Przedmiot fakultatywny: O pożytkach z opowiadania baśni i wymyślania języków, czyli dzieło J.R.R. Tolkiena z perspektywy antropologicznej

fakultatywne

w sali

„Władca Pierścieni” fascynuje kolejne już pokolenie czytelników, wciąż też budzi skrajne emocje wśród krytyków i badaczy literatury. Pozostaje zjawiskiem kulturalnym i kulturowym, i choćby z tego powodu warto pod-jąć próbę interpretacji monumentalnej powieści angielskiego uczonego w kategoriach antropologicznych, przede wszystkim antropologii słowa. Konwersatorium wypełni więc refleksja nad dziełem Tolkiena jako tekstem zrodzonym z badań filologicznych, nad słowem w roli instrumentu kreacji i organizacji świata przedstawionego, relacja między słowem literackim i słowem mitu, w końcu nad tradycjami narracyjnymi, z których czerpał au-tor trylogii. Ten zasadniczy nurt problemowy uzupełni próba odczytania Tolkiena przez pryzmat takich pojęć jak czas, przestrzeń, wzór kultury, a także poszukiwanie odpowiedzi na pytania o społeczną rolę twórcy i formy recepcji jego dokonań.

Zajęcia są organizowane w Programie zintegrowanych działań na rzecz rozwoju Uniwersytetu Warszawskiego (ZIP), współfinansowanym ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach PO WER, ścieżka 3.5.

„Władca Pierścieni” fascynuje kolejne już pokolenie czytelników, wciąż też budzi skrajne emocje wśród krytyków i badaczy literatury. Pozostaje zjawiskiem kulturalnym i kulturowym, i choćby z tego powodu warto podjąć próbę interpretacji monumentalnej powieści angielskiego uczonego w kategoriach antropologicznych, przede wszystkim antropologii słowa. Konwersatorium wypełni więc refleksja nad dziełem Tolkiena jako tekstem zrodzonym z badań filologicznych, nad słowem w roli instrumentu kreacji i organizacji świata przedstawionego, relacja między słowem literackim i słowem mitu, w końcu nad tradycjami narracyjnymi, z których czerpał autor trylogii. Ten zasadniczy nurt problemowy uzupełni próba odczytania Tolkiena przez pryzmat takich pojęć jak czas, przestrzeń, wzór kultury, a także poszukiwanie odpowiedzi na pytania o społeczną rolę twórcy i formy recepcji jego dokonań.

Podczas zajęć student rozwija swoje umiejętności badawcze i uczy się samodzielnie zdobywać wiedzę, korzystając ze wsparcia opiekuna naukowego.

1. Dlaczego Tolkien: Recepcje „Władcy Pierścieni” – wstępne rozpoznanie problemów. Zachwyt i oburzenie - oceny popularności, próby klasyfikacji i pierwsze interpretacje dzieła Tolkiena – historia adaptacji (2 zajęcia).

Lektury:

T.A. Shippey, „Droga do Śródziemia”, Poznań 2001, rozdział „Lit. i jęz.”;

J. Pearce, „Tolkien. Człowiek i mit”, Poznań 2001, rozdział „Nie zrozumiany człowiek. Tolkien i współczesny świat”;

K. Sokołowski, „Fenomen Tolkiena” [w:] „J.R.R. Tolkien: recepcja polska. Studia i eseje”, red. Jakub Lichański, Warszawa 1996; s. 17;

T.A. Olszański, „Dlaczego Tolkien?”, „Magazyn Literacki”, 1993, nr 2. (lub w wydaniu j.w. s. 45).

2. John Ronald Reuel Tolkien – biografia intelektualna. (2 zajęcia).

Lektury:

H. Carpenter, „J.R.R. Tolkien. Wizjoner i marzyciel”, Warszawa 1997, część II „1892 – 1916: Wczesne lata”

H. Carpenter, „Inklingowie”, Poznań 1999, część I;

D. Grotta, „Tolkien – twórca Śródziemia”, Warszawa 1998, str. 145 - 192.

3. Mitologiczne zakorzenienie (2 zajęcia).

Lektury:

Ł. Trzciński, "Mit bohaterski w perspektywie antropologii filozoficznej i kulturowej", Kraków 2006, część I;

wybór tekstów z mitologii skandynawskiej i germańskiej, kserokopie dostępne w teczce z materiałami (2 zajęcia).

4. „Władca Pierścieni” jako dzieło zrodzone z filologii.

Lektury:

T.A. Shippey, „Droga do Śródziemia”, Poznań 2001, rozdział „Filologiczne dociekania”;

J.R.R. Tolkien, „Potwory i krytycy”, Poznań 2000, rozdziały „Angielski i walijski”, „Tajony nałóg”;

M. Niemojewski, „Istoty żywe, posiadające logos. Nieludzcy mieszkańcy uniwersum Tolkienowskiego i ich języki” [w:] „Przegląd Humanistyczny”, 2015 nr 3.

5. Słowo narzędziem kreacji świata: czas i przestrzeń Śródziemia (2 zajęcia).

Lektury:

A. Szyjewski, „O Valinoru do Mordoru. Świat mitu a religia w dziele Tolkiena”, Kraków 2004, rozdz.: „Klucze do prawdy – czas”, s. 201-216.

J.R.R Tolkien, „Niedokończone opowieści”, tom III, AMBER, Warszawa 1995, str. 15 – 84;

K.W. Fonstad, „Atlas Śródziemia”, AMBER, Warszawa 1997;

M. Niemojewski, „Przemierzanie powieści-mapy. Władca Pierścieni J.R.R. Tolkiena jako konstrukcja kartograficzna” [w:] „Przegląd Humanistyczny”, 2015 nr 4.

6. Tolkien i mit: archetyp drogi, archetyp podróży.

Lektury:

M. Gumkowski, „O problematyce przestrzeni w dziele J.R.R. Tolkiena” [w:] „J.R.R. Tolkien: recepcja polska. Studia i eseje”, red. Jakub Lichański, Warszawa 1996; s. 113;

S. Caldecott, „Nad otchłanią ognia”, „Christianitas”, 2002 nr 11/12;

T.A. Shippey, „Droga do Śródziemia”, Poznań 2001, rozdział „Kartograficzna fabuła”.

7. Słowo narzędziem kreacji świata: społeczności Śródziemia.

Lektury:

D. Day, „Bestiariusz Tolkienowski”, Poznań 1996, wybrane hasła;

K. Aldrich, „Dar umierania. Poczucie czasu w Tolkienowskim Władcy Pierścieni” [w:] „Christianitas”, 2002 nr 11/12.

A. Szyjewski, "Od Valinoru do Mordoru", Kraków 2004, str. 167-200.

8. Tolkien – wiara i mit: bohaterowie i ich czyny.

Lektury:

J.R.R Tolkien, „Księga zaginionych opowieści”, tom II, Warszawa 1998, str. 7 – 94;

L. Carter, „Tolkien: Świat Władcy Pierścieni”, Warszawa 2003, rozdział „Niektórzy ludzie, miejsca i obiekty”;

J.E.A. Tyler, „Tolkien. Przewodnik encyklopedyczny”, Poznań 1992, wybrane hasła.

9. Rzeczy u Tolkiena: antropologia przedmiotów, antropologia wojny.

Lektury:

T.A. Shippey, „Droga do Śródziemia”, Poznań 2001, rozdział „Kiedy ojcowie nasi czcili kłody i kamienie”;

R. Caillois, „Człowiek i sacrum”, Warszawa 1995, część 8: „Wojna i sacrum”, s. 187.

10. Utopia aksjologiczna Tolkiena: myśl chrześcijańska czy wyznanie wiary w bóstwa pierwotne?

Lektury:

J. Pearce, „Tolkien. Człowiek i mit”, Poznań 2001, rozdział „Ortodoksja w Śródziemiu. Prawda poza mitem”;

J. Pearce, „Prawdziwy mit”, „Christianitas”, 2002 nr 11/12.

11. „Władca Pierścieni” – wobec tradycji literackiej: baśń, epos, mit zapisany czy powieść?

Lektury:

E. A. Havelock, "Muza uczy się pisać. Rozważania o oralności i piśmienności w kulturze Zachodu", Warszawa 2006, rozdział "Czy tekst może mówić?";

L. Carter, „Tolkien: Świat Władcy Pierścieni”, Warszawa 2003, rozdział „Tolkienowska teoria baśni” i „Fantastyka w klasycznej epice”;

A. Sapkowski, "Rękopis znaleziony w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasy", Warszawa 2001, rozdział I i II;

J.R.R. Tolkien, „Potwory i krytycy”, Poznań 2000, rozdział „O tłumaczeniu Beowulfa”.

Nakład pracy studenta:

Uczestnictwo w zajęciach w sali – 30 godzin (1 ECTS)

Przygotowanie pracy pisemnej – 30 godzin (1 ECTS)

Literatura

(z pominięciem tekstów przywołanych w programie zajęć)

Teksty Tolkiena:

- „Władca Pierścieni”, tom I – III, tłum. Maria Skibniewska, wyd. II, Czytelnik, Warszawa 1981

- „Silmarillion”, tłum. Maria Skibniewska, wyd. I, Czytelnik, Warszawa 1985

- „Hobbit”, tłum. Maria Skibniewska, wyd. IV, Iskry, Warszawa 1991

- „Drzewo i liść oraz Mythopeia”, tłum. J. Kokot, J. Z. Lichański, K. Sokołowski, Zysk i S-ka, Poznań 1998

Wybrana literatura uzupełniająca:

- M. Cowley, "O sytuacji w literaturze", Warszawa 1969

- M. Eliade, "Sacrum, mit, historia", Warszawa 1974

- "Fantastyka XIX i XX wieku. Granice i pogranicza", red. J. Szcześniak, Lublin 2007

- E. Mieletinski, "Poetyka mitu", Warszawa 1981

Student po ukończeniu zajęć:

[Wiedza:]

1) zna i rozumie w pogłębionym stopniu kontekst europejski i globalny procesów kulturowych – potrafi zastosować tę wiedzę w odniesieniu do kultury, sztuki, literatury, zjawisk lingwistycznych, a także politycznych, społecznych i gospodarczych krajów regionu na każdym etapie ich rozwoju (K2_W05; Odniesienie do P7S_WG Zakres i głębia, P7S_WK Kontekst/uwarunkowania, skutki)

2) w pogłębionym stopniu kompleksową naturę języka, ze szczególnym uwzględnieniem kontekstu kulturowego krajów regionu (K2_W09; odniesienie do P7S_WG Zakres i głębia, P7S_WK Kontekst/uwarunkowania, skutki)

[Umiejętności:]

3) potrafi wyszukać, selekcjonować, analizować i wykorzystywać potrzebne mu informacje z różnych źródeł (K2_U01; Odniesienie do P7S_UW Wykorzystywanie wiedzy/ rozwiązywane problemy i wykonywane zadania)

4) rozwijać swoje umiejętności badawcze, samodzielnie i korzystając ze wsparcia opiekuna naukowego zdobywać wiedzę, umiejętnie formułować myśli, prezentować wyniki badań w postaci wypowiedzi ustnej lub pisemnej (różnego typu) w nieprzewidywalnych warunkach (K2_U03; Odniesienie do P7S_UW Wykorzystywanie wiedzy/ rozwiązywane problemy i wykonywane zadania)

5) potrafi odwołując się do zdobytej wiedzy teoretycznej i praktycznej wykorzystać ją w typowych wypowiedziach profesjonalnych dotyczących antropologicznej analizy dzieła literackiego, a także kulturowych funkcji mitu i języka, logicznie je konstruować, odwołując się do stanowisk innych uczestników tych sytuacji komunikacyjnych (K2_U06; Odniesienie do P7S_UW Wykorzystywanie wiedzy/ rozwiązywane problemy i wykonywane zadania)

[Kompetencje społeczne:]

6) jest gotów do krytycznej oceny posiadanej wiedzy, ciągłego dokształcania się i uzupełniania zdobytej wiedzy (K2_K01; Odniesienie do P7S_UO Organizacja pracy /planowanie i praca zespołowa, P7S_UU Uczenie się / planowanie własnego rozwoju i rozwoju innych osób, P7S_KK)

7) jest gotów do uczestniczenia w życiu kulturalnym i korzystania z jego różnorodnych form (K2_K05; Odniesienie do P7S_KO)

Warunkiem dopuszczenia do zaliczenia jest obowiązkowa obecność na zajęciach zgodnie ze Szczegółowymi zasadami studiowania na Wydziale Lingwistyki Sto-sowanej (uchwała nr 114 Rady Wydziału LS z dnia 19.12.2017 r.)

Zajęcia prowadzone będą w formie dyskusji na temat zadanych lektur lub materia-łu zaprezentowanego przez prowadzącego w formie prezentacji. Aktywny udział w dyskusji oznacza merytoryczne uczestnictwo w dyskusji podczas co najmniej 50% zajęć.

Na zakończenie semestru należy skonsultować z prowadzącym temat i zakres pracy pisemnej, która będzie podstawą zaliczenia całego roku. Ostateczny termin składania pracy pisemnej stanowi data wyznaczona przez prowadzącego na pierw-szych lub drugich zajęciach. Osoby nieobecne na tych zajęciach zobowiązane są do zasięgnięcia informacji u prowadzącego zajęcia.

Na końcową ocenę składają się:

Aktywny i merytoryczny udział w zajęciach (40%).

Praca pisemna - esej (60%).

Skala ocen:

0%-49% - 2

50%-60% - 3

61%-70% - 3+

71%-80% - 4

81%-90% - 4+

91%-100% - 5

Dodatkowa wiedza - 5+