The Strange Garden: The Paradise Topos in Post-Enlightenment Culture

Konwersatorium adresowane jest do studentów studiów II stopnia, zainteresowanych problematyką przetwarzania toposu raju w różnych (wybranych) tekstach kultury. W zakresie analizowanych dzieł znajdą się zarówno teksty artystyczne, dzieła sztuki, jak i dzieła filmowe. Punktem wyjścia dla naszych poszukiwań będzie komparatystyczna lektura biblijnych obrazów raju. To z tych zapisów wyprowadzimy zarówno rozumienie raju, jak i kolejne tropy dla naszych poszukiwań i odkryć. Punktem dojścia będzie próba odpowiedzi na pytanie o rolę toposu raju w świadomości współczesnej.

Wykorzystane w tytule zajęć określenie „dziwny ogród” pochodzi od tytułu jednego z obrazów Józefa Mehoffera i wskazuje na główną tematykę zajęć oraz określa ich cel. Spróbujemy zastanowić się nad sposobem przedstawiania i interpretowania toposu raju w różnych tekstach kultury (literatura, krytyka, sztuka, film). Drugi, istotny element wskazany w tytule zajęć – kultura pooświeceniowa - określa nie tyle etap w dziejach, co świadomość filozoficzną i intelektualną i kierunkuje nasze myślenie o raju jako motywie artystycznym, sytuowanym poza kontekstem ściśle religijnym. A zatem w kręgu naszego zainteresowania znajdą się przede wszystkim nieoczywiste przedstawienia i wyobrażenia raju, oraz te, które przetwarzają (a nawet zaprzeczają) jego utrwalony obraz, dość często zrównują jego znaczenie z arkadią. Analizując wybrane teksty kultury podejmiemy próbą odpowiedzi na pytania: w jaki sposób mówi się o raju jako toposie kultury, jak ten topos się przetwarza oraz czy mimo zrównania wyobrażenia raju i arkadii, zachowano semantyczną różnicę pomiędzy tymi kategoriami. Dlaczego i w jakich okolicznościach sięga się po topos raju? I wreszcie, dlaczego się po niego sięga oraz w jaki sposób na różne obrazy raju w kulturze wpłynęły przemiany filozoficzne, światopoglądowe, społeczne, historyczne.

Zakres tematyki:

1. Raj w Kanonie Biblijnym: kanon hebrajski, kanon protestancki, kanon prawosławny, kanon katolicki (zapisy dawne i współczesne);

2. Raj w kanonie kultury: Raj utracony Johna Miltona;

3. Topos raju w filmie familijnym: „Tajemniczy ogród”, reż. A. Holland (1993);

4. Równanie kulturowe: André Gide: Narcyz w raju i Józef Mehoffer: Dziwny ogród;

5. Literackie wyobrażenie Księgi Rodzaju: M. Twain Pamiętniki Adama i Ewy;

6. Literackie wyobrażenia ogrodów idealnych (Bolesław Prus, Stefan Żeromski);

7. Pragnienie raju, czyli mit powrotu (Jarosław Iwaszkiewicz Panny z Wilka, Andrzej Wajda);

8. Współczesny ogród sztuki (Tadeusz Różewicz, Zbigniew Herbert);

9. 7. Od iluzji ku deziluzji (Ziemia obiecana, reż. Andrzej Wajda);

10. Sztuczne raje (Charlesa Baudelaire'a).

Konwersatorium kształci i doskonali umiejętności interdyscyplinarnej analizy i interpretacji tekstów artystycznych jako świadectwa różnorodnych zjawisk w kulturze.

Wiedza: student

- posiada wiedzę na temat roli toposu w kulturze,

- potrafi wskazać, scharakteryzować i wyjaśnić wykorzystanie toposu raju w różnych tekstach kultury,

- zna i rozumie metody analizy i interpretacji tekstów kultury,

- rozpoznaje i interpretuje najważniejsze zjawiska kultury XX wieku i kultury współczesnej w oparciu o tradycję,

- zna zależności pomiędzy różnymi dyscyplinami humanistycznymi, zajmującymi się badaniem dzieł sztuki w kulturze,

- rozumie najważniejsze związki pomiędzy działaniami kulturowymi i przemianami w życiu społeczny.

Umiejętności: student

- potrafi interdyscyplinarnie i komparatystycznie analizować interpretować różne dzieła kultury jako świadectwo zjawisk kultury w odniesieniu do przemian historycznych, estetycznych, filozoficznych, społecznych i kulturowych

- potrafi wykorzystać interdyscyplinarne metody i narzędzia badawczych do analizy zjawisk kultury,

- posiada umiejętność merytorycznego argumentowania, z wykorzystaniem poglądów innych autorów oraz samodzielnego formułowania wniosków,

- potrafi sformułować problem badawczy z zakresu humanistyki.

Kompetencje społeczne: student

- ma szacunek dla różnych stanowisk i opinii,

- jest gotów do dynamicznego rozwoju naukowego, kulturowego i społecznego oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze,

- rozumie znaczenie bogactwa i dziedzictwa kulturowego Europy,

- rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie.

1. Podstawą zaliczenia konwersatorium jest:

– obecność na zajęciach (student ma prawo do dwóch nieobecności w semestrze);

– przygotowanie do zajęć;

– aktywność (uczestnictwo w dyskusji);

– przygotowanie wypowiedzi ustnej w oparciu o samodzielną analizę i interpretację wybranego przez siebie utworu (spoza omawianych podczas zajęć). Analiza i interpretacja powinna uwzględniać lekturę dokładną lekturę utworu. Należy zastanowić się nad następującymi kwestiami: a) w jaki sposób w treść wybranego utworu został wpisany topos raju, b) jak został zbudowany, na ile przekracza, a na ile przetwarza wyobrażenie biblijne, c) jaką rolę odgrywa omawiany tekst w historii kultury. Wypowiedź nie może być dłuższa niż 10-12 minut.

Zakres wypowiedzi należy uzgodnić z prowadzącą zajęcia.

2. Podstawy oceny wypowiedzi ustnych:

- umiejętność zrozumiałego formułowania opinii i argumentowania poglądów,

- umiejętność uważnego słuchania i rozpoznawania opinii i tez formułowanych przez innych uczestników dyskusji,

- umiejętność świadomego uczestniczenia w dyskusji i korygowania własnych sądów i opinni poprzez przyjęcie argumentów przedstawionych przez innych uczestników rozmowy.

3. Kryteria oceny wypowiedzi zaliczeniowej studenta:

– związek wypowiedzi z tematem,

– samodzielność, wnikliwość i kulturowy charakter interpretacji,

– kompozycja wypowiedzi (celowość, logika, przejrzystość).

4. Ocena końcowa uwzględnia:

– przygotowanie do zajęć (20% oceny końcowej),

– aktywny udział w zajęciach (30% oceny końcowej),

– samodzielna wypowiedź przygotowana przez studenta (50% oceny końcowej).

Uwaga: obowiązuje kontrola obecności.