Palaeoenvironment in prehistory

Zajęcia łączące wiedzę przyrodniczą z archeologią pradziejową. Omawiane będą podstawowe

elementy środowiska naturalnego - biotycznego i abiotycznego, sposoby rekonstrukcji środowiska w

pradziejach w oparciu o wybrane elementy geografii fizycznej, geomorfologii i sedymentologii,

gleboznawstwa, hydrologii i limnologii, archeobotaniki i palinologii oraz archezoologii. W każdym z

tych aspektów dyskutowany będzie wpływ czynników środowiskowych na działalność człowieka,

stopień adaptacji człowieka do środowiska, zakres i sposoby wykorzystania zasobów środowiska

naturalnego oraz wpływ człowieka na zmiany lokalnego ekosystemu.

Zajęcia łączące wiedzę przyrodniczą z archeologią pradziejową. Omawiane będą następujące

zagadnienia:

- Pojęcie środowiska naturalnego i jego podstawowe elementy: abiotyczne – ziemia, woda, powietrze

i biotyczne – roślinność i zwierzęta.

- Stanowisko a uroczysko i mikroregion – ich wyodrębnianie i granice, skala odrębności w stosunku

do otoczenia i położenie w obrębie jednostek geograficznych wyższego rzędu.

- Fizjografia terenu i podstawowe formy ukształtowania powierzchni.

- Geomorfologia i procesy kształtujące formy terenowe i sedymenty powstałe w glacjale i

fluwioglacjale tj. w plejstocenie oraz w holocenie.

- Charakter sedymentu a warunki w jakich powstawał, system Troels-Smith’a opisu warstw.

- Elementy gleboznawstwa – pojęcie gleby, procesy glebotwórcze i czynniki kształtujące dany rodzaj

gleby, rodzaje gleb, ich geneza i charakterystyka, poziomy glebowe a warstwy wydzielane na

stanowisku archeologicznym, wtórne przekształcanie gleb przez czynniki naturalne lub

antropogeniczne.

- Rodzaje wód, procesy geomorfologiczne kształtowane działaniem morza, rzek, jezior i wód

podziemnych, charakterystyka każdego rodzaju tych wód.

- Rzeki – od źródeł do ujścia, charakterystyka wód, bioty i procesy geomorfologiczne zachodzące w

kolejnych strefach biegu rzeki, erozja i sedymentacja denna i brzegowa, rzeka w przekroju

poprzecznym (zmienność dynamiki wód, koryto, łożysko, brzegi, terasy zalewowe i nadzalewowe,

przełomy i rozlewiska, dorzecza, międzyrzecza i wododziały), sezonowa a wieloletnia cykliczność

powodzi, mechanizm powstawania meandrów, starorzeczy, łach i różnych rodzajów ujść.

- Jeziora – rodzaje jezior i ich geneza, strefy wód i roślinności w jeziorach i ich charakterystyka,

eutrofizacja, stawy naturalne, bagna i torfowiska, rodzaje i mechanizmy powstawania torfowisk,

procesy i etapy starzenia się jezior, zanikanie (zalądowianie się) jezior, warstwy pochodzenia

limnicznego, ich charakterystyka i warunki sedymentacji, odtwarzanie warunków środowiska w

oparciu o charakterystykę warstw limnicznych.

- Archeobotanika – odtwarzanie dawnej roślinności i jej interakcja z działalnością człowieka, działy

archeobotaniki - palinologia, makroszczątki, karpologia, dendrologia, antrakologia, roślinność a typ

krajobrazu, rodzaje lasów i innych form szaty roślinnej, strefowość (zmienność) południkowa i

równoleżnikowa krajobrazów-roślinności, strefy roślinności w górach, sukcesja roślinności (lasów) od

ustąpienia lodowca do nowożytności, periodyzacja, datowanie i charakterystyka okresów

klimatyczno-roślinnych późnego plejstocenu i holocenu, rośliny wskaźnikowe klimatu, typu gleby,

osadnictwa i typu gospodarki, rośliny synantropijne i ruderalne, wpływ roślinności na osadnictwo i

gospodarkę oraz człowieka na lokalny ekosystem (wypalenia, wycinki, karczowanie, okorowywanie i

prześwietlanie drzew, wypas śródleśny), świadectwa zbieractwa roślin jadalnych i użytkowych.

- Palinologia – podstawy, założenia i ograniczenia badawcze, miejsca i sposoby pobierania próbek,

lokalne i regionalne profile palinologiczne i ich przydatność do badań archeologicznych, budowa i

odczytywanie diagramów palinologicznych, odczytywanie i interpretacja krzywych (historii)

ważniejszych gatunków drzew i roślin wskaźnikowych, odtwarzanie charakteru roślinności danego

okresu w oparciu o diagram palinologiczny.

- Świat zwierząt w przeszłości – źródła do badań, podział zwierząt na podstawowe grupy

taksonomiczne, ekologiczne i użytkowe, zwierzęta łowne i nieeksploatowane przez człowieka,

gatunki eurytopowe (eurybionty) i stenotopowe (stenobionty), typowe dla strefy tundrowej,

borealnej, atlantyckiej lub stepowej, albo typowe dla specyficznej niszy ekologicznej, relacja

drapieżnik – żywiciel (ofiara), metody odtwarzania sezonowości łowiectwa i osadnictwa, specjalizacja

a oportunizm łowiectwa.

Literatura podawana będzie sukcesywnie na zajęciach odpowiednio do aktualnie przerabianego

działu

- Znajomość podstawowych elementów i terminów dotyczących środowiska naturalnego -

abiotycznego i biotycznego.

- Znajomość podstawowych pojęć i procesów z zakresu nauk o ziemi – fizjografii, topografii,

geomorfologii, sedymentologii, gleboznawstwa, hydrologii i limnologii.

- Umiejętność prawidłowego opisania paleośrodowiska na danym stanowisku archeologicznym lub w

regionie badawczym.

- Umiejętność scharakteryzowania szaty roślinnej i świata zwierzęcego w danym okresie na badanym

stanowisku lub w regionie oraz zakresu i sposobu wykorzystywania ich przez człowieka.

- Umiejętność opisania czynników przyrodniczych wpływających na działalność człowieka

pradziejowego oraz zakresu i form przekształcania tego środowiska przez człowieka.

Czynny udział w zajęciach, końcowe ustne kolokwium (po 2 semestrze) z całości poruszanej

problematyki.