Współczesne kierunki i metody badań kulturoznawczych

obowiązkowe

Zajęcia mają na celu zapoznanie studentów z perspektywami, szkołami i koncepcjami w ramach studiów o kulturze. Zajęcia odbywają się w trybie konwersatorium.

w sali

Zajęcia stanowią uzupełnienie i rozszerzenie zajęć z "Antropologii kultury". Ich celem jest pogłębiona i kontekstowa prezentacja współczesnych koncepcji i propozycji teoretycznych i metodologicznych w badaniach nad kulturą, takich jak podejścia poststrukturalne, zwłaszcza teoria praktyki i teoria wiedzy i władzy, szkoła Annales, postkolonializm, feminizm i gender studies, interpretacjonizm i opis gęsty oraz nurty postmodernistyczne, a także przedstawienie nowych obszarów zainteresowań antropologii kultury, jak codzienność, rzeczy, mniejszości, literatura, audiowizualność współczesna, pogranicza i regiony czy pamięć.

Zadaniem zajęć jest nie tylko rozszerzenie wiedzy teoretycznej, lecz także przygotowanie do własnych badań nad kulturami Europy Środkowo-Wschodniej z wykorzystaniem poznanych kategorii opisu i metod analizy. Na zajęciach omawiane będą teksty analityczne i teoretyczne przedstawicieli poszczególnych kierunków oraz studia badaczy z Europy Środkowo-Wschodniej, reprezentujące zastosowania prezentowanych ujęć metodologicznych (jeśli to możliwe).

Zajęcia opierają się na omówieniu tekstu lekturowego i dyskusji poprzedzonych wstępem prowadzącej. Każde z zajęć zapoznaje studenta w pogłębionym stopniu z kontekstem badawczym oraz tezami danego kierunku/orientacji. Integralną częścią zajęć jest omówienie możliwości odwołania się i wykorzystania elementów bądź całości poznanych koncepcji. Zajęcia oscylują wokół wybranego, szczegółowego problemu (i konkretnego tekstu), na przykładzie którego studenci zapoznają się ze sposobami interpretacji i analizy w oparciu o poznane tendencje badawcze.

Student rozwija swoje umiejętności badawcze, uczy się samodzielnie zdobywać wiedzę, korzystając ze wsparcia opiekuna naukowego, prezentując swoje rozumienie problemów.

I. Nawiązania, kontynuacje i nowe ścieżki badawcze

1. Zajęcia organizacyjne, skrócony przegląd problemów związanych ze studiami nad kulturą, wprowadzenie do przedmiotu i problematyki

2. Postkolonializm w kontekście Europy Środkowo-Wschodniej

a) złożone ramy refleksji postkolonialnej

b) relacje: centrum-peryferie oraz władza-kultura w kontekście Europy Środkowo-Wschodniej (Ewa Thompson)

c) Lektura proponowana: Ewa Thompson, „Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm”, Universitas, Kraków 2000 (wybrane fragmenty)

3. Postmodernizm (kontynuacje)

a) oblicza postmodernizmu (stanowiska filozoficzne, architektura i sztuka, np. film, formacja kulturowa, itd.) - kontekst szczegółowy

b) postmodernizm w wymiarze popkulturowym. Lektura proponowana: Arkadiusz Lewicki, „Sztuczne światy. Postmodernizm w filmie fabularnym”, Wydawnictwo UWr, Wrocław 2007, s. 100-110.

c) uzupełniające fragmenty filmowe oraz dyskusja

4. Krytyka ideologiczna

a) kategoria ideologii, funkcja ideologii - omówienie

b) ideologia i ideologie – „nowoczesne” i “tradycyjne” złożone ujęcia

c) Film pt. „Perwersyjny przewodnik po ideologiach” (2013), reż. Sophie Fiennes, scen. Slavoj Žižek (fragmenty) i dyskusja o filmie

5. Feminizm (kontynuacje)

a) złożoność obszaru badawczego (głównie problematyka współczesnego feminizmu); skupienie pojęciach i problemach

b) Lektura proponowana: film „Fortepian” reż. Jane Campion (1993) - analiza i interpretacja w oparciu o problematykę feministyczną (fragmenty). Tekst lekturowy Elżbieta Ostrowska, “Fortepian” Jane Campion. Próba interpretacji feministycznej (http://edukacjafilmowa.pl/fortepian-jane-campion-proba-interpretacji-feministycznej/)

6. Historyzm (tzw. Nowy Historyzm: kontynuacje)

a) nowe myślenie o historii w XX wieku i jej problemach, różne odczytania (wyjście poza historiografię)

b) historia jako opowieść o przeszłości – studia nad traumą (na wybranych przykładach –kultura wizualna i próba konceptualizacji traumy)

c) lektura wizualna proponowana (wybór “Jak być kochaną” reż. Wojciech J. Has).

7. Interpretacjonizm

a) problem interpretacji i antropologia rozumiejąca według Clifforda Geertza - ujęcie problematyki

b) opis gęsty jako metoda badania kultury

c) Clifford Geertz, „Wiedza lokalna. Dalsze eseje z zakresu antropologii interpretatywnej”, Wydawnictwo UJ, Kraków 2005 (fragment)

d) ćwiczenie oparte na lekturze filmowej „Sztuka znikania” (reż. B. Konopka)

8. Badania kultury popularnej (kontynuacje)

a) obszary badawcze współczesnej kultury popularnej (muzyka, film, i in.).

b) granice tożsamości, obszary lęków i wyparcia, nieracjonalności i regresu – czyli potworność w popkulturze, jako przykład jak kultura popularna daje odpowiedź na potrzeby społeczne i kryzys kategorialny. Dyskusja i praca z przykładami na zajęciach.

9. Studia nad cielesnością – wybór (ciało jako problem kultury i teorii)

a) problematyka śmierci (cielesność i śmierć)

b) dyskusja i praca z przykładami (przykłady filmowe i fotograficzne)

II. Wokół zwrotów w naukach o kulturze

10. Zwrot pamięciologiczny. Studia nad pamięcią (kontynuacje 1)

a) polsko-niemieckie miejsca pamięci

b) „Polsko-niemieckie miejsca pamięci”, red. Robert Traba, Hans Henning Hahn, współpr. Maciej Górny, Kornelia Kończal, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, Tom I-IV (wybór) – „sztetl” i ślady kultury żydowskiej

11. Studia nad pamięcią (kontynuacje 2)

a) nostalgia jako medium i przestrzeń pamięci

b) przykłady praktyk nostalgicznych (wybór)

12. Zwrot wizualny. Studia nad wizualnością 1

a) pogłębione ujęcie problematyki wizualności współczesnej

b) wybór zagadnień – fotografia

c) lektura proponowana: „Antropologia kultury wizualnej”, opr. Iwona Kurz, Paulina Kwiatkowska, Łukasz Zaremba, Wydawnictwa UW, Warszawa 2012

13. Studia nad wizualnością 2

a) wybór zagadnień – dokument filmowy

b) problematyka społeczno-kulturowa dokumentu filmowego

c) lektura filmowa proponowana (wybór fragmentów)

14. Zwrot przestrzenny / zwrot topograficzny – studia nad miastem

a) studia miejskie – wybór problematyki

b) wokół socjologii przestrzeni Aleksandra Wallisa (wybór)

c) lektura proponowana: Aleksander Wallis, „Socjologia przestrzeni”, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1990

15. Zajęcia podsumowujące – wspólna dyskusja nad zagadnieniami, próba innego wyboru i kategoryzacji, kierunki i metody badań - wskazanie punktów wspólnych i różnic, nawiązanie do posiadanej przez studentów wiedzy, omówienie prac pisemnych.

Nakład pracy studenta:

Uczestnictwo w zajęciach w sali – 30 godzin (1 ECTS)

Przygotowanie do zajęć – 30 godzin (1 ECTS)

Od studentów oczekuje się przygotowania zadanej lektury / przygotowania wystąpienia (pracy pisemnej).

Metody dydaktyczne

Metoda podająca, dyskusja, dyskusja kierowana, „burza mózgów”, prezentacja multimedialna prowadzącego, wystąpienia studenckie, materiały audiowizualne (jeśli dotyczy), praca w małych grupach (opcjonalnie i zależnie od tematu zajęć).

Literatura podstawowa (wykaz lektur do zajęć):

Ewa Thompson, „Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm”, Universitas, Kraków 2000 (wybrane fragmenty udostępnione studentom)

Arkadiusz Lewicki, „Sztuczne światy. Postmodernizm w filmie fabularnym”, Wydawnictwo UWr, Wrocław 2007 (fragment)

Film pt. „Perwersyjny przewodnik po ideologiach” reż. Sophie Fiennes (2013), scen. Slavoj Žižek (fragmenty)

„Fortepian”, reż. Jane Campion (1993), Elżbieta Ostrowska, “Fortepian” Jane Campion. Próba interpretacji feministycznej (Edukacja filmowa)

Clifford Geertz, „Interpretacja kultur. Wybrane eseje”, tłum. Maria M. Piechaczek, Wyd. UJ, Kraków 2005 (fragmenty)

Hayden White, „Poetyka pisarstwa historycznego”, red. Ewa Domańska i Marek Wilczyński, Universitas, Kraków 2010 / Dominick LaCapra, „Historia w okresie przejściowym”, tł. Katarzyna Bojarska, Universitas, Kraków 2009

„Polsko-niemieckie miejsca pamięci”, red. Robert Traba, Hans Henning Hahn, współpr. Maciej Górny, Kornelia Kończal, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, Tom I-IV (wybór)

„Antropologia kultury wizualnej”, opr. Iwona Kurz, Paulina Kwiatkowska, Łukasz Zaremba, Wydawnictwa UW, Warszawa 2012 (wybór tekstów)

Aleksander Wallis, „Socjologia przestrzeni”, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1990

Urszula Jarecka, „Konceptualizacja zagrożeń biotechnologicznych w kulturze audiowizualnej”, w: „Nie tylko Internet. Nowe media, przyroda…”, red. Janusz Mucha, Nomos, Kraków 2010 (fragmenty)

Literatura uzupełniająca

Zygmunt Bauman, „Płynne czasy. Życie w epoce niepewności”, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2007

Zygmunt Bauman, „Płynna nowoczesność”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006 (fragmenty)

Clifford Geertz, „Wiedza lokalna. Dalsze eseje z zakresu antropologii interpretatywnej”, przeł. Dorota Wolska, Wyd. UJ, Kraków 2005

Kazimierz Ślęczka, „Feminizm. Ideologie i koncepcje społeczne współczesnego femini¬zmu”, Katowice 1999

Barbara Szacka, „Czas przeszły, pamięć, mit”, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006

Maciej Ożóg, „Transgresje panoptykonu. Nadzór w dobie technologii cyfrowych”, „Kultura Współczesna” nr 2 (60) 2009

„W stronę socjologii przedmiotów”, red .Marek Krajewski, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2005

„Studia nad nauką i technologią”. Wybór tekstów, red. Ewa Bińczyk, Aleksandra Derra, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2014

Łukasz Afeltowicz, „Modele, artefakty, kolektywy. Praktyka badawcza w perspektywie współczesnych studiów nad nauką”, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2012

Ania Loomba, „Kolonializm/Postkolonializm”, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2011 (fragmenty)

Anna Burzyńska, Michał Paweł Markowski, „Teorie literatury XX wieku”. Podręcznik, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006

Efekty uczenia się:

Wiedza: absolwent zna i rozumie:

- w pogłębionym stopniu ujęcia teoretyczne i metodologiczne nauk humanistycznych, przede wszystkim kulturoznawstwa (ze szczególnym uwzględnieniem jego interdyscyplinarności); rozumie ich wzajemne związki i inspiracje, posiada zaawansowaną wiedzę na temat szkół i kierunków badawczych, z odniesieniem do dziedzictwa kulturowego oraz historycznych i współczesnych uwarunkowań społeczno-politycznych Europy Środkowo-Wschodniej (K2_W01)

- w pogłębionym stopniu terminologię nauk o kulturze z uwzględnieniem perspektywy badawczej Europy Środkowo-Wschodniej (kierunki, teksty, badacze z zakresu nauk o kulturze) i specyfiki rozwoju tych nauk w krajach regionu; zna w zaawansowanym zakresie terminologię dyscyplin pokrewnych, niezbędną w poznawaniu i rozumieniu zjawisk kultury krajów regionu (K2_W02)

- w pogłębionym stopniu szeroko rozumiany kontekst interkulturowy; ma pogłębioną wiedzę o człowieku jako podmiocie konstruującym struktury społeczne i wytwory kulturowe, ma świadomość zasad ich funkcjonowania i wynikających stąd różnic w postrzeganiu życia społecznego przez przedstawicieli różnych narodowości, grup ideologicznych i wyznaniowych oraz różnie rozumianych mniejszości (K2_W07)

Umiejętności: absolwent potrafi:

- formułować i analizować problemy badawcze, dobierać metody i narzędzia badawcze oraz prowadzić samodzielnie i pod kierunkiem opiekuna naukowego badania z zakresu kulturoznawstwa i dyscyplin pokrewnych, dotyczących regionu Europy Środkowo-Wschodniej w nieprzewidywalnych warunkach (K2_U02)

- rozwijać swoje umiejętności badawcze, samodzielnie i korzystając ze wsparcia opiekuna naukowego zdobywać wiedzę, umiejętnie formułować myśli, prezentować wyniki badań w postaci wypowiedzi ustnej lub pisemnej (różnego typu) w nieprzewidywalnych warunkach (K2_U03)

- posługiwać się ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla kulturoznawstwa w typowych i nietypowych sytuacjach profesjonalnych (K2_U04)

Kompetencje społeczne: absolwent jest gotów do:

- krytycznej oceny posiadanej wiedzy, ciągłego dokształcania się i uzupełniania zdobytej wiedzy (K2_K01)

- efektywnego komunikowania się i życia w społeczeństwie, w tym również w społeczeństwie odmiennym kulturowo od własnego, kierowania pracą grupy, radzenia sobie w sytuacjach typowych i wyjątkowych, do weryfikacji swoich poglądów na drodze rzeczowej dyskusji oraz oceny posiadanej wiedzy (K2_K02)

1. Organizacja zajęć

Warunek dopuszczenia do zaliczenia przedmiotu: obecność na zajęciach (zgodnie z Regulaminem Studiów na UW). Student ma prawo do 2 nieusprawiedliwionych nieobecności, każda następna wymaga złożenia usprawiedliwienia. O uznaniu usprawiedliwienia decyduje wykładowca. Przekroczenie nieobecności usprawiedliwionych i nieusprawiedliwionych na 50% zajęć może być podstawą do niezaliczenia przedmiotu.

Jeśli liczba nieobecności przekroczy dopuszczalną, student powinien zwrócić się do wykładowcy z prośbą o wyznaczenie formy zaliczenia materiału z zajęć.

Nieusprawiedliwione nieobecności na zajęciach w wyznaczonym terminie powodują utratę I terminu zaliczenia. Student ma prawo zaliczyć nieobecności i podejść do zaliczenia w terminie poprawkowym.

2. Metody oceniania

Przedmiot kończy się zaliczeniem na ocenę w formie krótkiej pracy pisemnej (na podstawie tematu uzgodnionego z wykładowcą. Wykładowca przesyła propozycje tematów do wyboru).

3. Kryteria oceniania

Na końcową ocenę składają się: praca pisemna (50%) oraz aktywność na zajęciach w postaci wystąpienia oraz uczestnictwa w dyskusji (50%). Aktywność na zajęciach jest punktowana, wykładowca prosi studentów o przygotowanie lektury.

4. Skala ocen:

0%-49% - 2

50%-60% - 3

61%-70% - 3+

71%-80% - 4

81%-90% - 4+

91%-100% - 5

Dodatkowa wiedza - 5+