Methodology of Psychological Research

Zakres zagadnień

Od 2018/2019

Wykład wprowadza w problematykę metodologii badań psychologicznych, ze szczególnym uwzględnieniem badań prowadzonych w nurcie psychologii eksperymentalnej.

Omawiane są także elementy metodologii ogólnej i filozofii nauki a także podstawowe zagadnienia etyczne związane z badaniem zachowania człowieka i zwierząt.

Lista głównych zagadnień poruszanych podczas wykładu:

1.Podstawy filozofii nauki – problem demarkacji, problem indukcji, konfirmacja i falsyfikacja hipotez

2.Specyfika psychologii jako nauki empirycznej, podstawowe zagadnienia i pojęcia z zakresu historii myśli psychologicznej, główne nurty psychologii współczesnej, status pojęć psychologicznych, charakterystyczne problemy, wyzwania i ograniczenia metodologiczne, porównanie podejścia korelacyjnego i eksperymentalnego do badań psychologicznych.

3.Główne zasady i ograniczenia etyczne związane z badaniem zachowań ludzi i zwierząt,

4.Dokładne omówienie poszczególnych etapów planowania i prowadzenia badań empirycznych w zakresie psychologii, ze szczególnym uwzględnieniem badań eksperymentalnych. Pytania i hipotezy badawcze, rodzaj zmiennych w badaniu, operacjonalizacja i związane z nią problemy, pomiar, narzędzia i skale pomiarowe, rodzaje planów badawczych, trafność i rzetelność badania eksperymentalnego.

5.Podstawy analizy wyników badań

2016/2017, 2017/2018

1. Podstawy filozofii nauki

1.1. Definicja nauki, problem demarkacji,

1.2. Status teorii i pojęć naukowych,

1.3. Najważniejsze nurty filozofii nauki ;

2. Psychologia jako nauka

3. Pojęcia i ich definiowanie:

3.1. Definicje: rodzaje definicji i warunki poprawności definicji;

3.2. Terminy obserwacyjne i teoretyczne - problem empirycznej bazy nauki;

3.3. Definicje operacyjne; wskaźniki i ich rodzaje; wskaźnik a definicja operacyjna.

4. Zdania i ich uzasadnianie

4.1. Systemy aksjomatyczne w naukach formalnych;

4.2. Funkcje teorii w naukach empirycznych: opis, predykcja przewidywanie i wyjaśnianie;

4.3. Rodzaje wyjaśnień naukowych;

4.4. Prawa naukowe;

4.5. Uzasadnianie zdań obserwacyjnych a uzasadnianie zdań teoretycznych;

4.6. Podejście indukcyjne, hipotetyczno-dedukcyjne i abdukcyjne.

5. Pomiar

5.1. Izomorfizm relacji i definicja pomiaru, rodzaje pomiaru;

5.2. Skala pomiarowa, operacje na mierzonych obiektach a poziom pomiaru;

5.3. Rodzaje skal pomiarowych i ich właściwości;

6. Problemy, hipotezy, zmienne, testowanie hipotez

6.1. Problemy i hipotezy badawcze;

6.2. Zmienne i ich rodzaje,

6.3. Operacjonalizacja zmiennych

6.4. Podstawy indukcji statystycznej, testowanie hipotez statystycznych:

6.5. Hipoteza zerowa i alternatywna;

6.6. Rozkład prawdopodobieństwa zdarzeń losowych a błąd alfa;

6.7. Etapy testowania hipotez statystycznych.

7. Planowanie badań jako problem kontroli wariancji

7.1. Rodzaje planów badawczych;

7.2. Plan eksperymentalny i warunki jego poprawności;

7.3. Trafność wewnętrzna i zewnętrzna eksperymentu;

7.4. Kontrola zmiennych ubocznych i zakłócających;

7.5. Elementy analizy wariancji;

7.6. Wariancja kontrolowana i niekontrolowana, warunki efektywnej manipulacji eksperymentalnej.

8. Plany eksperymentalne i quasi-eksperymentalne

8.1. Plany jednoczynnikowe: dwugrupowe i wielogrupowe;

8.2. Wielokrotne porównania między średnimi: kontrasty a priori i a posteriori; siła efektu;

8.3. Plany wieloczynnikowe: interakcja, efekty główne i efekty proste;

8.4. Plany z powtarzanymi pomiarami, kwadrat łaciński;

8.5. Plany w blokach kompletnie zrandomizowanych;

8.6. Typowe schematy quasi-eksperymentalne.

9. Etyczne aspekty prowadzenia badań psychologicznych

2013/2014, 2014/2015, 2015/2016

1. Poznanie naukowe jako przedmiot analizy: podział nauk; nauki o nauce; metodologia nauk;

2. Pojęcia i ich definiowanie:

2.1. Kategorie syntaktyczne wyrażeń;

2.2. Elementy teorii nazw;

2.3. Definicje: rodzaje definicji i warunki poprawności definicji;

2.4. Terminy obserwacyjne i teoretyczne - problem empirycznej bazy nauki;

2.5. Definicje operacyjne; wskaźniki i ich rodzaje; wskaźnik a definicja operacyjna.

3. Zdania i ich uzasadnianie

3.1. Systemy aksjomatyczne w naukach formalnych;

3.2. Funkcje teorii w naukach empirycznych: opis, predykcja przewidywanie i wyjaśnianie;

3.3. Rodzaje wyjaśnień naukowych;

3.4. Prawa naukowe;

3.5. Uzasadnianie zdań obserwacyjnych a uzasadnianie zdań teoretycznych;

3.6. Podejście indukcyjne, hipotetyczno-dedukcyjne i abdukcyjne.

4. Kontrowersje wokół statusu teorii naukowych

4.1. Falsyfikacjonizm (stanowisko Poppera);

4.2. Paradygmaty i rewolucje naukowe (stanowisko Kuhna);

4.3. Teoria jako program badawczy (podejście Lakatosa);

4.4. Instrumentalizm – realizm;

4.5.. Anarchizm metodologiczny Paula Feyerabenda;

4.6. Filozofia nauk biologicznych w ujęciu Ernsta Mayra.

5. Pomiar

5.1. Elementy teorii relacji (tylko dla informacji, nie wchodzi w skład wykładu i egzaminu);

5.2. Izomorfizm relacji i definicja pomiaru, rodzaje pomiaru;

5.3. Skala pomiarowa, operacje na mierzonych obiektach a poziom pomiaru;

5.4. Rodzaje skal pomiarowych w/g Stevensa i ich właściwości;

5.5. Rodzaj skali a dopuszczalne transformacje wartości liczbowych;

5.6. Rodzaj skali a wybór statystyk.

6. Problemy, hipotezy, zmienne, testowanie hipotez

6.1. Problemy i hipotezy badawcze;

6.2. Zmienne i ich rodzaje, operacjonalizacja zmiennych, dobór próby;

6.3. Podstawy indukcji statystycznej, testowanie hipotez statystycznych:

6.4. Hipoteza zerowa i alternatywna;

6.5. Rozkład prawdopodobieństwa zdarzeń losowych a błąd alfa;

6.6. Etapy testowania hipotez statystycznych.

7. Planowanie badań jako problem kontroli wariancji

7.1. Rodzaje planów badawczych;

7.2. Plan eksperymentalny i warunki jego poprawności; trafność eksperymentu;

7.3. Kontrola zmiennych ubocznych i zakłócających;

7.4. Elementy analizy wariancji;

7.5. Wariancja kontrolowana i niekontrolowana, warunki efektywnej manipulacji eksperymentalnej.

8. Plany eksperymentalne i quasi-eksperymentalne

8.1. Plany jednoczynnikowe: dwugrupowe i wielogrupowe;

8.2. Wielokrotne porównania między średnimi: kontrasty a priori i a posteriori; siła efektu;

8.3. Plany wieloczynnikowe: interakcja, efekty główne i efekty proste;

8.4. Plany z powtarzanymi pomiarami, kwadrat łaciński;

8.5. Plany w blokach kompletnie zrandomizowanych;

8.6. Analiza kowariancji;

8.7. Typowe schematy quasi-eksperymentalne.

9. Podstawowe schematy analizy danych w badaniach ex-post facto:

9.1. Badania eksperymentalne a badania ex post facto;

9.2. Zależności statystyczne a zależności przyczynowe;

9.3. Porównania międzygrupowe;

9.4. Korelacja i regresja; analiza regresji jako narzędzie przewidywania;

9.5. Regresja wielokrotna; analiza dyskryminacyjna; analiza czynnikowa;

9.6. Modele przyczynowe w badaniach nie-eksperymentalnych – analiza ścieżkowa;

9.7. Podejście eksperymentalne a podejście korelacyjne.

Od 2018/2019

(1) Brzeziński, J. (2000). „Metodologia badań naukowych i diagnostycznych” (rozdz. 9-10, t.1, ss. 333-389). W: J. Strelau (red.), Psychologia: Podręcznik akademicki. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

(2) Hornowska E., Kowalik St., Matczak A., Nowak A., Paluchowski W., Stasiakiewicz M., Zawadzki B. (2000), „Podstawowe metody badawcze” (rozdz. 12, t. 1, ss 437-522), W: J. Strelau (red.), Psychologia: Podręcznik akademicki. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

(3) Brzeziński J., (2000), „Problemy etyczne badań naukowych i diagnostycznych”, (rozdz. 13, t. 1, ss. 523-537) W: J. Strelau (red.), Psychologia: Podręcznik akademicki. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

(4) Chalmers, (1993) Czym jest to, co zwiemy nauką, Wydawnictwo Siedmioróg

(5) Shaughnessy J., Zechmeister J., (2002) Metody badawcze w psychologii, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

2013/2014 - 2017/2018

(1) Brzeziński, J. (2000). Metodologia badań naukowych i diagnostycznych (rozdz. 9-10, t.1, ss. 333-389). W: J. Strelau (red.), Psychologia: Podręcznik akademicki. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

(2) Ziembiński, Z. (1999). Logika praktyczna (wyd. XXII) (rozdz. II, IV, VI-VIII, ss. 26-37, 44-55, 63-101). Warszawa: PWN.

(3) Kuhn, T. S. (2001). Struktura rewolucji naukowych. Warszawa: Fundacja Aletheia.

(4) Popper, K. R. (2002). Logika odkrycia naukowego( część. I, ss. 29-51) . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kurs ma dostarczyć wiedzy na temat formułowania problemów badawczych, pomiaru zmiennych oraz metod planowania badań i analizy wyników w badaniach psychologicznych. W szczególności student powinien:

1. Zdobyć podstawową wiedzę z zakresu filozofii nauk empirycznych i filozofii psychologii, rozumie specyfikę wiedzy naukowej i specyfikę badań psychologicznych (K_W08, K_K17)

2. Posiąść podstawową wiedzę i umiejętności definiowania i operacjonalizacji pojęć psychologicznych (K_W12, K_U03)

3. Znać logiczne podstawy wyjaśniania faktów i uzasadniania twierdzeń w naukach empirycznych (K_W09. K_W12, K_U01)

4. Znać podstawy pomiaru psychologicznego oraz własności skal pomiarowych (K_W13, K_W14, )

5. Posiadać wiedzę w zakresie definiowania problemów badawczych, planowania badań i analizy ich wyników oraz potrafić wskazać typowe błędy popełniane w planowaniu badań (K_W09, K_U03)

6. Znać zalety i ograniczenia podstawowych planów badawczych: eksperymentalnych, quasi-eksperymentalnych i ex-post facto (K_W10, K_W11)

7. Znać zasady etyczne obowiązujące w badaniach psychologicznych i rozumieć ich znaczenie społeczne (K_K03)

Nabyta wiedza:

- wie, na czym polega specyfika psychologii jako nauki empirycznej [K_W01, K_W03, K_W04, K_W05, K_W06, K_W18, K_W19, K_W20, K_U19]

- wie, czym różni się psychologia od psychologicznej wiedzy potocznej [K_W02, K_W21]

Nabyte umiejętności:

- potrafi odnieść pojęcia filozofii nauki do wiedzy psychologicznej [K_W02, K_U10, K_U18]

- formułuje prawidłowe definicje teoretyczne i operacyjne, wykazuje błędy w definicjach [K_U01, K_U04, K_U10]

- potrafi zaprojektować wskaźniki pojęć psychologicznych [K_U02, K_U03, K_U04]

- Potrafi wskazać błędy w planach eksperymentalnych i sposoby ich uniknięcia [K_U04]

Nabyte kompetencje społeczne:

- Potrafi krytycznie ocenić publikacje empiryczne i teoretyczne [K_K02]

- Potrafi ocenić zakres stosowalności zdobytej wiedzy teoretycznej i wyników badań [K_K02]

- zna i stosuje zasady etyczne w badaniach naukowych [K_K06]

Od 2018/2019

Egzamin z pytaniami testowymi i otwartymi, próg zaliczenia 60% punktów.

2016/2017, 2017/2018

Efekty uczenia się będą kontrolowane za pomocą egzaminu, obejmującego wiedzę z zakresu wykładu .Oceniana będzie zarówno wiedza, jak i umiejętność jej zastosowania w praktycznych przykładach.

2013/2014, 2014/2015, 2015/2016

Efekty uczenia się będą kontrolowane za pomocą egzaminu testowego, obejmującego wiedzę z zakresu wykładów oraz lektur obowiązkowych. Oceniana będzie zarówno wiedza, jak i umiejętność jej zastosowania w praktycznych przykładach.

Nie przewiduje się praktyk