(in Polish) Charyzmatyczne przywództwo i populizm w polityce

Czym jest populizm w polityce? Pojęcie używane w debacie publicznej w różnych znaczeniach, często jako epitet, a przez to nadużywane. Tymczasem pojawienie się ruchów i partii populistycznych, najczęściej określanych jako „nowa radykalna prawica” (ale także lewicowych – grecka Siriza lub hiszpański Podemos) i ich rosnące poparcie wyborcze w demokracjach Zachodu a także w krajach Europy Wschodniej, jest ważnym zjawiskiem politycznym. Partie populistyczne miały lub mają udział we władzy (np. w rządach koalicyjnych). Zatem mają wpływ na bieżącą politykę i instytucje we współczesnych demokracjach. Jakie jest społeczne zaplecze poparcia partii populistycznych – z jakich segmentów społecznych partie te czerpią poparcie wyborcze i dlaczego? Jakie zjawiska społeczne, gospodarcze, kulturowe ostatnich dekad sprawiły, że przekaz populistyczny stał się atrakcyjny dla wyborców w starych i nowych demokracjach?

Popularna jest diagnoza, że wkroczyliśmy w erę populizmów. W

rozwiniętych demokracjach odsetek oddanych głosów na,

przeważnie nowe, partie radykalnej prawicy w wyborach

parlamentarnych rośnie od początku lat 80. W książce o kryzysie

demokracji Adam Przeworski pisze: „The general mood is populist.

Populizm jest ideologicznym bliźniakiem neo-liberalizmu. Oba

przekonują, że porządek społeczny jest kreowany spontanicznie

przez jednego i jedynego demiurga: „the market” lub „the people”,

ten ostatni zawsze w liczbie pojedynczej jako „le peuple”, „el

pueblo”, lub „lud”. Żaden nie dostrzega roli instytucji: wystarcza

spontaniczność.” (Przeworski 2019: 87). Partie populistyczne

określają się jako „anty-systemowe”, „anty-establishmentowe”,

ich politycznym przeciwnikiem są skorumpowane elity. Na typowe

populistyczne przesłanie składają się następujące elementy:

- prymat ludu, suwerena, który bezpośrednio podejmuje wiążące

polityczne decyzje;

- lud, na różne sposoby, został pozbawiony przynależnej mu

nadrzędności na rzecz „elit”, które go zdradziły i wykorzystują

społecznie i ekonomicznie;

- polityczna nadrzędność ludu musi być przywrócona,

społeczeństwo musi przejść przez proces odnowy;

- charyzmatyczny przywódca artykułuje wolę ludu i jest

równocześnie jej egzekutorem.

Część teoretyczna zajęć będzie poświęcona różnym próbom

uściślenia pojęcia populizmu i zidentyfikowania różnych

współczesnych ujęć populizmu przez socjologów polityki i

politologów. Po drugie, poddane zostaną analizie teoretyczne

modele (społeczne, ekonomiczne, kulturowe) wyjaśniające genezę

i trwałość politycznego populizmu. Część empiryczna poświęcona

zostanie analizie poparcia wyborczego partii radykalnej prawicy w

Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej. Po trzecie, podjęta

zostanie próba zidentyfikowania tych czynników, które mają

pozytywny wpływ na poparcie wyborcze partii radykalnej prawicy

(położenie społeczne, wybrane poglądy na sprawy społeczne,

deklarowane wartości). Po czwarte, podjęty zostanie problem

charyzmy, w perspektywie zmiany społecznej jako, mówiąc

słowami Maxa Webera, „wielkiej, swoistej rewolucyjnej siły […],

która, zrodzona z trudnej sytuacji lub entuzjazmu, oznacza

przemianę głównej orientacji zasad i czynów, wiążącą się z

nadaniem całkowicie odmiennego kierunku wszelkim

nastawieniom wobec wszystkich poszczególnych form życia i

„świata” w ogóle.”

Kitschelt, Herbert, with Anthony J. McGann. 1995.

The Radical Right in Western Europe: A Comparative

Analysis. Ann Arbor: University of Michigan.

• Kitschelt, Herbert, 2007, Niezadowolenie z

demokracji. Populizm jako reakcja na niewydolność

systemów partyjnych, w: Many, Yves and Yves Surel.

Demokracja w obliczu populizmu. Tłum. Anna Gąsior-

Niemiec, Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 179-196.

• Kitschelt, Herbert, 2007, Growth and Persistence of

the Radical Right in Postindustrial Democracies:

Advances and Challenges in Comparative Research.

West European Politics, 30(5):1176-1206.

• Many, Yves and Yves Surel. Wyd. 2007, Demokracja w

obliczu populizmu. Tłum. Anna Gąsior-Niemiec,

Warszawa: Oficyna Naukowa 2007.

• Norris, Pippa. 2005. Radical Right. Voters and Parties

in the Electoral Market. Cambridge: Cambridge

University Press.

• Norris, Pippa and Ronald Inglehart. 2019. Cultural

Backlash. Trump, Brexit, and Authoritarian Populism.

Cambridge: Cambridge University Press.

• Populismus. Ein Reader, 2022, Kolja Möller (red.),

Berlin: Suhrkamp.

• Przeworski, Adam. 2019. Crises of Democracy.

Cambridge: Cambridge University Press.

• Przeworski, Adam. 2017. A Conceptual History of

Political Regimes: Democracy, Dictatorship, and

Authoritarianism. “Studia Socjologiczno-Polityczne.

Seria Nowa. Nr 2/2017, s. 9-29.

• Vehrkamp, Robert and Wolfgang Merkel. 2019.

Populism Barometer. Populist Attitudes of Voters and

Non-voters in Germany 2018. Gütersloh: Bertelsmann

Stiftung.

• Schmitter, Philippe C. 2006. A Balance Sheet of the

Vices and Virtues of ‘Populisms’. European University

Institute (manuscript).

• Weber, Max. 2002. Panowanie charyzmatyczne i jego

przekształcenia, w: M. Weber, Gospodarka i

społeczeństwo, tłum. Dorota Lachowska, Warszawa:

Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 817-848.

K_W02 ma świadomość istnienia sporów teoretycznych i

metodologicznych prowadzonych we współczesnej

socjologii, jest refleksyjny i krytyczny wobec różnych

stanowisk

K_W04 jest refleksyjny i krytyczny wobec problemu

zróżnicowania społecznego i nierówności społecznych

K_W05 posiada pogłębioną wiedzę o rodzajach więzi

społecznych i mechanizmach podtrzymywania ładu

zbiorowego

K_W11 posiada pogłębioną wiedzę o normach i regułach

organizujących struktury i instytucje społeczne

K_W15 podchodzi w sposób refleksyjny i krytyczny do

wyboru określonej perspektywy teoretycznej

K_U04 potrafi posługiwać się kategoriami teoretycznymi

oraz metodami badawczymi do opisu i analizy zmian

społecznych i kulturowych we współczesnych

społeczeństwach oraz ich konsekwencji

K_U09 potrafi wskazać związek przeczytanego tekstu

naukowego z problemami życia społecznego i ich

badaniem

K_K04 potrafi argumentować stawiane tezy posługując się

dowodami naukowymi

K_K09 jest otwarty na różne perspektywy teoretyczne i

metodologiczne badań społecznych

udział w dyskusji, praca pisemna, prezentacja

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających

usprawiedliwieniu: 2

Zasady zaliczania poprawkowego: takie same jak w I terminie.