A methodological tool for sociologists - good words, sensible sentences, and credible theories

Wydział Socjologii UW kształci przyszłych badaczy. Niektórzy studenci studiów magisterskich mogą czuć, że brakuje im solidnej wiedzy metodologicznej. Celem przedmiotu jest zapoznanie studentów z podstawami myślenia naukowego w socjologii. Do prowadzenia badań, oceniania wiarygodności badawczych rezultatów oraz ich interpretacji socjolog musi znać narzędzia, techniki, plany badawcze. Dodatkowo musi wyrobić w sobie specyficzne odruchy poznawcze świadczące o znajomości metody naukowej i pozwalające funkcjonować w roli badacza. Zasady myślenia naukowego są stosunkowo niezmienne, są więc nie ulegającym dezaktualizacji składnikiem akademickiego wykształcenia socjologicznego.

Spotkania będą poświęcone trzem blokom zagadnień: dobre słowa, sensowne zdania, wiarygodne badania. Będziemy szukać (i znajdować!) odpowiedzi na pytania: czym wiedza i poznanie naukowe wyróżniają się spośród innych rodzajów wiedzy, jakie są sposoby zdobywania informacji i nadawania znaczeń; jak jest doskonalony język nauki, jak jest psuty i jak jest nadużywany; czym są fakty naukowe; jak naukowcy dochodzą do ustalenia prawidłowości społecznych; czego z badania zbiorowości można się dowiedzieć się o ludziach i z badania ludzi o zbiorowościach. Zagadnienia na zajęcia:

Blok dobre słowa

Słowo pozwala zobaczyć, potrafi wzburzyć, może zabić (myśli, czuje i robi); funkcje komunikatów;

Uwaga na słowa wydmuszki (‘łasicze słowa’);

Słowa za duże, za małe, słowa z sensem i bez sensu, problematyka znaczenia; definiujemy!

Słowa oznaczające zjawiska vs. słowa abstrakcyjne; po czym poznać, że autor nie czyta i wierzy przede wszystkim w ‘zdrowy rozsądek’;

Blok sensowne zdania

Jednoznaczność zdań – na czym polega praca redaktora naukowego tekstu;

Zdania ilościowe vs. jakościowe; pomiar vs. wskaźnikowanie, zdania quasi-ilościowe. Ogólność: prawa, generalizacje historyczne, zdania protokolarne;

Zdania opisowe, zdania wartościujące, zdania normatywne; emocje i ideologie w działaniach i wynikach badaczy;

Typy zdań – jakich prawidłowości szukają socjologowie. Trudne słowo ‘powoduje’ - uzasadnianie związków przyczynowych;

kryteria jakości pracy naukowca: adaequatio intellectus ad rem i co jeszcze? ‘badacz- kopacz’, czyli poszukiwacz prawdy vs. ‘badacz – kolekcjoner opowieści’

Blok wiarygodne badania

Obalalność; logika eliminacyjna; (confirmation bias); co niektórzy wyczyniają, żeby wbrew świadectwom nie odrzucić zdania (!)

Rzeczywistość społeczna i fakt naukowy; co się przydarzyło faktom w 20 wieku?

Badania wzdłużne, badania przekrojowe, dynamiczne i pseudo-dynamiczne;

Pułapki (!) – efekty na przykładzie wnioskowań międzypoziomowych i inne;

Dobór przypadków do badań – jakie ma konsekwencje dla wyników badania;

Dobrze uprawiana nauka. Rewolucje w nauce, rewolucje w myśleniu o nauce, kto jest dobrym badaczem

Niewielki zestaw ważnych, czasem wręcz klasycznych tekstów metodologicznych, takich autorów jak: Kazimierz Ajdukiewicz, Carl Hempel, Jakub Karpiński, Robert Merton, Ernest Nagel, Stefan Nowak, Stanisław Ossowski i omówień takich, jak:

Sady W. 2013. Spór o racjonalność naukową. Od Poicarego do Laudana. Toruń: Wydawnictwo UMK.

Chalmers A. 1993. Czym jest to, co zwiemy nauką? Wrocław: Siedmioróg.

Podstawowym rodzajem wykorzystanych na zajęciach tekstów

będą wyimki opracowań wielu różnych autorów. Teksty te będą przedmiotem dyskusji i podstawą dla zadań wykonywanych przez studentów w domu i podczas zajęć.

Ostateczny dobór lektur nastąpi po pierwszych zajęciach, kiedy okaże się, jakie są potrzeby studentów.

Student, który z zaangażowaniem uczęszczał na zajęcia po ich zakończeniu:

zna podstawy myślenia naukowego;

zna podstawowe pojęcia metodologii nauk, ze szczególnym uwzględnieniem nauk społecznych;

w wiedzy naukowej potrafi wyodrębnić elementy o różnej wartości z metodologicznego punktu widzenia;

w wynikach i tekstach naukowych potrafi dostrzec naukowe i pozanaukowe składniki;

zdaje sobie sprawę z bogactwa metod badań społecznych i potrafi ocenić te metody ze względu na ogólne i specyficzne kryteria prawomocności;

dostrzega ograniczenia metod badań społecznych, zaś nabyta wiedza i refleksyjne nastawienie zachęca go do trafnego doboru i samodzielnej modyfikacji metod potrzebnych do rozwiązywania konkretnych problemów, z którymi zetknie się jako socjolog-badacz.