Colors of Philosophy. Artistic and Philosophical Problematics of Color

Paul Cézanne napisał, że „kolor jest miejscem, w którym nasz mózg łączy się z wszechświatem”. Zdanie to, wielokroć przywoływane przez innych artystów, potraktujemy jako punkt wyjścia do postawienia hipotezy interpretacyjnej, którą poddamy dyskusji w trakcie spotkań seminaryjnych. Kolor mieści się gdzieś na przecięciu problematyki umysłu i świata fizycznego. Jeśli jest tak, że kolor jest miejscem połączenia porządku subiektywnego („mózg”) z porządkiem obiektywnym („wszechświat”), to jako szczególna strefa przejścia może zostać potraktowany jako to, co ustanawia subiektywną świadomość, jako odbierane indywidualnie wrażenie (quale), bądź też jako to, co znosi jej odrębność na rzecz porządku materialnego. Ta szczególna, relacyjna natura koloru staje się w źródłem wielu filozoficznych problemów. Zgodnie etymologią zaproponowaną w VII wieku przez Izydora z Sewilli, „color” pochodzi od łacińskiego „calor”, oznaczającego ciepło. Jakkolwiek wytłumaczenie to jest fałszywe, potraktujemy je jako pouczającą sugestię, by myśleć o kolorze w szerszym kontekście. W ten sposób uda się może wykroczyć poza sferę subiektywnych wrażeń wzrokowych i zastanowić się nad cielesnym, afektywnym i materialnym aspektem koloru. Wittgenstein stwierdził, iż nie sposób stworzyć teorii kolorów a jedynie „logikę pojęcia koloru”. Z drugiej strony można wskazać szereg artystycznych prób takiego teoretycznego opracowania (Goethe, Kandinsky, Klee, Strzemiński, Jospeh Albers i wielu innych). Artystyczne poszukiwania potraktujemy jako punkt odniesienia do rozmaitych niespekulatywnych dociekań, jakie można znaleźć w tekstach filozoficznych, traktujących kolor nie tylko jako pojęcie (kolor lokalny), ale również jako wrażenie (kolor odbity), wymykające się w swej jednostkowości ramom pojęciowym. Wittgenstein zauważył bowiem także, że „(n)aturalna historia kolorów musiałaby zdawać sprawę z ich występowania w naturze, ale nie z ich istoty. Dlatego jej zdania musiałyby być zdaniami czasowymi”. Znajomość pojęcia jest konieczna by kolor nazwać. By doświadczyć, czym on jest konieczne jest odniesienie do widzialnych przedmiotów: ich barw, niuansów.

W trakcie seminarium skupimy się na lekturze tekstów, których autorzy uczynili z tej dwuznaczności główny przedmiot swego namysłu, badając, w jaki sposób materialna obecność koloru konfrontuje się z syntetyzującą pracą świadomości. Przedmiotem dyskusji uczynimy między innymi: koncepcje widzenia Arystotelesa, Kartezjusza, Diderota, naukę o kolorach Goethego i jej interpretację przedstawioną przez Schopenhauera i Novalisa, kolor w filozofii sztuki Hegla i Schellinga, teoretyczne poszukiwania Paula Cézanne’a, Vincenta van Gogha i Paula Klee oraz ich wpływ na filozoficzne ujęcia koloru, związek dzieciństwa i koloru u Waltera Benjamina, szarość oraz „ideał czerni” Theodora Adorno, „logikę pojęcia koloru” Wittgensteina, ‘chromoontologię’ Maurice Merleau-Ponty’ego, kolor jako „pathos” u Michela Henry, kolor jako rytm Henry Maldiney’a, „koloryzm” Gillesa Deleuze’a, „rozkosz koloru” u Rolanda Barthesa, kolor jako „farmakon” oraz dialektykę linii i koloru w ujęciu Jacquesa Derridy, „gest koloru” w ujęciu Jean-François Lyotarda.

Lista lektur z tematami spotkań zostanie podana na pierwszych zajęciach.

Zachęcam do zapoznania się z pracą Marii Rzepińskiej „Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego” (różne wydania) oraz książką Johna Gage’a „Kolor i kultura. Teoria i znaczenie koloru od antyku do abstrakcji”. Kraków 2008.

Wybrana literatura:

Adami Valerio, “Couleurs et mots”, Cherche Midi, Paris 2000.

Adorno Theodor, “Teoria estetyczna”, przeł. K. Krzemieniowa, PWN, Warszawa 1994

Albers Joseph, „Interaction of Color”, Yale University Press, New Heaven 1975.

Arnheim Rudolf, “Sztuka i percepcja wzrokowa”, przeł. J. Mach, Warszawa 1978

Arystoteles, „O zmysłach i ich przedmiotach”, przeł. P. Siwek w: tegoż, “Dzieła wszystkie”, t. 3, Warszawa 2003

Barthes Roland, „The Responsibility of Forms Critical Essays on Music Art And Representation”, 1985.

Benjamin Walter, „A Child's View of Color”, „The Rainbow: A Conversation about Imagination”, „The Rainbow, or The Art of Paradise” w: tegoż „Early Writings. 1910-1917”, Harvard University Press 2011.

Boehm Gottfried, “O obrazach i widzeniu”, przel. D. Kołacka, Kraków 2014

Cézanne Paul, “Listy”, przeł. J. Guze, Warszawa 1968

Damisch Hubert, „Okno w żółci kadmowej”, przeł. M. Prosowska, Gdańsk 2006

Deleuze Gilles, „Bacon. Logika wrażenia”, przeł. A.Z. Jaksender, Kraków 2018

Derrida Jacques, „Prawda w malarstwie”, przeł. M. Kwietniewska, Gdańsk, 2003; tegoż „Pamiętnik ślepca”, przeł. B. Brzezicka w: „Fenomenologia” red. J. Migasiński, M. Pokropski, Warszawa 2016; tegoż, “Penser à ne pas voir : écrits sur les arts du visible, 1979-2004”, Paris 2013.

Diderot Diderot, „List o ślepcach na użytek tych co widzą” w: tegoż „Wybór pism filozoficznych”, Warszawa 1953.

Didi-Huberman Georges, „Przed obrazem”, przeł. B. Brzezicka, Gdańsk 2011; tegoż, „L’Homme qui marchait dans la coluleur”, Paris 2001

Ehrenzweig Anton, „The Hidden Order of Art”, Berkley 1969

Goethe Johann Wolfgang, „Theory of Colours”

Hegel Georg Wilhelm F., “Wykłady o estetyce”, przeł. j. Grabowski, Warszawa 1964.

Henry Michel, „Seeing the Invisible”, przeł. S. Davidson, 2009.

Jarman Derek, „Chroma. Księga kolorów”, przeł. P. Świerczk, Katowice 2017.

Kartezjusz, “Dioptryka”, przeł. P. Błaszczyk. K. Mrówka, Kraków 2018.

Kandinsky Wassilij, „O duchowości w sztuce”, przeł. S. Fijałkowski, Łódź 1996.

Klee Paul, „Notebooks”, London, New York 1969

Kristeva Julia, “Giotto’s Joy” w: tejże, “Desire in Language”, New York 1980.

Lyotard Jean-François, „Écrits sur l’art contemporain et les artistes, vol. I, Karel Appel. Un geste de couleur/Karel Appel. A Gesture of Colour”, red. H. Parret, Leuven University Press, Leuven 2009; tegoż “Écrits sur l’art contemporain et les artistes, vol. II, Sam Françis. Leçon de Ténèbres/Sam Francis. Lesson of Darkness”, red. H. Parret, Leuven University Press, Leuven 2010; tegoż, “Co malować? Adami, Arakawa, Buren”, przeł. M. Murawska, P. Schollenberger, Warszawa 2015.

Maldiney Henri, “Regard, parole, espace”, Paris 2012.

Merleau-Ponty Maurice, “Fenomenologia percepcji”, przeł. M. Kowalska, J. Migasiński, Warszawa 2001; tegoż, „Oko i umysł. Szkice o malarstwie”, oprac. St. Cichowicz, Gdańsk 1996.

Novalis „Henryk Ofterdingen”, przeł. F. Mirandola, Wolne Lektury

Richter Gerhard, “Eight Grey”, New York 2002.

Schelling Friedrich Wilhelm Jospeh, “Filozofia sztuki”, przeł. K. Krzemieniowa, Warszawa 1983.

Schopehauer Arthur, „On Vision and Colours”, przeł. E.F.J. Payne, 1994.

Strzemiński Władysław, „Teoria widzenia”, Łódź 2016.

Van Gogh Vincent, „Listy do brata”, przeł. J. Guze, M. Chełkowski, Warszawa 1997.

Wittgenstein Ludwig, „Uwagi o kolorach”, przeł. R. Reszke, Warszawa 1998.

Nabyta wiedza:

Student zna podstawowe filozoficzne koncepcje koloru wchodzące w zakres rozważań nad sztuką.

Student wie w jaki sposób rozmaite artystyczne teorie koloru wpłynęły na filozoficzne badania nad kolorem.

Student zna filozoficzne przesłanki problematyki koloru w rozważaniach nad barwą i jej funkcją w poznaniu i doświadczeniu a także szerokim kontekście kulturowym.

Student zna kontekst historyczny artystycznych i filozoficznych teorii koloru.

Nabyte umiejętności:

Student potrafi posłużyć się wybranymi filozoficznymi koncepcjami do analizy dzieł sztuki.

Student umie wskazać zależności między rozmaitymi koncepcjami koloru w rozważaniach filozoficznych i teoriach artystycznych.

Nabyte kompetencje społeczne:

Student jest gotów do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym; interesuje się nowatorskimi koncepcjami filozoficznymi w powiązaniu z innymi częściami życia kulturalnego i społecznego i zachęca do wdrażania tych koncepcji.

Student w twórczy sposób wykorzystuje i rozwija posiadaną wiedzę na temat filozoficznej problematyki koloru w dyskusji.

Końcowa ocena wystawiona na podstawie:

1. Obecności na zajęciach (30%).

2. Aktywnego udziału w dyskusjach świadczącego o przygotowaniu do omawianego tematu (30%).

3. Przygotowania i wygłoszenia referatu będącego poszerzonym opracowaniem wybranego tematu (40%).

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2