Osadnictwo i gospodarka w neolicie i wczesnej epoce brązu na ziemiach polskich

monograficzne

Ukończone studia I stopnia ( licencjackie ) w zakresie archeologii lub innych nauk historycznych

Celem wykładu jest przekazanie słuchaczom aktualnej wiedzy na temat przemian osadniczych i gospodarczych na ziemiach polskich od momentu pojawienia się pierwszych przedstawicieli wspólnot rolniczo-hodowlanych w początkach neolitu do czasu pojawienia się najstarszych wysoko rozwiniętych cywilizacji epoki brązu. Zaprezentowane zostaną przyrodnicze i kulturowe czynniki determinujące rozwój struktur i form osadniczych, a także stymulujące kształtowanie się różnorodnych modeli gospodarczych. Omówione zostaną modele osadnicze oraz gospodarcze, właściwe społecznościom poszczególnych kultur neolitycznych i wczesnobrazowych, włącznie z ugrupowaniami reprezentującymi tradycję paraneolityczną. Omówione również zostaną kwestie związane z eksploatacją , surowców mineralnych i organicznych oraz ich wykorzystaniem przez przedstawicieli różnych kultur.

Poza treściami zasygnalizowanymi w skróconym opisie przedmiotu realizowane będą szczegółowo modele osadnictwa i gospodarki wspólnot cyklu kultur wstęgowych, kultury pucharów lejkowatych, amfor kulistych, kultury badeńskiej, wszystkich jednostek kompleksu kulturowego z ceramiką sznurową , włącznie z ugrupowaniami „ postsznurowymi „ z interstadiału neolit/wczesna epoka brązu, a więc m.in. kulturą mierzanowicką, strzyżowską, a także reprezentującymi utrwalony model społeczno-gospodarczy cywilizacji wczesnej epoki brązu populacjami kultury unietyckiej i trzcinieckiej. Scharakteryzowane również zostaną rozwijające się w tym samym czasie ugrupowania o paraneolitycznym modelu gospodarczym i osadniczym , które pod wpływem oddziaływań reprezentantów z utrwaloną gospodarką rolniczo-hodowlaną w znacznym stopniu modyfikowali sposoby zabezpieczenia żywności i metody zajmowania ekumen osadniczych. Poza tym omówione zostaną wyczerpująco zagadnienia organizacji osadnictwa i przestrzeni wewnętrznej osad, a także zagadnienia pozyskiwania strategicznych surowców, jak krzemień, kamień, bursztyn, metale kolorowe, sól, glina. Zaprezentowany również będzie cały kompleks zagadnień związanych z kontaktami międzygrupowymi, a wiec także z wymianą dóbr, obiegiem informacji. Dużo uwagi będzie poświecone kształtowaniu się różnic regionalnych w zakresie form osadnictwa i podstaw gospodarczych, nawet wśród wspólnot należących do tych samych wspólnot kulturowych

Hensel W. Wiślański T. ( red. ), Prahistoria ziem polskich. Tom II. Neolit, Wrocław-Warszawa- Kraków - Gdańsk 1979;

Hensel W. ( red.), Prahistoria ziem polskich. Tom III. Wczesna epoka brązu Wrocław-W-wa- Kraków- Gdańsk 1978;

Whittle A.. Europe in the Neolithic. The creation of new worlds,Cambridge 1996 ;

Balcer B. Wytwórczość narzędzi krzemiennych w neolicie ziem Polski, Wrocław 1985;

Czerniak L, Wczesny i środkowy okres neolitu na Kujawach, 5400-3650 p.n.e., Poznań 1996;

Czebreszuk J., Społeczności Kujaw w początkach epoki brązu, Poznań 1996;

Czebreszuk J ( Ed. )., Similar but different. Bell Beakers in Europe , Poznań 2004

Buchvaldek M., Kultura se snurovou keramikou ve stredni Europe, Praga 1986 ;

Hodder I., The domestication of Europe, Oxford 1990 ;

Renfrew C., Archeologia i język, Warszawa 2004 ;

Grygiel R., The household luster as a fundamental unit of the Lengyel culture in the Polish Lowlands, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, t. 31, s. 43-270;

Grygiel R., Neolit I początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego I Osłonek. Tom I. Wczesny neolit. Kultura ceramiki wstęgowej rytej. Łódź 2004;

Grygiel R., Neolit i początki epoki brazu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek. Tom II. Środkowy neolit. Grupa brzesko-kujawska kultury lendzielskiej, część 1-3, Łódź 2008;

Jankuhn H., Wprowadzenie do archeologii osadnictwa, Poznań 2004;

Józwiak B., Społeczności subneolitu wschodnioeuropejskiego na Niżu Polskim w miedzyrzeczu Odry i Wisły, Poznań 2003;

Kadrow S. Gospodarka i społeczeństwo. Wczesny okres epoki brazu w Małopolsce, Kraków 1995

Kadrow S., U progu nowej epoki. Gospodarka i społeczeństwo wczesnego okresu epoki brązu w Europie Środkowej, Kraków 2001;

Kozłowski J.K, Kozłowski S.K. (red. ) Człowiek i środowisko w pradziejach, Warszawa 1983;

Kruk J., Studia osadnicze nad neolitem wyzyn lessowych, Wrocław 1973;

Kruk J., Gospodarka w Polsce południowo-wschodniej w V-III tysiącleciu p.n.e., Wrocław- Warszawa-Kraków-Gdańsk 1980;

Kruk J., Milisauskas S., Rozkwit i upadek społeczeństw rolniczych neolitu, Kraków 1999;

Kulczycka –Leciejewiczowa A., Osadnictwo neolityczne w Polsce południowo-zachodniej, Wrocław 1993

Kurnatowski S., Początki i rozwój badań osadniczych w naukach przyrodniczych i historyczno-społecznych, „ Przegląd Archeologiczny, vol. 25, 1977, s. 135-177;

Makarewicz P., Trzciniecki krąg kulturowy – wspólnota pogranicza Wschodu i Zachodu Europy, Poznań 2010

Mazurowski R. Metodyka archeologicznych badań powierzchniowych, Warszawa-Poznań 1980;

Mazurowski R.F., Bursztyn w epoce kamienia na ziemiach polskich, "Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne ", tom V, Warszawa 1983 ;

Szmyt M., Społeczności kultury amfor kulistych na Kujawach, Poznań 1996;

Starkel L., Paleografia holocenu,Warszawa 1977;

Śmigielski W ( red. ) , Nauki przyrodnicze i fotografia lotnicz w archeologii, Bibliotheca Fontem Archaeologic Posnanienses, ,t. 9, Poznań 1998

Rydzewski J., Przemiany stref zasiedlenia na wyżynach lessowych zachodniej Małopolski w epoce brazu i żelaza, Archeologia Polski, t. 31, s. 125-194

Tabaczyński S., Neolit środkowoeuropejski. Podstawy gospodarcze, Wrocław-W-wa-Kraków 1970

Tringham R., Hunters, fishers and farmers of eastern Europe, 6000-3000 BC, Londyn 1971;

Wiślański T. , Podstawy gospodarcze plemion neolitycznych w Polsce północno-zachodniej, Wrocław-W-wa- kRaków 1969

Zdjęcie archeologiczne Polski ( M. Konopka red. ), Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Seria B, t. 76, Warszawa 1981;

Uwaga! Literatura szczegółowa i najnowsza będzie systematycznie podawana w trakcie poszczególnych zajęć

Po ukończeniu wykładu student ma umiejętność analizy i interpretacji źródeł archeologicznych i pozyskanych przy zastosowaniu metod różnorodnych nauk pomocniczych , związanych z problematyką osadnictwa i gospodarki w epoce kamienia oraz wczesnej epoce brązu na ziemiach polskich; wykazuje się rozumieniem powiązań osadnictwa z modelem gospodarczym i organizacją społeczną poszczególnych kultur z okresu objętego tematem; posiada wiedzę na temat technik eksploatacji środowiska naturalnego przez człowieka pradziejowego oraz rozumie uwarunkowania powiązań miedzygrupowych w aspekcie lokalnym oraz interregionalnym

W trakcie zaliczenia końcowego uczestnik wykładu musi wykazać umiejętność samodzielnej analizy procesów osadniczych i gospodarczych zachodzących w neolicie i wczesnej epoce brązu na ziemiach polskich , a także wykazanie określonych prawidłowości ogólnych w tym zakresie z uwzględnieniem dynamiki owych przemian, czynników je determinujących w ujeciu dynamicznym oraz chorologicznym . Na wynik końcowy bardzo znaczący wpływ będzie miała ocena stopnia opanowania zasobu wiadomości i umiejętności zaplanowanych w efektach nauczania. Ważnym aspektem oceny będzie ponadto znajomość podstawowych pojęć i terminów stosowanych w badaniach nad osadnictwem i gospodarką neolitu oraz wczesnej epoki brązu.