Historia filozofii

obowiązkowe

Ukończenie podstawowego kursu z historii filozofii na poziomie studiów licencjackich.

w sali

Wykład z historii filozofii stanowi pogłębienie i uzupełnienie wiadomości przekazywanych na kursie podstawowym studiów licencjackich. W pierwszej części wykładu zostaną przedstawione, w formie bloków tematycznych, najważniejsze obszary badań filozoficznych: kwestie metafilozoficzne, dociekania ontologiczne, epistemologiczne oraz estetyczne. W ramach każdego z tych bloków dokonana zostanie prezentacja najważniejszych stanowisk oraz zarysowane zostaną główne linie sporów filozoficznych na tle ich historycznego rozwoju. W drugiej części wykładu nacisk zostanie położony na filozofię współczesną oraz na najważniejsze, z punktu widzenia rozwoju humanistyki, szkoły filozoficzne: tradycję fenomenologiczną, hermeneutyczną, strukturalizm i postrukturalizm, teorię krytyczną oraz dyskusje toczące się wokół postmodernizmu.

Wykład z historii filozofii stanowi pogłębienie i uzupełnienie wiadomości przekazywanych na kursie podstawowym studiów licencjackich. Ogólna prezentacja podstawowych wiadomości z zakresu historii filozofii, która ma pomóc słuchaczom w swobodnym poruszaniu się w problematyce filozoficznej, wyrobieniu zdolności krytycznego myślenia, ustosunkowaniu się do własnych poglądów oraz umiejętności dostrzeżenia filozoficznych podstaw głównych problemów kultury europejskiej. Szczególny nacisk zostanie położony na filozofię współczesną oraz omówienie tych koncepcji filozoficznych, które miały istotny wpływ na rozwój XX - wiecznej humanistyki tak w zakresie badań teoretyczno-literackich, jak i krytyki artystycznej, oraz modernistycznych i awangardowych koncepcji dzieła sztuki. Historia filozofii przedstawiona będzie z naciskiem na problematykę aksjologiczną (estetyczną). Wykład ma umożliwić swobodne posługiwanie się narzędziami filozoficznego opisu w interpretacji głównych problemów, stanowiących przedmiot zainteresowania nauk humanistycznych. W pierwszej części wykładu zostaną przedstawione, w formie bloków tematycznych, najważniejsze obszary badań filozoficznych: kwestie metafilozoficzne, dociekania ontologiczne, epistemologiczne oraz estetyczne. W ramach każdego z tych bloków dokonana zostanie prezentacja najważniejszych stanowisk oraz zarysowane zostaną główne linie sporów filozoficznych na tle ich historycznego rozwoju. W drugiej części wykładu nacisk zostanie położony na filozofię współczesną oraz na najważniejsze, z punktu widzenia rozwoju humanistyki, szkoły filozoficzne: tradycję fenomenologiczną, hermeneutyczną, strukturalizm i postrukturalizm, teorię krytyczną oraz dyskusje toczące się wokół postmodernizmu.

Tematyka poszczególnych wykładów.

Część pierwsza:

I. Wybrane problemy metafilozoficzne

1. Filozofia – literaturą czy nauką ścisłą? Artysta a filozof: konkurenci czy sojusznicy? Rozum a wyobraźnia i zmysły. Pojęcie a obraz. [ Przykłady: Platon, Pascal, Kartezjusz, Spinoza, Hume, Hegel, romantycy, Schopenhauer, Nietzsche, Bergson, Husserl, Sartre, Derrida, Rorty]

2.Filozofia jako system i jej wrogowie. Idea systemu i jej ontologiczne przesłanki. Filozofia życia i krytycy filozofii systemu [Przykłady: Kierkegaard, Schlegel, Nietzsche]

II. Wybrane zagadnienia z dziedziny ontologii

1. Metafizyka i jej odmiany. Pojęcie metafizyki i jego ewolucja. Kant a metafizyka. Metafizyka Hegla a metafizyka Schopenhauera. Nietzscheańska krytyka metafizyki. Neopozytywizm a metafizyka

2. Determinizm a indeterminizm. Problem wolności [Przykłady: epikurejczycy, stoicy, filozofia chrześcijańska, Kant, psychoanaliza, egzystencjalizm]

3. Problem istnienia zła. Różne wersje teodycei

4. Esencjalizm kontra egzystencjalizm

III. Wybrane zagadnienia epistemologiczne

1. Problem źródeł wiedzy

2. „Prawda” jako podstawowa kategoria epistemologiczna. Klasyczna, ontologiczna, koherencyjna i utylitarystyczna koncepcja prawdy. Genealogiczna analiza pojęcia prawdy [ Nietzsche]

3. Problem pewności wiedzy. Rola wątpienia i redukcji

4.Podmiot poznający: „bezstronny obserwator” czy „żywa jednostka?

5. Problem przedmiotu poznania. Kantowska rewolucja kopernikańska w filozofii i następcy Kanta [Cassirer, Goodman]

6.Problemy metody. Rozum, zmysły i inne narzędzia poznania

7. Kartezjańska idea mathesis unversalis a przełom antypozytywistyczny w humanistyce

IV. Wybrane problemy estetyki

1. Estetyka jako dyscyplina nowożytna

2. Estetyka klasyczna a estetyka smaku

3. Miejsce sztuki w systemie Hegla. O tzw. końcu sztuki

4. Sztuka jako remedium na tragizm ludzkiej egzystencji [Schopenhauer i Nietzsche]

5. Wittgenstein i neopozytywizm a estetyka analityczna.

Część druga:

1. Diagnozy nowoczesności: Charles Baudelaire, Walter Benjamin. Problematyka modernizmu europejskiego na przykładzie strategii literackich i artystycznych. Teoria awangardy Petera Bürgera.

2. Tradycja hermeneutyki filozoficznej cz. I: Filon, Orygenes – uniwersalny charakter alegorezy; Augustyn – koncepcja verbum i augustyńska teoria języka; Friedrich Schleiermacher – „Hermeneutyka zakłada tylko język”.

3. Tradycja hermeneutyki filozoficznej cz. II: Hans Georg Gadamer – sztuka, rozumienie, reprezentacja. Hermeneutyczny wymiar bytu. Gadamer i Derrida – pytanie o istotę sporu.

4. Tradycja hermeneutyki filozoficznej cz. III: Paul Ricoeur – hermeneutyka jako filozofia kultury.

5. Tradycja fenomenologiczna cz. I: Edmund Husserl – pytanie o pewność i ostateczne ugruntowanie nauk. Idea redukcji fenomenologicznej. Intencjonalny charakter świadomości i powrót „do rzeczy samych”.

6. Tradycja fenomenologiczna cz. II: Martin Heidegger i projekt ontologii fenomenologicznej. Różnica ontologiczna. Pytanie o istotę Dasein. Istota metafizyki Zachodu i jej przekroczenie.

7. Tradycja fenomenologiczna cz. III: Heidegger i język. Dlaczego w „słowie poetyckim odsłania się istota tego co nazwane”? Pytanie o istotę dzieła sztuki.

8. Tradycja fenomenologiczna cz. IV: Maurice Merleau-Ponty i doświadczenie cielesności. Filozofia i malarstwo. Filozoficzny wymiar dzieła sztuki.

9. Tradycja fenomenologiczna cz. V: Emanuel Levinas i radykalizacja etyki. Etyka wyprzedzająca ontologię. Co to znaczy, że Twarz Innego jest śladem Boga?

10. Strukturalizm: Ferdinand de Saussure i Claude Levi-Staruss – próba systematyzacji badań nauk humanistycznych. Roland Barthes i pojęcie mitu.

11. Poststrukturalizm: krytyka Jacquesa Derridy; Michela Foucault archeologia wiedzy i badanie formacji dyskursywnych. Czym jest „śmierć podmiotu”? Wiedza i władza. Pojęcie „biopolityki”.

12. Idea dekonstrukcji Jacquesa Derridy: filozofia i tekst; krytyka zachodniego „logo-fono-centryzmu”. Etyczny wymiar dekonstrukcji.

13. Dekonstrukcja i pytanie o prawdę dzieła sztuki: Derrida, Paul de Man.

14. Szkoła Frankfurcka i krytyka współczesnej kultury: Max Horkheimer i Theodor Adorno – pojęcie „dialektyki Oświecenia”, rozum i mit. Pojęcie „rozumu instrumentalnego”. Theodora Adorno filozofia sztuki.

15. Czym jest ponowoczesność: odpowiedź Jean-François Lyotarda, odpowiedź Zygmunta Baumana, odpowiedź Richarda Rorty’ego, odpowiedź Jeana Baudrillarda.

Po ukończeniu przedmiotu student:

- potrafi wskazać najważniejsze stanowiska wypracowane w kontekście sporów metafilozoficznych, ontologicznych, epistemologicznych oraz estetycznych

- rozpoznaje podstawowe nurty filozofii współczesnej, a także potrafi umieścić ich źródła w szerszym kontekście sporów i dyskusji teoretycznych

- dokonuje analizy głównych przesłanek filozoficznych podstawowych nurtów metodologii nauk humanistycznych XX wieku

- wyjaśnia zmiany zachodzące w kontekście teorii nauk humanistycznych

- umie wymienić głównych przedstawicieli najważniejszych szkół filozoficznych, należących do tradycji analitycznej oraz kontynentalnej

- potrafi umieścić w kontekście rozważań filozoficznych podstawowe założenia artystycznych teorii modernizmu i postmodernizmu

Test zaliczeniowy pod koniec semestru letniego.