(in Polish) Żyjąc w erze lęku. Socjologia ryzyka w czasach katastroficznych

Podczas kursu omówimy kluczowe sposoby teoretyzowania na temat ryzyka w naukach społecznych (podejście psychometryczne, teoria kulturowa, SARF, teoria społeczeństwa ryzyka, perspektywa rządomyślności, teoria systemów społecznych i podejścia materialno-semiotyczne). Przyjrzymy się również podstawowym koncepcjom działania w warunkach ryzyka i niepewności (ocena ryzyka, postrzeganie ryzyka, zarządzanie ryzykiem i komunikacja ryzyka). Następnie zbadamy wybrane obszary tematyczne (ryzyko i Antropocen; ryzyko i interesy korporacji; władza, nierówności społeczne i ryzyko).

Ryzyko i niepewność stały się jednym z głównych przedmiotów zainteresowania współczesnych nauk społecznych. Pytania o naturę ryzyka, społeczne konstruowanie problemu ryzyka oraz kulturowe różnice w ujmowaniu i rozumieniu ryzyka wpłynęły na sposób myślenia o przyszłości i zaowocowały licznymi badaniami empirycznymi. Ryzyko stało się także osią wokół której koncentrują się regulacje i systemy zarządzania wsparte dyskursami eksperckimi. Ewolucja struktur zarządzania związanych z niepewnością w świecie pełnym nieprzewidzianych zdarzeń skutkuje selekcją tych zagadnień, które uznano za istotne, podczas gdy pozostałe są ignorowane. Globalne ocieplenie, zanieczyszczenie środowiska, przetworzona żywność, spożywanie alkoholu i inne zachowania związane ze "stylami życia", epidemie, innowacje technologiczne, bioinżynieria, nieoczekiwane katastrofy, konflikty zbrojne nieustannie pojawiają się w mediach i debatach publicznych. Słyszymy o zagrożeniach mających charakter globalny i systemowy, tych obejmujących całe społeczeństwa i tych indywidualnych. Wygląda na to, że nie tylko żyjemy w "społeczeństwie ryzyka", ale obecnie zajmujemy się zarządzaniem ryzykiem w każdym możliwym aspekcie naszego życia.

Ale czym właściwie jest ryzyko? Czy ryzyko to konstrukt społeczny, czy może rzeczywiste zjawisko? W perspektywie nauk o ryzyku, ryzyko jest rozumiane przede wszystkim jako rzeczywiste zdarzenie o określonym stopniu prawdopodobieństwa lub obiektywne zagrożenie. W ujęciu socjologicznym, perspektywa kieruje się ku ryzyku, które jest społeczną konstrukcją, zjawiskiem zapośredniczonym kulturowo, którego sposoby wytwarzania i selekcji możemy systematycznie obserwować. Czynniki kulturowe, wpływające na sposób, w jaki ludzie oceniają ryzyko na poziomie indywidualnym, znajdują swoje odbicie również na poziom polityki, w postaci rozwiązań regulacyjnych, jak również oczekiwań co do ich efektywności.

Podczas niniejszego kursu omówimy główne sposoby teoretyzowania ryzyka w naukach społecznych: podejście psychometryczne, teorię kulturową, ramy SAR, teorię społeczeństwa ryzyka, perspektywę rządomyślności, teorię systemów społecznych i podejścia społeczno-materialne. Następnie przyjrzymy się podstawowym koncepcjom działania w warunkach ryzyka i niepewności. Nasze zainteresowania obejmują ocenę ryzyka, postrzeganie ryzyka, zarządzanie ryzykiem i komunikację ryzyka. Następnie zbadamy trzy konkretne kwestie związane z ryzykiem: a.) ryzyko i Antropocen, b.) ryzyko i partykularne interesy korporacji, c.) władza, nierówności społeczne i ryzyko. Podsumowując, postaramy się odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób koncepcje, podejścia i metody mogą wspierać ocenę, komunikację i radzenie sobie z ryzykiem oraz jak ryzyko jest postrzegane.

Kurs ten będzie szczególnie przydatny dla tych, którzy czują brak lub nieadekwatność teorii społecznej w badaniach nad ryzykiem oraz tych, którzy szukają nowej perspektywy na współczesne problemy społeczne, technologiczne i środowiskowe. Wiedza zdobyta podczas kursu może być wykorzystana do zbadania szeregu zagadnień, takich jak postawy społeczne wobec ryzyka, zarządzanie ryzykiem i polityka ryzyka, konsumpcja, zachowania zdrowotne, innowacje i rozwój technologiczny, dyskurs medialny, ekologia i zrównoważony rozwój.

Lektura podstawowa

Arnoldi, J. (2011). Ryzyko, Warszawa: Wydawnictwo Sic!

1. WPROWADZENIE [1]

1.1 Kluczowe pojęcia i koncepcje

Renn, O. (2008). Risk Governance. Coping with Uncertainty in a Complex World, London: Earthscan. Earthscan Risk in Society Series, Ch1. What is risk? Pp.1-8

Douglas, M. (1990). Risk as a forensic resource, Daedalus, 119(4), 1–16.

2. TEORIE RYZYKA [2-8]

2.1 Podejście psychometryczne [2.]

Fischhoff, B., Slovic, P., Lichtenstein, S., Read, S.& Combs, B. (1978). How safe is safe enough? A psychometric study of attitudes toward technological risks and benefits, Policy Science, 9, 127–152.

2.2 Teoria kulturowa [3.]

Douglas, M. & Wildavsky, A. (1982). Risk and Culture: an essay on the selection of technical and environmental dangers. Berkeley: University of California Press., Introduction: Can we know the risks we face, pp.1-15 & Ch2. Risks are selected, pp.29-48.

2.3 Podejście Społecznej Amplifikacji Ryzyka [4.]

Kasperson, R. E., Renn, O., Slovic, P., Brown, H. S., Emel, J., Goble, R., Kasperson, J. X. & Ratick, S. (1988). The social amplification of risk: A conceptual framework’, Risk Analysis, 8(2), 177–187.

2.4 Społeczeństwo ryzyka [5.]

Beck, U. (1992). Risk society: towards a new modernity, Ch1. On the Logic of Wealth Distribution and Risk Distribution, London: Sage Publishing, pp. 19-50.

2.5 Rządomyślność [6.]

O’Malley, P. (2008). Governmentality and Risk. In: J. Zinn (ed.) Social Theories of Risk and Uncertainty: An Introduction. Oxford: Blackwell, pp. 52-75.

2.6 Teoria systemów społecznych [7.]

Luhmann, N. (1993). Risk. A sociological theory. New Brunswick: Transaction Publishers. Ch1. The concept of risk, pp. 1-31, Ch. 12 Second-Order Observation, pp.219-231.

2.7 Podejścia relacyjne i społeczno-materialistyczne [8.]

Van Loon, J. (2002) Risk and technological culture. Towards a sociology of virulence, ch.3 Enrolling risks in technocultural practices: notes on Actor Network Theory, pp. 45-63.

3. KONCEPCJE DZIAŁAŃ WOBEC RYZYKA [9-12]

3.1 Ocena ryzyka [9.]

Aven, T. & Thekdi, S. (2022). Risk Science: An Introduction. London: Routledge, Ch.4. Basic theory of risk assessment, pp.61-68.

3.2 Percepcja ryzyka [10.]

Renn, O. (2008). Risk Governance. Coping with Uncertainty in a Complex World, London: Earthscan. Earthscan Risk in Society Series, Ch.4 Risk Perception, pp.93-97

3.3 Zarządzanie ryzykiem [11.]

Renn, O. (2008). Risk Governance. Coping with Uncertainty in a Complex World, London: Earthscan. Earthscan Risk in Society Series, Ch. 5 Risk Evaluation, pp. 149-156.

3.4 Komunikacja ryzyka [12.]

Aven, T. & Thekdi, S. (2022). Risk Science: An Introduction. London: Ch. 7, Risk Communicatio, pp.165 -181.

4. Z ZAGADNIEŃ RYZYKA [13-15]

4.1 Ryzyko i Antropocen [13.]

Hillerbrand R. (2012). Climate Change as Risk? In: Roeser, S., Hillerbrand, R., Sandin, P., Peterson, M. (Eds.) Handbook of Risk Theory. Epistemology, Decision Theory, Ethics, and Social Implications of Risk. Dodrecht: Springer, pp. 319-339.

4.2 Ryzyko i interesy korporacji [14.]

Oreskes, N. & Conway, EM (2010). Merchants of Doubt: How a Handful of Scientists Obscured the Truth on Issues from Tobacco Smoke to Global Warming. New York: Bloomsbury Press, Ch1. Doubt is our product, pp.10-35; Ch6. The denial of global warming pp. 169-329.

4.3 Władza, nierówności społeczne i ryzyko [15.]

Nygren, K.G., Olofsson, A., Ohman, S. (2020). A Framework of Intersectional Risk Theory in the Age of Ambivalence. Cham: Palgrave Macmillan. Ch2.Risk and intersectionality pp. 19-36

Lupton, D. (1993) Risk as Moral Danger: The Social and Political Functions of Risk Discourse in Public Health, International Journal of Health Services, 23(3), 425-435.

K_W01 Zna i rozumie podstawowe pojęcia ryzyka oraz socjologiczne koncepcje ryzyka i niepewności.

K_W03 Zna teoretyczne i metodologiczne podejścia nauk społecznych do oceny ryzyka, percepcji ryzyka, komunikacji ryzyka i zarządzania ryzykiem.

K_W07 Posiada zaawansowaną wiedzę na temat wykorzystania wyników badań ilościowych i jakościowych w obszarze zagadnień ryzyka.

K_U02 Umie zastosować wiedzę teoretyczną do analizy i wyjaśniania różnych zjawisk i procesów społecznych, w których ryzyko odgrywa kluczową rolę.

K_U05 Jest w stanie analizować informacje o ryzyku i stosować krytyczne podejście do kwestii ryzyka.

K_U07 Posiada zaawansowaną wiedzę i umiejętność rozumienie i analizowania problematyki ryzyka oraz oceny zjawiska ryzyka z perspektywy przydatności wiedzy teoretycznej.

K_U17 Umie powiązać tekst akademicki z problemami społecznymi, technologicznymi i środowiskowymi oraz wynikami badań empirycznych.

Zaliczenie na ocenę. Przygotowanie eseju naukowego bądź artykułu naukowego na podstawie materiału z kursu.

Ocena ciągła - obecność i aktywny udział w zajęciach: 20%.

Praca pisemna na podstawie wybranych tekstów omawianych podczas zajęć 80%.