Contemporary anthropological theories I

Przegląd najważniejszych autorów i kierunków myśli antropologicznej drugiej połowy XX wieku, od strukturalizmu po antropologię kognitywną, postmodernistyczna i feministyczną.

W drugiej połowie XX wieku antropologia wyszła z fazy „heroicznej” i przekształciła się w rozbudowane i zróżnicowane pole badawcze. Antropologowie nie tylko rozwijali kierunki myślenia zaproponowane przez klasyków dyscypliny, ale też proponowali nowe ujęcia zjawisk kulturowych, często inspirowane osiągnięciami innych nauk o człowieku – językoznawstwa, literaturoznawstwa, psychologii, socjologii czy ekonomii. Bez zmian pozostały natomiast podstawowe pytania stawiane przez antropologię – o relacje między kulturą a psychiką jednostek, strukturą społeczną, ekonomią i historią. Podczas kursu „Współczesne teorie antropologiczne I” przyjrzymy się kolejnym odpowiedziom na te pytania i spróbujemy odtworzyć elementy ciągłości, różnorodności i zmiany obecne we współczesnej myśli antropologicznej.

(O) lektury obowiązujące do egzaminu

(U) lektury uzupełniające

1. Strukturalizm w antropologii, metoda analizy strukturalnej Claude'a Lévi-Straussa

(O) E. Leach, Lévi-Strauss, Warszawa 1998 (całość).

(O) C. Lévi-Strauss, Trójkąt kulinarny, „Twórczość”, nr 2/1972, s. 71-80.

(U) R. Jakobson, W poszukiwaniu istoty języka, t.1, Warszawa 1989, s. 51-74.

2. Lévi-Strauss: pokrewieństwo, rodzina i struktura społeczna.

(O) C. Lévi-Strauss, Antropologia strukturalna, Warszawa 1970, rozdz. II: „Analiza strukturalna w językoznawstwie i w antropologii”, s. 89-116.

(O) C. Lévi-Strauss, Antropologia strukturalna, Warszawa 1970, rozdz. VIII: „Czy istnieją organizacje dualistyczne?”, s. 201-35.

(U) C. Lévi-Strauss, Spojrzenie z oddali, Warszawa 1993, rozdz. III: „Rodzina”, s. 75-111.

3. Lévi-Strauss: struktura myśli ludzkiej

(O) C. Lévi-Strauss, Totemizm dzisiaj, Warszawa 1998, rozdz. 1: „Złuda totemizmu”, s, 23-43, rozdz. 4: „W stronę intelektu”, s. 97-120.

(O) C. Lévi-Strauss, Antropologia strukturalna, Warszawa 1970/2008, rozdz. XI: „Struktura mitów”, s. 285-315.

(U) R. Horton, Tradycyjna myśl afrykańska, [w:] E. Mokrzycki (red.), Racjonalność i styl myślenia, Warszawa 1992, s. 396-450

4. Edmund Leach: teoria kodów binarnych

(O) E. Leach, Kultura i komunikowanie, Warszawa 2010, „Wstęp: empiryści a racjonaliści”, s. 5-11; rozdz. 2: „Zagadnienia terminologiczne”, s. 12-22. rozdz. 6: „Teorie czarownictwa”, s. 36-44; rozdz. 7: „Symboliczne uporządkowanie świata…”, s. 45-49; rozdz. 13: „Przykłady kodowania binarnego”, s. 75-89; rozdz. 17: „Obrzędy przejścia”, s. 109-112.

(U) A. van Gennep, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, Warszawa 2006 (całość).

(U) E. Leach, Dlaczego Mojżesz miał siostrę?, [w:] E. Leach, D. A. Aycock, Siostra Mojżesza. Strukturalne interpretacje mitu biblijnego, Poznań 1998, s. 49-88.

5. Victor Turner: teoria symbolizmu

(O) V. Turner, Las symboli. Aspekty rytuałów u ludu Ndembu, Kraków 2007, rozdz. 1: „„Symbole w obrzędach Ndembu”, s. 27-59; rozdz. 4: „Pomiędzy (betwixt and between): faza liminalna w rites de passage”, s. 111-131.

(O) V. Turner, Liminalność i communitas, [w:] E. Nowicka (red.) Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Warszawa 2004, s. 240-66.

(U) V. Turner, Las symboli. Aspekty rytuałów u ludu Ndembu, Kraków 2007 (pozostałe rozdziały).

6. Mary Douglas: antropologia neodurkheimowska

(O) M. Douglas, Czystość i zmaza, Warszawa 2007, rozdz. 2: „Świecka nieczystość”, s.71-81; rozdz. 3: „Obrzydliwości Księgi Kapłańskiej”, s. 82-96; rozdz. 7: „Granice zewnętrzne”, s. 147-62.

(O) M. Douglas, Symbole naturalne, Kraków 2004, rozdz. 4: „Siatka i grupa”, s. 95-109.

(U) M. Douglas, Czystość i zmaza, Warszawa 2007 (pozostałe rozdziały).

(U) M. Douglas, Symbole naturalne, Kraków 2004 (pozostałe rozdziały).

7. Marvin Harris: materializm kulturowy

(O) M. Harris, Krowy, świnie, wojny i czarownice, Katowice 2007, teksty: „Matka krowa”, s. 14-37; „Miłośnicy i przeciwnicy świń”, s. 38-61; „Potlacz”, s. 109-130.

(U) M. Harris, Krowy, świnie, wojny i czarownice, Katowice 2007 (pozostałe teksty).

8. Fredrik Barth: transakcjonizm

(O) F. Barth, O analitycznej ważności pojęcia „transakcja”, [w:] M. Kempny, J. Szmatka (red.), Współczesne teorie wymiany społecznej, s. 324-42.

(O) F. Barth, Granice i grupy etniczne: społeczna organizacja różnic kulturowych, [w:] E. Nowicka, M. Kempny (red.), Badanie kultury. Kontynuacje, Warszawa 2004, s. 348-77.

(U) F. Barth, W stronę pełniejszego opisu i głębszej analizy zjawisk kulturowych, [w:] E. Nowicka, M. Kempny (red.), Badanie kultury. Kontynuacje, Warszawa 2004, s. 180-92.

9. Ernest Gellner: neofunkcjonalizm

(O) E. Gellner, Pojęcie pokrewieństwa i inne szkice i metodzie i wyjaśnianiu antropologicznym, Kraków 1995, rozdz. 2: „Pojęcia i społeczeństwo”, s. 48-72.

(O) A. Flis (red.), Ernest Gellner. Miedzy filozofią a antropologią, Lublin 1989, „Specyfika państwa muzułmańskiego” (fragment), s. 94-98; „Święci Atlasu”, s. 135-169.

(U) E. Gellner, Pojęcie pokrewieństwa…, rozdz. 12: „Pojęcie pokrewieństwa”, s. 221-44.

10. Marshall Sahlins: struktura a historia

(O) M. Sahlins, Wyspy historii, Kraków 2006, „Wprowadzenie”, s. 7-19; rozdz. 2: „Różne czasy, różne zwyczaje: antropologia historii”, s. 53-92; rozdz. 4: „Kapitan James Cook, czyli umierający Bóg”, s. 123-52.

(U) G. Obeyesekere, Apoteoza kapitana Cooka. Europejskie mitotwórstwo w rejonie Pacyfiku, Kraków 2007, fragmenty: „Teza o apoteozie”, s. 85-98; „Dasze zastrzeżenia wobec apoteozy”, s. 98-104; ;„Polityka a apoteoza: perspektywa hawajska”, s. 119-49.

(U) M. Sahlins, Jak myślą „tubylcy”, Kraków 2007, „Wstęp”, s. 11-26.

11. Eric Wolf: antropologia historyczna

(O) E. Wolf, Europa i ludy bez historii, Kraków 2009, „Wstęp”; s. 3-28; rozdz. 6: „Handel futrami”, s. 182-222; rozdz. 7: „Handel niewolnikami”, s. 223-63.

(U) E. Wolf, Europa i ludy bez historii, Kraków 2009 (pozostałe rozdziały).

12. Antropologia kognitywna

(O) S. Tyler, Wprowadzenie do metod antropologii kognitywnej, [w:] M. Buchowski, W. Burszta (red.) Amerykańska antropologia kognitywna, Warszawa 1993, s. 25-52.

(O) P. Boyer, I człowiek stworzył bogów…. Jak powstała religia?, rozdz. 2: „Jak rozpoznać zjawiska nadprzyrodzone”, s. 55-93; rozdz. 3: „Maszyny do myślenia”, s. 94-137.

(U) O. Werner, Wiedza ludowa niekoniecznie rozmyta, [w:] M. Buchowski, W. Burszta (red.) Amerykańska antropologia kognitywna, Warszawa 1993, s. 138-58.

13. Clifford Geertz: antropologia interpretatywna

(O) C. Geertz, Opis gęsty – w stronę interpretatywnej teorii kultury, [w:] E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa 2003, s. 35-58.

(O) C. Geertz, Głęboka gra. Uwagi o walkach kogutów na Bali, [w:] tenże, Interpretacja kultur. Wybrane eseje, Kraków 2005, s. 461-510.

(U) C. Geertz, Religia jako system kulturowy, [w:] tenże, Interpretacja kultur. Wybrane eseje, Kraków 2005, s. 109-47.

14. Zwrot postmodernistyczny w antropologii

(O) M. Buchowski, M. Kempny, Czy istnieje antropologia postmodernistyczna?, [w:] M. Buchowski (red.), Amerykańska antropologia postmodernistyczna, Warszawa 1999, s. 9-28.

(O) J. Clifford, Praktyki przestrzenne: badania terenowe, podróże i praktyki dyscyplinujące w antropologii, [w:] E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Warszawa 2004, s. 139-79.

(U) P. Rabinow, Wyobrażenia są faktami społecznymi: modernizm i postmodernizm w antropologii, [w:] R. Nycz (red.), [w:] M. Buchowski (red.), Amerykańska antropologia postmodernistyczna, Warszawa 1999, s. 88-122.

(U) J. Clifford, O etnograficznej autokreacji: Conrad i Malinowski, [w:] R. Nycz (red.), Postmodernizm: antologia przekładów, Kraków 1996, s. 214-36.

15. Antropologia feministyczna

(O) H. L. Moore, Płeć kulturowa i status – wyjaśnienie sytuacji kobiet, [w:] M. Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa 2003, s. 309-339.

(O) S. B. Ortner, Czy kobieta ma się tak do mężczyzny, jak natura do kultury?, [w:] T. Hołówka (red.), Nikt nie rodzi się kobietą, Warszawa 1982, s. 112-40.

(U) M. Mead, Płeć i charakter, w: T. Hołówka (red.), Nikt nie rodzi się kobietą, Warszawa 1982, s. 112-41.

Uczestnicy zajęć:

1) Znają najważniejsze współczesne teorie antropologiczne i metody analizy zjawisk kulturowych przyjmowane przez antropologów.

2) Potrafią krytycznie analizować poznane na zajęciach teorie.

3) Potrafią wykorzystywać poznane koncepcje teoretyczne do samodzielnej interpretacji współczesnych zjawisk kulturowych.

Egzamin ustny z wiedzy przekazanej na zajęciach i z podanej literatury.