowiedzialności. W: P. Bukowski & M. Heydel (red.). Współczesne teorie przekładu. Antologia (51–69). Wydawnictwo Znak.  

III

Tłumaczenie funkcjonalne, próby wyjścia poza spektrum ekwiwalencji. Tłumacz jako autor nowego komunikatu. Lojalność w przekładzie. Teoria skoposu.  

Lektury:

Nord, C. (1989/2000). Skopos and commission in translational action. In: L. Venuti (Ed.), The Translation Studies Reader (172–185). Routledge.

Reiss, K. (1989). Text-types, Translation Types and Translation Assessment. In: A. Chesterman (Ed.), Readings in Translation Theory (191–202). Oy Finn Lectura Ab.

IV

The Map Jamesa S. Holmesa i narodziny autonomicznej dyscypliny. Translation Studies. Kultura jako jednostka operacyjna przekładu. Podejście deskryptywne vs. podejście preskryptywne.

Lektury:

Heydel, M. (2009). Zwrot kulturowy w badaniach nad przekładem. Teksty Drugie, 6, 21–33.

Holmes. J. (1972/2000). The Name and Nature of Translation Studies. In L. Venuti (Ed.), The Translation Studies Reader (172–185). Routledge.

V

Ewen-Zohar i Toury. Teoria polisystemów. Inspiracje rosyjskimi formalistami. Normy przekładowe: początkowe, wstępne i operacyjne. Semiotyczna sieć przenikających się kulturowych systemów. Kultura jako centralna oś zainteresowania przekładoznawców.

Lektury:

Ewen-Zohar, I. (1990/2007). Teoria polisystemów. Przestrzenie teorii, 7, 347–366.  

Toury, G. (1995). Descriptive Translation Studies – and Beyond (53–69). John Benjamins.

VI

Szkoła Manipulistów. Przekład jako proces przepisywania. André Lefevere – instytucja patronatu, refrakcja. Czytelnicy profesjonalni i nieprofesjonalni. Lawrence Venuti i (nie)widzialność tłumacza. Egzotyzacja i domestykacja jako echo myśli Schleiermachera w XXI wieku. Realia rynku wydawniczego.

Lektury:

Lefevere, A. (1982/2009). Ogórki Matki Courage. W: P. Bukowski & M. Heydel (red.). Współczesne teorie przekładu. Antologia (223–246). Wydawnictwo Znak.  

Venuti, L. (1995). The Translator’s Invisibility. A History of Translation (s. 1–42). Routledge.    

VII

Przekład jako narzędzie. Tłumaczenie w służbie ideologii – przypadek Związku Sowieckiego. Cenzura i rugowanie z kanonu.

Lektury:

Balina, M. (2005). Fairy Tales of Socialist Realism. Introduction. In M. Balina, H. Goscilo, & M. Lipovetsky (Eds.), Politicizing Magic: An Anthology of Russian and Soviet Fairy Tales (105–121). Northwestern University Press.

De-you, Y. (1987). On Marshak's Russian Translation of Robert Burns. Studies in Scottish Literature, 22(1), 10–29.

VIII

Obcość w przekładzie. Dwanaście przykładów deformacji tekstu według Bermana. Czy można mówić o nieprzetłumaczalności? Języki a kultury.

Lektury:

Berman, A. (1985/2009). Przekład jako doświadczenie obcego. W: P. Bukowski & M. Heydel (red.). Współczesne teorie przekładu. Antologia (247–264). Wydawnictwo Znak.  

Wierzbicka, A. (2007). Słowa klucze: różne języki – różne kultury (s. 295–357). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

IX

Perspektywa hermeneutyczna

Cztery fazy przekładu: wstępne zaufanie, agresja, inkorporacja, kompensacja. Filozoficzne spojrzenie na przekład. Tłumaczenie jako dalsze życie oryginału. Czysty język.

Lektury:

Steiner, G. (2000). Po wieży Babel: problemy języka i przekładu (s. 405–426) Universitas.

Benjamin, W. (1923/2000). The Task of the Translator. In L. Venuti (Ed.), The Translation Studies Reader (15–25). Routledge.

X

Perspektywa postkolonialna i feministyczna

Przekład jako odbicie relacji władzy. Nadawcy, adresaci i odbiorcy. Problemy języka teorii przekładu. Status przekładów i status kobiet.

Lektury:

Simon, S. (2005). Gender in Translation Cultural identity and the politics of transmission (s. 7–20). Routledge.

Tymoczko, M. (2009). Literatura postkolonialna a przekład literacki. W: P. Bukowski & M. Heydel (red.). Współczesne teorie przekładu. Antologia (429–447). Wydawnictwo Znak.  

XI

Przekład utworów dramatycznych. Przekłady Szekspira na język polski – różne podejścia do tego samego tekstu. Sztuka jako przykład tekstu multimodalnego. „Wypowiadalność”, „teatralność” i „oddychalność” jako kluczowe pojęcia w przekładzie dramatycznym. Potencjał teatralny.

Lektury:

Barańczak, S. (2004). Ocalone w tłumaczeniu: szkice o warsztacie tłumacza poezji z dodatkiem małej antologii przekładów-problemów (s. 191–233). Wydawnictwo A5.

Randaccio, M. (2015). Teatralność oraz kategorie czasu i miejsca jako istotne zagadnienia w przekładzie dramatu. Przekładaniec, 31, 9–30.

XII

Literatura dziecięca czy literatura dla dzieci? Adresat dziecięcy. Czy tłumaczowi literatury dziecięcej wolno więcej? Literatura dziecięca i jej podatność na adaptacje. Między adekwatnością a akceptowalnością

Lektury:

Szymańska, I. (2014). Przekłady polemiczne w literaturze dziecięcej. Rocznik Przekładoznawczy, 9, 193–208.

Borodo, M. (2006). Children's literature translation studies? – zarys badań nad literaturą dziecięcą w przekładzie. Przekładaniec, 16(1), 12–23.

XIII

Tłumaczenia audiowizualne. Wersja lektorska, dubbing, napisy – uwarunkowania kulturowe. Historia audiodeskrypcji w Polsce.

Lektury:

Chmiel, A., & Mazur, I. (2014). Audiodeskrypcja (s. 14–59). Wydział Angilistyki UAM.

Chaume, F. (2013). The turn of audiovisual translation: New audiences and new technologies. Translation spaces, 2(1), 105–123.  

XIV

Przekład w XXI wieku. Specyfika przekładu ustnego. Tłumaczenia konsekutywne, symultaniczne, a vista, liaison. Współczesne trendy w badaniach nad przekładem. Badania empiryczne. Eye-tracking.

Lektury:

Korpal, P. (2016). Interpreting as a stressful activity: Physiological measures of stress in simultaneous interpreting. Poznań Studies in Contemporary Linguistics, 52(2), 297–316.

Płużyczka, M. (2012). Na co patrzy, a co widzi tłumacz a vista? Translatoryczne możliwości poznawcze okulografii. Lingwistyka Stosowana, 5, 65–74.

XV

Test zaliczeniowy

Studenci zostają zapoznani z najważniejszymi teoriami dotyczącymi przekładu. Potrafią wskazać postacie kluczowe dla danego prądu, wskazać jego najistotniejsze założenia teoretyczne oraz wypowiedzieć się krytycznie na temat omawianych teorii, używając adekwatnej terminologii.

Studenci świadomi są również interdyscyplinarnego charakteru przekładu; wiedzą, że badania nad przekładem nie ograniczają się wyłącznie do słowa pisanego, lecz oferują szeroką perspektywę, która rozciąga się na różne dziedziny.

Aktywny i konstruktywny udział w zajęciach, zreferowanie wybranej lektury, napisanie testu zaliczeniowego na satysfakcjonującą ocenę. 

Dopuszczalne 2 nieobecności.