(in Polish) Archeologia Wschodu Starożytnego1

W trakcie wykładu przedstawione zostaną najważniejsze zagadnienia dotyczące archeologii Bliskiego Wschodu w ujęciu chronologicznym, od późnego okresu epoki chalkolitu do zdobycia Babilonu przez Cyrusa Wielkiego w 539 r. p.n.e. Celem zajęć jest zarówno zaprezentowanie różnych aspektów rozwoju cywilizacyjnego widzianego przez pryzmat ewolucji kultury materialnej (dom, pałac, świątynia, rzemiosło, sztuka), jak i zaznajomienie z podstawową terminologią i metodami pracy archeologa. Poza wykładem kurs obejmuje zajęcia o charakterze ćwiczeniowym, zaliczane na ocenę na podstawie przygotowywanych wystąpień oraz aktywności na zajęciach.

Słynne powiedzenie Ex oriente lux (Światło przychodzi ze wschodu) ma wiele znaczeń: od najbardziej oczywistego, wskazującego na wschodzące słońce, do uznania Wschodu jako miejsca narodzin najstarszych kultur i cywilizacji. Lata pracy kolejnych pokoleń archeologów na Bliskim Wschodzie wykazały, że to tutaj miały miejsce początki rolnictwa i hodowli i to tutaj powstały pierwsze miasta, państwa i pierwsze imperia.

Wykład prowadzony będzie w ujęciu chronologicznym i dotyczył będzie przede wszystkim terenów Mezopotamii, Anatolii i Syro-Palestyny.

Przykładowe tematy zajęć:

- Odkrywanie starożytnego Bliskiego Wschodu, czyli krótka historia badań archeologicznych z uwzględnieniem zmieniających się podejść metodologicznych.

- Podstawy egzystencji: środowisko naturalne, rolnictwo i hodowla.

- Początki cywilizacji miejskich. Pierwsze miasta chalkolityczne, miasta-państwa sumeryjskie.

- Centrum i peryferia w świecie starożytnym. Południowo-mezopotamska kultura Uruk i „ekspansja urucka” na tereny dzisiejszego zachodniego Iranu, północnego Iraku, Syrii i południowo-wschodniej Turcji. Interakcje pomiędzy ludnością autochtoniczną a przybyszami; teorie dotyczące przyczyn ekspansji i jej załamania pod koniec IV tysiąclecia p.n.e.

- Pałac pełen kultury – najsłynniejsze pałace epoki brązu i żelaza; wyposażenie, malowidła i reliefy (m. in. Kisz, Ebla, Mari, Katna, Dur Kurigalzu, pałace nowoasyryjskie). Życie elit na podstawie pozostałości materialnych i przekazów pisanych. Ideologia władzy.

- Świat jest wielki – horyzonty geograficzne i kontakty z dalekimi krajami; wędrówki rzeczy i ludzi. Do tego tematu powracać będziemy kilkakrotnie, przy okazji omawiania kolejnych państw i okresów, na przykład: od Ur do Meluhhy – kontakty Mezopotamii z Zatoką Perską i cywilizacją Doliny Indusu we wczesnym i środkowym okresie epoki brązu; związki pomiędzy zachodnią Anatolią, Lewantem i basenem Morza Egejskiego (kultura minojska i mykeńska); kontakty handlowe i dyplomacja w późnym okresie epoki brązu.

- Anatolia od początków Troi po upadek państwa hetyckiego.

- Po wielkim kryzysie – przełom epok brązu i żelaza to czasy jednego z najpoważniejszych kryzysów cywilizacyjnych w dziejach zachodnich rejonów Bliskiego Wschodu. Przyjrzymy się jego powodom oraz nowej rzeczywistości, która nastała po okresie przejściowym. Upadły stare imperia i państwa, przybyły nowe ludy, rozwinęła się synkretyczna kultura państw syro-hetyckich, stopniowo coraz większą rolę zaczęły pełnić wyroby z żelaza – świat zmienił się całkowicie.

- Ziemia Święta – od prahistorii do czasów biblijnych.

P.M.M.G. Akkermans, G. M. Schwartz, The Archaeology of Syria. From Complex Hunter-Gatherers to Early Urban Societies (ca.16,000-300 BC), Cambridge 2003 (rozdziały 6-11).

J. Aruz (ed.), Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus, New York 2003.

J. Aruz, K. Benzel, and J. Evans (eds), Beyond Babylon: Art, Trade, and Diplomacy in the Second Millennium B.C., New York 2008.

J. Black, A. Green, Słownik mitologii Mezopotamii, trad. A. Reiche, Katowice 1992.

H. Crawford, Dilmun and its Gulf Neighbours, Cambridge 1998.

H. Crawford, M. Rice, Traces of Paradise: The Archaeology of Bahrain 2500 BC-300 AD, Dilmun Committee, 2000.

D. Ławecka, Północna Mezopotamia w czasach Sumerów, Warszawa 2006.

A. Mazar, Archaeology of the Land of the Bible 10,000-586 B.C.E., New York-London-Toronto-Sydney-Auckland 1992.

G. McMahon, S. Steadman (eds), The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000-323 BCE), Oxford 2012.

E.M. Meyers (ed.), The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East, vol. I-V, New York-Oxford 1997.

M. Van De Mieroop, Historia starożytnego Bliskiego Wschodu, ok.3000-323 p.n.e., trad. M. Komorowska, Kraków 2007.

J.N. Postgate, Early Mesopotamia, Society and Economy at the Dawn of History, London-New York 1992.

D.T. Potts, Mesopotamian Civilization. The Material Foundations, Ithaca, New York 1997.

D.T. Potts (ed.), A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East, Oxford 2012.

M. Roaf, Wielkie kultury świata. Mezopotamia, trad. H. Turczyn-Zalewska, Warszawa 1998.

A. Sagona, P. Zimansky, Ancient Turkey, London-New York 2009.

J.M. Sasson (ed.), Civilizations of the Ancient Near East, vol. I-IV, New York 1995 (selected chapters).

A. Smogorzewska, F.M. Stępniowski (eds), Archeologia starożytnego Bliskiego Wschodu, Warszawa 2009 (for those, who know Polish).

M.L. Steiner, A. E. Killebrew (eds), The Oxford Handbook of the Archaeology of the Levant c. 8000-332 BCE, Oxford 2014.

J. Śliwa, Sztuka i archeologia starożytnego Wschodu, Warszawa-Kraków 1997.

Po odbyciu cyklu zajęć (wykład+ ćwiczenia):

ma podstawową wiedzę o miejscu i znaczeniu archeologii w systemie nauk, społeczno-kulturowej przeszłości człowieka oraz o jej specyfice przedmiotowej i metodologicznej (K_W01). Zna i rozumie podstawowe pojęcia i terminologię stosowane w archeologii Bliskiego Wschodu i potrafi się nimi posługiwać (K_W02). Ma podstawową wiedzę o głównych kierunkach rozwoju i najważniejszych nowych osiągnięciach w zakresie archeologii, jak również w zakresie opisu, analizy i interpretacji źródeł archeologicznych (K_W03).

Rozumie znaczenie starożytnego Bliskiego Wschodu w rozwoju cywilizacyjnym. Posiada umiejętność charakteryzowania podstawowych procesów rozwojowych oraz ewolucji kultury materialnej. W podstawowym zakresie potrafi samodzielnie wyszukiwać, rozpoznawać, selekcjonować analizować, interpretować i wykorzystywać źródła archeologiczne (K_U02); potrafi zdobywać wiedzę, selekcjonować i prezentować informacje o źródłach archeologicznych i ich kontekście pozyskane z literatury i mediów elektronicznych, dokonując syntetycznego ich podsumowania (K_U01). Potrafi posługiwać się podstawowymi pojęciami badawczymi właściwymi dla archeologii (K_U09). Umie wykrywać proste zależności między artefaktami a dawnymi procesami kulturowymi i społecznymi w cywilizacji Bliskiego Wschodu (K_U13).

Jest gotów do wykorzystania posiadanej przez siebie wiedzy i umiejętności oraz jest świadomy konieczności konfrontowania ich z opiniami ekspertów(K_K01) oraz do wykorzystania posiadanej przez siebie wiedzy na temat kultury starożytnego Bliskiego Wschodu i jej złożoności, ze świadomością potrzeby analizy rozmaitych kategorii źródeł dla odtworzenia przeszłości człowieka (K_K05). Jest w stanie docenić niepowtarzalne wartości źródeł archeologicznych i ich roli w odtwarzaniu przeszłości człowieka (K_K03).

Wykład zakończony egzaminem.