Traditionalism, conservatism, nationalism in the societies of Central and Eastern Europe - from the perspective of value research

Zajęcia poświęcone relacjom między tradycjonalizmem, konserwatyzmem

a nacjonalizmem w społeczeństwach Europy Środkowo-Wschodniej i ich

znaczeniu w kontekście obserwowanych podziałów społecznych, działań i

wyborów politycznych w tych krajach. Zajmiemy się czynnikami

oddziałującymi na rozwój postaw tradycjonalistycznych i

konserwatywnych oraz problemami, na które napotykają procesy

integracji europejskiej. Problemem do rozwiązania jest m.in. odmienne

rozumienie podstawowych pojęć (np. demokracja, wolność) w różnych

krajach i różnych obszarach Europy.

Podstawowym materiałem empirycznym będą dane z międzynarodowego

projektu badawczego European Values Study, w którym Polska

uczestniczy od 1990 r. W trakcie zajęć uczestnicy zapoznają się z ramami

teoretycznymi, na których opiera się projekt EVS oraz przeprowadzą

krytyczną ocenię zagadnień, którym jest poświęcony. W 2017 r.

zrealizowano ostatnią dostępną edycję tego sondażu, następna

planowana jest w roku 2026.

Międzynarodowy projekt badawczy dotyczący zmian systemów wartości

Europejczyków (European Values Study) został zaprojektowany w

określonych ramach teoretycznych, którymi były przede wszystkim

popularne w latach siedemdziesiątych teorie modernizacji, uniwersalizacji

oraz racjonalizmu zachodnioeuropejskiego. W latach dziewięćdziesiątych

była to teoria Ronalda Ingleharta zakładająca dwa kierunki przemian

wartości, zależnych od globalnych procesów rozwoju gospodarczego i

modernizacji. Pierwszy z tych kierunków to zmiany na skali wartości, od

uznawania tradycyjnych wzorów instytucji i autorytetów, do wartości

świecko-racjonalnych, podkreślających indywidualne osiągnięcia. Drugi

kierunek zmian – to przejście od orientacji na wartości materialistyczne

do wartości postmaterialistycznych. Podejście to spotykało się z krytyką

(np. Scotta Flanagana) wskazującą, że Inglehart nie dostrzega bardziej

podstawowych zmian zachodzących w społeczeństwach

zachodnioeuropejskich.

W trakcie seminarium zajmiemy się przemianami wartości w

społeczeństwach regionu Europy Środkowej i Wschodniej i zastanowimy

się m.in. nad tym, czy ostatnie wybory polityczne tych społeczeństw (w

Polsce po roku 2015) można traktować jako argumenty podważające

prawdziwość (lub uniwersalność) teorii Ingleharta, czy też należy raczej

poszukiwać innych interpretacji.

Dane zebrane w czterech falach badania EVS dają możliwość weryfikacji

tych hipotez w zbiorze krajów różniących się poziomem rozwoju

ekonomicznego, systemem politycznym, historią i stopniem religijności.

Zajęcia będą poświęcone m.in. następującym zagadnieniom:

1. Omówienie zmian zachodzących w obrębie teorii, które

stanowiły oparcie dla badań empirycznych i pokazanie, jak te

zmiany wpływały zarówno na sposób zbierania danych, jak na ich

interpretacje

2. Prześledzenie zmiany systemów wartości w różnych krajach i

grupach krajów (np. Polska i kraje Europy Środkowej) w

kontekście procesów integracji europejskiej i ingerujących w nie

zjawisk kryzysowych.

3. Analiza „słabych punktów” porównywalności istniejących danych

takich, jak np. odmienne rozumienie podstawowych pojęć (np.

demokracja, wolność) w różnych krajach i różnych obszarach

Europy.

4. Omówienie strony teoretycznej podejść analitycznych

wykorzystywanych w analizie danych EVS, jak np. multilevel

analysis, czyli wielopoziomowa analiza regresji.

Będziemy korzystać także z danych jakościowych (np. treści mediów,

wywiadów) oraz z innych bardziej aktualnych sondaży – np. European

Social Survey (ostatnia dostępna runda w 2020 r.) i ewentualnie innych

danych, zaproponowanych przez uczestników seminarium.

Podczas seminarium będą omawiane zarówno kwestie teoretyczne, jak i

zagadnienia z zakresu socjologii empirycznej i analizy danych oraz sposób

przekładania założeń teoretycznych na projekty badawcze i na analizy

socjologiczne.

Seminarium można wykorzystać jako okazję do rozwinięcia umiejętności

analizy danych ilościowych, jednak osoby zainteresowane teorią także

znajdą tu coś dla siebie.

Arts W., Hagenaars J., Halman L.(eds). 2003. The Cultural Diversity of

European Unity; .

Halman L., Luijkx R., van Zundert M. 2005. Atlas of European Values. Brill,

Tilburg University, Tilburg.

Inglehart R., Welzel C. 2004. Modernization, Cultural Change and

Democracy: The Human Development Sequence. Cambridge

University Press, New York.

Inglehart, R. 1990. Culture Shift in Advanced Industrial Society. Princeton

University Press, Princeton.

Inglehart, R., Norris P. (2009). Wzbierająca fala. PIW, Warszawa

Inglehart, R(et al.). 2004. Human Beliefs and Values: a cross-cultural

sourcebook based on 1999-2002 values survays.

Jasińska-Kania A. (red), 2012, Wartości i zmiany. Przemiany postaw

Polaków w jednoczącej się Europie. Wyd. Naukowe Scholar.

Warszawa.

Marody, M. (red.). (2021). Wartości w działaniu. (w szczególności rozdział

M. Marody, Wartości w dobie (globalnego) kryzysu, s. 271-296)

Welzel, C. (2007). Individual modernity. W The Oxford Handbook of

Political Behaviour (ss. 185–205).

K_W02 ma świadomość istnienia sporów teoretycznych i

metodologicznych prowadzonych we współczesnej socjologii, jest

refleksyjny i krytyczny wobec różnych stanowisk

K_W04 jest refleksyjny i krytyczny wobec problemu zróżnicowania

społecznego i nierówności społecznych

K_W05 posiada pogłębioną wiedzę o rodzajach więzi społecznych i

mechanizmach podtrzymywania ładu zbiorowego

K_W06 posiada pogłębioną wiedzę o zróżnicowaniu kulturowym i

jego przemianach, tożsamości kulturowej, interakcji i komunikacji

międzykulturowej

K_W10 posiada pogłębioną wiedzę na temat najważniejszych

międzynarodowych i krajowych badań socjologicznych

odnoszących się do wybranych obszarów rzeczywistości społecznej

lub wybranych subdyscyplin socjologii

K_W11 posiada pogłębioną wiedzę o normach i regułach

organizujących struktury i instytucje społeczne

K_W14 posiada pogłębioną wiedzę na temat założeń i twierdzeń

wybranych historycznych i współczesnych teorii socjologicznych

K_W15 podchodzi w sposób refleksyjny i krytyczny do wyboru

określonej perspektywy teoretycznej

K_U01 potrafi zidentyfikować przyczyny i przewidzieć potencjalne

skutki przeszłych i bieżących wydarzeń społecznych. Potrafi

formułować krytyczne sądy na temat bieżących i przeszłych

wydarzeń społecznych

K_U02 potrafi krytycznie selekcjonować informacje i materiały

niezbędne do pracy naukowej, korzystając z różnych źródeł (w

języku rodzimym i obcym) oraz posługując się nowoczesnymi

technologiami

K_U04 potrafi posługiwać się kategoriami teoretycznymi oraz

metodami badawczymi do opisu i analizy zmian społecznych i

kulturowych we współczesnych społeczeństwach oraz ich

konsekwencji

K_U08 umie zinterpretować rolę kultury w funkcjonowaniu

jednostki i społeczeństwa

K_U09 potrafi wskazać związek przeczytanego tekstu naukowego z

problemami życia społecznego i ich badaniem

K_K04 potrafi argumentować stawiane tezy posługując się

dowodami naukowymi

K_K09 jest otwarty na różne perspektywy teoretyczne i

metodologiczne badań społecznych

Aktywność na zajęciach

Przygotowanie i przedstawienie na zajęciach własnej prezentacji dotyczącej

wybranego aspektu teoretycznego lub empirycznego związanego z tematyką

seminarium (praca indywidualna lub w zespołach dwuosobowych).

Napisanie recenzji wybranego artykułu naukowego w języku angielskim opartego

na badaniach empirycznych – artykuły do recenzji osoby uczestniczące w

zajęciach mogą znaleźć samodzielnie lub wybrać ze zbioru artykułów zebranych

przez prowadzącą zajęcia (praca indywidualna)