Culture and society in the post-carolingian age: 10th-11th century

Tematem zajęć będzie szeroko pojęta kultura społeczeństwa pokarolińskiego w X i XI wieku. Podczas kursu zostaną przybliżone zagadnienia zarówno z zakresu kultury politycznej, jak i kwestie związane z ówczesnym problemami społecznymi oraz pobożnością i historią Kościoła (w szczególności X-wiecznego monastycyzmu i opactwa Cluny). Wspólna analiza i dyskusja nad wybranymi źródłami (z wykorzystaniem literatury pomocniczej) pomogą w scharakteryzowaniu głównych zjawisk w kulturze interesującego nas okresu.

Zakres tematów:

1) Czym był kryzys imperium karolińskiego? – współczesne narracje na temat upadku karolińskiego państwa

Główne zagadnienia: znaczenie dziedzictwa karolińskiego w kształtowaniu się po-karolińskiego ładu, pojęcie tożsamości frankijskiej, przyczyny upadku imperium

Źródła: Kronika Reginona z Prüm, History and Politics in Late Carolingian and Ottonian Europe. The Chronicle of Regino of Prüm and Adalbert of Magdebrug, ed. i tłum. S. Maclean, Manchaster 2009 [wybrane fragmenty].

Literatura: K.F Werner, Il y a mille ans, les Carolingiens: Fin d’une dynastie, début d’un mythe, „Annulaire-Bulletin de la Société de l’histoire de France”, 1991-1992, s. 17-89; S. Airlie, ‘Sad stories of the death of kings’ : narrative patterns and structures of authority in Regino of Prüm’s Chronicle w: Narrative and History in the Early Medieval West, ed. S. Airlie, E. M. Tyler, R. Balzaretti, Turnhout 2006, s. 105-131; M. Costambeys, M. Innes, S. MacLean, The Carolingian World, New York 2011, s. 388-395; M. de Jong, The Empire that was always Decaying : The Carolingians (800-888), „Medieval Worlds”, 2, 2015, s. 14-20; S. MacLean, The Carolingian Past in Post-Carolingian Europe w: The Making of Europe. Essays in Honour of Robert Bartlett, ed. J. Hudson, S. Crumplin, Leiden 2016; E. Goldberg, S. MacLean, Royal Marriage, Frankish History and Dynastic Crisis in Regino of Prüm’s Chronicle, „Medieval Worlds”, 10, 2019, s. 107-129; G. Koziol, The future of history after empire w: Using and Not Using the Past after the Carolingian Empire c. 900- c. 1050, ed. S. Greer, A. Hicklin, S. Esder, New York 2020, s. 15-35.

2) Kryzys Kościoła w X w. i jego krytyka – działalność reformatorska opactwa Cluny (2 spotkania)

Główne zagadnienia: fundacja opactwa Cluny (cel, przywileje opactwa), ślady krytyki Kościoła monastycznego i hierarchicznego w źródłach kluniackich, charakterystyka pobożności kluniackiej, cele reformy monastycznej w stosunku do Kościoła hierarchicznego i monastycznego, apokaliptyczne wizje w źródłach monastycznych

Źródła: Akt fundacji opactwa Cluny, [w:] M. Pacaut, Dzieje Cluny, przekł. A. Ziernicki, Kraków 2010 (Źródła Monastyczne 54), s. 77–82; Odon z Cluny, Odonis Abbatis Cluniacensis Occupatio, wyd. A. Swoboda, Lipsiae 1900 [wybrane fragmenty] (polskie tłumaczenie zostanie udostępnione przez prowadzącą); tenże, Żywot św. Geralda z Aurillac, przekł. E. Buszewicz, red.nauk. M. Brzozowska, Kraków 2020 (Źródła Monastyczne 89) [wybrane fragmenty]; tenże, Odon z Cluny, Sermo III. De sancto Benedicto abbate, PL 133, kol. 721–729 [wybrane fragmenty kazania] (polskie tłumaczenie zostanie udostępnione przez prowadzącą).

Literatura: M. Pacaut, Dzieje Cluny, Kraków 2010 (Źródła Monastyczne 54), s. 119–137 (działalność Odona z Cluny), M.T. Gronowski, Spór o tradycję. Cluny oczyma swoich i obcych: pomiędzy pochwałą a tradycją, Kraków 2013 (Źródła Monastyczne. Monografie 1), s. 132–137 (idea reformy kluniackiej), 177–211 (elementy pobożności kluniackiej).

3) Anarchia, rewolucja, mutacja – oblicza feudalizmu (2 spotkania)

Główne zagadnienia: pojęcie feudalizmu, znaczenie przemocy w kształtowaniu się relacji społecznych, „kryzys X wieku”, wielość systemów normatywnych we wczesnym średniowieczu, metody prowadzenia i rozwiązywania sporów,

Źródła: The Annals of Flodoard of Reims 919-966, ed. i tłum. S. Fanning, B.S. Bachrach, Toronto 2008 [wybrane fragmenty]

Literatura: T. N. Bisson, Feudal Revolution, „Past & Present”, 142, 1994, s. 6-42; D. Barthélemy, S. D. White, The „Feudal Revolution”, „Past & Present”, 152, 1996, s. 196-223; T. Reuter, C. Wickham, The „Feudal Revolution”, „Past & Present”, 155, 1997, s. 177-208; T. N. Bisson, The „Feudal Revolution”: Reply, „Past & Present”, 155, 1997, s. 208-225; D. Barthélemy, La féodalité et l’anthropologie: en relisant Flodoard et Richer, „Annuaire-Bulletin de la Société de l’histoire de France”, 2002, s. 25-54 A. Pieniądz, Sądowe i pozasądowe metody rozwiązywania konfliktów we wczesnym średniowieczu. Zarys problematyki, w: Historia społeczna późnego średniowiecza. Nowe badania, red. S. Gawlas, Warszawa 2011, s. 293-318; S. Reynolds, Lenna i wasale. Reinterpretacje średniowiecznych źródeł, tłum. A. Bugaj, Kęty 2011, s. 13-37; 242-392.

4) Klasztorna codzienność, czyli nauki dla nowicjusza w Cluny (2 spotkania)

Główne zagadnienia: zwyczajniki – charakterystyka typu źródła, zwyczajniki a Reguła św. Benedykta, codzienność kluniackiego mnicha (plan dnia, zasady życia we wspólnocie, obowiązki i ograniczenia, zwyczaje żywieniowe, język znaków)

Źródła: Bernardi Ordo Cluniacensis, [w:] Vetus disciplina monastica, red. M. Herrgott, Paris 1726, rozdz. XVII (wiedza o języku znaków), XVIII i XIX (nauki dla nowicjusza) [polskie tłumaczenie zostanie udostępnione przez prowadzącą]; Święty Benedykt z Nursji, Reguła, przekł. A. Świderkówna, Kraków 2005, s. 22–247 (wybrane fragmenty, które posłużą jako źródło porównawcze dla analizowanego zwyczajnika)

Literatura: M. Derwich, Monastycyzm benedyktyński w średniowiecznej Europie i Polsce. Wybrane zagadnienia, Wrocław 1998, s. 145–152 (reguły monastyczne, Reguła św. Benedykta, consuetudines/zwyczajniki), M.T. Gronowski, Spór o tradycję, s. 137–142 (consuetudines/zwyczajniki), 223–264 (praca, posiłek, ubiór, wierność Regule w życiu codziennym); L. Moulin, Życie codzienne zakonników w średniowieczu (X–XV wiek), Warszawa 1997, s. 19–23, 38–39, 47–76; S.G. Bruce, Monastic Sign Language in The Cluniac Customaries, [w:] From Dead of Night to End of Day: The Medieval Customs of Cluny, red. S. Boynton, I. Cochellin, Turnhout 2005 (Disciplina Monastica, 3), s. 273–286 (o języku znaków).

5) Król czy tyran? Legitymizacja władzy królewskiej (2 spotkania)

Główne zagadnienia: podstawy ideowe sprawowania władzy królewskiej, elekcyjny oraz dziedziczny charakter urzędu królewskiego, metody legitymizacji władzy, rytuał publiczny

Źródła: Richer of Saint-Rémi, Histories, ed. i tłum. J. Lake, t. I-II, London 2011 [wybrane fragmenty]; Dyplom króla Franków Zachodnich Roberta I dla opactwa Saint-Denis 923 w: G. Koziol, Is Robert I in hell? The diploma for Saint-Denis and the mind of a rebel king (Jan. 25, 923), „Early Medieval Europe”, 14, 2006, s. 264-267.

Literatura: J. Dhondt, Élections et hérédité sous les Carolingiens et les premiers Capétiens, „Revue belge de philologie et d’histoire”, 14, 1939, s. 913-953; M. Sot, Hérédité royale et pouvoir sacré avant 987, „Annales. Économies. Sociétés. Civilisations”, 3, 1988, s. 705-733; A. W. Lewis, Royal Succession in Capetian France: Studies on Familial Order and the State, London 1981, s. 5-21; Y. Sassier, Hugues Capet. Naissance d’une dynastie, Paris 1987, s. 73-87; J. Glenn, Politics and History in the Tenth Century. The Work and World of Richer of Reims, Cambridge 2004, s. 198-214; H. Lößlein, Royal Power in the Late Carolingian Age. Charles III the Simple and His Predecessors, Cologne, 2019, s. 295-333; G. Koziol, The Politics of Memory and Identity in Carolingian Royal Diplomas. The West Frankish Kingdom (840-987), Turnhout, 2012, s. 17-52.

6) Płeć słaba czy ułaskawiony rodzaj niewieści? Kobiety i kobiecość w źródłach monastycznych na przykładzie kręgu opactwa Cluny (2 spotkania)

Główne zagadnienia: przedstawienie kobiet i kobiecości w źródłach monastycznych, wizerunek negatywny czy pozytywny – dyskusja nad wybranymi przykładami i fragmentami źródeł, kult św. Marii Magdaleny i Najświętszej Marii Panny w Cluny

Źródła: Odon z Cluny, Odonis Abbatis Cluniacensis Occupatio, wyd. A. Swoboda, Lipsiae 1900 [wybrane fragmenty] (polskie tłumaczenie zostanie udostępnione przez prowadzącą); Odon z Cluny, Sermo II. In veneratione sanctae Mariae Magdalenae, PL 133, kol. 713–721 (polskie tłumaczenie zostanie udostępnione przez prowadzącą); Wybrane kazania św. Odylona z Cluny o NMP (polskie tłumaczenie zostanie udostępnione przez prowadzącą).

Literatura: J. Dalarun, The Clerical Gaze, [w:] A History of Women in the West: Silences of the Middle Ages, t. 2, red. Ch. Klapisch-Zuber, London 1995, s. 15–42; C. Thomasset, The Nature of Woman, [w:] A History of Women in the West, s. 43–69; A. Żurek, Ewa – pierwsza kobieta w świetle pism świętego Augustyna, „Vox Patrum” 66/36 (2016), s. 139–153.

7) Mnisi, anioły i trzecia płeć – gender studies w badaniach nad średniowiecznym monastycyzmem (1 spotkanie)

Główne zagadnienia: mnisi jako anioły – historia idei, czystość i dziewictwo w pobożności kluniackiej, koncepcja płci w kontekście wspólnot monastycznych, rola mnichów jako aniołów w kontekście historii Zbawienia i reformy monastycznej X wieku

Źródła: Odon z Cluny, Odonis Abbatis Cluniacensis Occupatio, wyd. A. Swoboda, Lipsiae 1900 [wybrane fragmenty] (polskie tłumaczenie zostanie udostępnione przez prowadzącą); Odon z Cluny, Żywot św. Geralda z Aurillac, przekł. E. Buszewicz, red.nauk. M. Brzozowska, Kraków 2020 (Źródła Monastyczne 89) [wybrane fragmenty]; Kazanie o błogosławionym Majolusie (polskie tłumaczenie zostanie udostępnione przez prowadzącą).

Literatura: J. Murray, One Flesh, Two Sexes, Three Genders?, [w:] Gender and Christianity in Medieval Europe: New Perspectives, red. L.M. Bitel, F. Lifschitz, Philadelphia 2008, s. 34–51; M.T. Gronowski, Spór o tradycję, s. 201–206 (czystość i dziewictwo); G.M. Cantarella, Dziewictwo i Cluny, [w:] tenże, Comites aulae coelestis. Studia z historii, kultury i duchowości Cluny w średniowieczu, red. M.T. Gronowski, K. Skwierczyński, Kraków 2009 (Źródła Monastyczne 47), s. 537–557.

Zob. opis szczegółowy

Po uczestnictwie w zajęciach student rozpoznaje i rozumie kluczowe problemy związane z historią oraz historiografią świata zachodniego w X oraz XI wieku.

K- W06

Ma wiedzę o dawnym i współczesnych instytucjach kultury i orientację w życiu kulturalnym związanym z dziedzictwem X oraz XI wieku

K-W13

Ma podstawową wiedzę o głównych kierunkach rozwoju i najważniejszych koncepcjach filozoficznych w X oraz XI wieku.

K-W14

posiada podstawową wiedzę o głównych kierunkach rozwoju i najważniejszych osiągnięciach w zakresie nauki o kulturze oraz pokrewnych dyscyplin nauk humanistycznych i społecznych

K-W18

ma świadomość kompleksowej natury języka oraz jego złożoności i historycznej zmienności jego znaczeń w kontekście badań z zakresu historii kultury

K-U07

posiada umiejętność merytorycznego argumentowania z wykorzystaniem poglądów różnych badaczy historii kultury oraz umiejętność wyciągania wniosków, ze szczególnym uwzględnieniem historii oraz historiografii zachodniego monastycyzmu, feudalizmu, oraz społeczeństwa po-karolińskiego. Potrafi brać udział w naukowej dyskusji, oraz rozróżniać fakty od opinii.

Student po zakończeniu zajęć:

1) Rozumie oraz potrafi rozpoznać znaczenie karolińskiego dziedzictwa w kształtowaniu się kultury wczesnego średniowiecza

2) Rozumie oraz rozpoznaje zjawisko wielości systemów normatywnych we wczesnym średniowieczu. Potrafi rozpoznać oraz wskazać różne systemy normatywne

3) Zna oraz potrafi zastosować w odniesieniu do źródła historycznego podstawowe elementy krytyki wewnętrznej i zewnętrznej źródła

4) Rozumie i potrafi wskazać różne podstawy ideowej władzy we wczesnym średniowieczu, oraz opisać ich ewolucję na przestrzeni X wieku

5) Rozumie oraz rozpoznaje różne elementy komunikacji społecznej w kulturze X oraz XI wieku

6) Zna i rozumie główne problemy historii Kościoła w X w.

7) Potrafi scharakteryzować główne elementy kultury i pobożności monastycznej w X i XI w.

8) Potrafi analizować źródła dotyczące dziejów i funkcjonowania wspólnot monastycznych w X i XI w.

Oceniania będzie obecność oraz aktywność na zajęciach. Dopuszczalna jest jedna obecność nieusprawiedliwiona.