Anthropology of psychiatry: theoretical reflection and ethnographic research

Celem zajęć jest przybliżenie uczestnikom problematyki zdrowia psychicznego, zaburzeń psychicznych oraz form organizacji opieki psychiatrycznej z perspektywy nauk społecznych. Empiryczną podstawą konwersatorium będzie etnograficzne doświadczenie prowadzącego, związane z badaniem psychiatrycznej opieki rodzinnej w Polsce.

Uczestnicy zajęć zapoznają się ze specyfiką psychiatrii jako pola badań społecznych, a szczególnie z jej społecznym postrzeganiem i radykalną krytyką, która przeciwstawiała ją konwencjonalnej/naukowej medycynie. Instytucjonalna psychiatria przedstawiana była jako forma przemocy, choroby psychiczne jako mit etc. (antypsychiatria, postpsychiatria). Tworzy to złożone sytuacje badawcze, w których na jeden obraz składają się: społeczne i medyczne definiowanie chorób psychicznych, traktowanie osób z zaburzeniami i ich indywidualne doświadczenia, kontekst ekonomiczny, w jakim funkcjonuje instytucjonalna psychiatria, zorganizowane formy pomocy i terapii.

Celem zajęć jest przybliżenie uczestnikom problematyki zdrowia psychicznego, zaburzeń psychicznych oraz form organizacji opieki psychiatrycznej z perspektywy nauk społecznych. Empiryczną podstawą konwersatorium będzie etnograficzne doświadczenie prowadzącego, związane z badaniem psychiatrycznej opieki rodzinnej w Polsce.

Empiryczne przybliżenie omawianej problematyki będzie oparte na własnych badaniach terenowych prowadzącego, dotyczących psychiatrycznej opieki rodzinnej w szpitalu psychiatrycznym w Choroszczy k. Białegostoku. Praktyka opieki rodzinnej wytwarzała złożone, długotrwałe relacje między instytucją szpitala, społecznością lokalną, opiekunami i pacjentami, pozwala prześledzić zależności między formami instytucjonalnej psychiatrii i szerszymi uwarunkowaniami społecznymi, ekonomicznymi i politycznymi. Daje możliwość analizy indywidualnych doświadczeń zaangażowanych osób, ukazuje „zlokalizowanie” różnych form pomocy psychiatrycznej, przenikanie się wymiarów teoretycznego (etyczny dyskurs psychiatrii), społecznego (sytuacja ekonomiczna wsi, dominujące praktyki kulturowe), etycznego, emocjonalnego i doświadczeniowego (opiekunowie i pacjenci).

Pierwsza część zajęć jest poświęcona ogólnemu zarysowaniu specyfiki psychiatrii jako pola badań społecznych. Dotyczy to szczególnie radykalnej krytyki psychiatrii, która przez lata przeciwstawiała ją konwencjonalnej/naukowej medycynie: instytucjonalna psychiatria przedstawiana była jako forma przemocy, choroby psychiczne jako mit etc. (antypsychiatria, postpsychiatria). Tworzy to złożone sytuacje badawcze, w których na jeden obraz składają się: społeczne i medyczne definiowanie chorób psychicznych, traktowanie osób z zaburzeniami i ich indywidualne doświadczenia, kontekst ekonomiczny, w jakim funkcjonuje instytucjonalna psychiatria, zorganizowane formy pomocy i terapii. Powyższa problematyka zostanie zarysowana w oparciu o wybrane teksty przekrojowe/teoretyczne, ale przede wszystkim przez pryzmat antropologicznych badań nad funkcjonującymi w Europie ośrodkami psychiatrycznej opieki rodzinnej (Francja i Belgia).

Druga część zajęć jest przybliżeniem omawianej problematyki w oparciu o własne badania terenowe prowadzącego, dotyczące psychiatrycznej opieki rodzinnej (szpital psychiatryczny w Choroszczy k. Białegostoku) oraz psychiatrii środowiskowej. Opieka rodzinna polegała na przekazywaniu „chronicznych” (a więc skazanych na bezterminową hospitalizację, najczęściej odrzuconych przez rodziny) pacjentów psychiatrycznych pod opiekę rodzin rolników z okolic szpitala psychiatrycznego. Oferowała opiekunom gratyfikację finansową oraz dodatkowe ręce do pracy w gospodarstwach – w dyskursie psychiatrii będąc przykładem humanitarnej praktyki i obietnicą uwolnienia pacjentów od opresji izolacji. Ponieważ program opieki rodzinnej w Choroszczy trwał od lat 30. XX w. do lat ostatnich, praktyka ta wytwarzała złożone, długotrwałe relacje między instytucją szpitala, społecznością lokalną, opiekunami i pacjentami, pozwala też prześledzić zależności między formami instytucjonalnej psychiatrii i szerszymi uwarunkowaniami społecznymi, ekonomicznymi i politycznymi.

Opieka rodzinna jest przykładem praktyki, która, dla pełnego zrozumienia, zmusza to spojrzenia z wielu perspektyw jednocześnie: daje możliwość analizy indywidualnych doświadczeń zaangażowanych osób, ukazuje „zlokalizowanie” różnych form pomocy psychiatrycznej, przenikanie się wymiarów teoretycznego (etyczny dyskurs psychiatrii), społecznego (sytuacja ekonomiczna wsi, dominujące praktyki kulturowe), etycznego, emocjonalnego i doświadczeniowego (opiekunowie i pacjenci).

Po zakończeniu zajęć,

W zakresie wiedzy, student zna i rozumie (K_W02, K_W04, K_W07):

- podstawową terminologię nauk społecznych i rozumie ich rolę w kulturze

- zależności pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami w zakresie nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych

- najważniejsze metody badań interdyscyplinarnych

W zakresie umiejętności, Student potrafi (K_U01, K_U04, K_U05):

- selekcjonować oraz dokonać krytycznej oceny informacji pochodzących z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i innych

- sformułować problem badawczy

- rozpoznawać i interpretować podstawowe problemy i zjawiska współczesności

W zakresie kompetencji społecznych, Student jest gotów (K_K03, K_K04, K_K07 ):

- do poznawania nowych metod badawczych

- ma kompetencje w zakresie wyboru najwłaściwszych środków służących do realizacji wskazanych zadań

- przestrzega zasady tolerancji, rozumie dziedzictwo kulturowe i ma poszanowanie dla różnic kulturowych

Podstawą oceny będzie:

- zaliczenie krótkich sprawdzianów przed rozpoczęciem ok. połowy zajęć (odpowiedź na związane z omawianym tekstem, znane wcześniej studentom pytania): 60 %

- aktywny udział w zajęciach, dyskusja nad tekstami: 80 %

Liczba dopuszczalnych nieobecności: 2