Animal Welfare Laws and Legal Procedures

Przedmiot obejmuje zagadnienia związane z prawną ochroną zwierząt w ujęciu praktycznym. Przeanalizowane zostaną poszczególne pojęcia, takie jak prawo, zarówno w rozumieniu przedmiotowym (jako system aktów prawnych obowiązujący na danym obszarze), jak i podmiotowym (jako prawo do określonego zachowania). Omówione zostaną poszczególne akty prawne, w ramach których zwierzęta podlegają ochronie albo w przyszłości powinny tą ochroną zostać objęte. Przeanalizowane zostaną pod tym kątem w szczególności: Konstytucja RP, Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks cywilny, ustawa o ochronie zwierząt, ustawa o ochronie przyrody, ustawa – Prawo ochrony środowiska, ustawa – Prawo łowieckie, ustawa o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, ustawa o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych, wraz z aktami wykonawczymi do w/w ustaw, (rozporządzenia), dyrektywy unijne, w szczególności dyrektywa dotycząca ochrony zwierząt gospodarskich, dyrektywa ustanawiająca minimalne normy ochrony cieląt, dyrektywa ustanawiająca minimalne normy ochrony świń, , dyrektywa dotycząca ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych oraz rozporządzania unijne, w szczególności rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2005 w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu oraz rozporządzenie Rady (WE) nr 1099/2009 w sprawie ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania.

Problematyka prawnej ochrony zwierząt zostanie przedstawiona na kilku poziomach, zarówno wyznaczanych przez akty prawne, jak i przez podejście do zwierząt w tych aktach prawnych. Analiza przepisów prawa obejmie przede wszystkim prawo krajowe, ale także będzie dotyczyć prawodawstwa UE w zakresie dobrostanu zwierząt, jak i prawa traktatowego, czyli umów międzynarodowych, których przedmiotem jest zazwyczaj ochrona ekosystemów, w ramach których funkcjonują zwierzęta. W związku z tym prawna ochrona zwierząt ma różny charakter w zależności od tego, jakie jest jej źródło. Podczas zajęć omówione zostaną regulacje prawne dotyczące: (1) ochrony zwierząt jako zindywidualizowanych istot w ramach ochrony przed niehumanitarnym traktowaniem, (2) ochrony zwierząt z uwagi na przynależność gatunkową (ochrona gatunkowa częściowa, ścisła, zwierzęta tzw. gatunków łownych), (3) ochrony zwierząt jako elementów większych dóbr, w ramach ekosystemów czy bioróżnorodności, a nawet klimatu.

Analiza poszczególnych aktów prawnych dotyczących zwierząt odbędzie się w odniesieniu do przepisów prawa materialnego (nakazy, zakazy/ prawa i obowiązki), jak i prawa proceduralnego (określającego, w jaki sposób przebiegają poszczególne sprawy).

Podczas zajęć omówione zostaną narzędzia prawa karnego i procedury karnej w odniesieniu do przestępstw i wykroczeń przeciwko zwierzętom, zarówno w zakresie znamion tych czynów, jak i wykonywania praw pokrzywdzonego przez organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona zwierząt. W kontekście prawnokarnym przedstawione zostanie zagadnienie przemocy wobec zwierząt oraz sprawcy i ofiary. Uwzględnione zostanie zagadnienie związków prawnokarnych przemocy wobec ludzi i wobec zwierząt, w tym analiza przypadków psychicznego znęcania się nad rodziną poprzez fizyczne znęcanie się nad zwierzęciem domowym.

Na analogicznej zasadzie przeanalizowane zostaną narzędzia wynikające z prawa administracyjnego. Szczególna uwaga w tym zakresie zostanie poświęcona instytucji tzw. administracyjnego odebrania zwierzęcia, określonej w ustawie o ochronie zwierząt. Przedstawione zostaną obie formy przewidziane prawem, tzw. tryb zwykły i interwencyjny. Omówione zostanie także zagadnienie działania w stanie wyższej konieczności przez osobę prywatną, ratującą zwierzę poza procedurą przewidzianą jako administracyjne odebranie zwierzęcia.

Jeśli chodzi o kwestie cywilistyczne, analizie poddane zostanie przede wszystkim zagadnienie własności zwierzęcia, posiadania, obrotu zwierzętami. Szeroko omówiona zostanie derefikacja zwierząt, określona w art. 1 ust. 1 ustawy o ochronie zwierząt i jej skutki w praktyce.

Wszystkie powyższe zagadnienia przedstawione zostaną w oparciu o wiedze teoretyczną z zakresu prawa oraz ćwiczenia, polegające na analizie case studies.

Wykaz literatury podstawowej:

1. Białocerkiewicz J., Status prawny zwierząt. Prawa zwierząt czy prawna ochrona zwierząt, Toruń 2005.

2. Elżanowski A., Czym jest i czym nie jest dobrostan? [w:] Dobrostan Zwierząt, red. Hanna Mamzer.

3. Elżanowski A., Pietrzykowski T., Zwierzęta jako nieosobowe podmioty prawa, Forum Prawnicze, 2013 z. 1.

4. Gabriel – Węglowski M., Przestępstwa przeciwko humanitarnej ochronie zwierząt, Toruń 2008.

5. Grochowski M. ,Łętowska E., Domagalska – Wiewiórska A, Wiąże, ale nie przekonuje (wyrok Trybunał Konstytucyjnego w sprawie K 52/13 o uboju rytualnym), „Państwo i Prawo”, rok 2015, nr 6.

6. Habuda A., Radecki W., Przepisy karne w ustawach o ochronie zwierząt oraz o doświadczeniach na zwierzętach, Prokuratura i Prawo, 2008/ 5.

7. Helios J., Jedlecka W., Ochrona zwierząt w polskim prawie karnym [w:] Aspekty prawne, filozoficzne oraz religijne ochrony roślin i zwierząt..., red. J. Helios, W. Jedlecka, A. Ławniczak.

8. Kuszlewicz K., Prawa zwierząt. Praktyczny przewodnik, 2019.

9. Kuszlewicz K., Prawna ochrona zwierząt przed niehumanitarnym traktowaniem [w:] Człowiek – media – środowisko naturalne – ekologiczny wymiar komunikacji, red. I. Biernacka – Ligięza, K. Fil, Toruń 2016.

10. Liszcz T., Zwierzęta w prawie stanowionym, Więź 1998, nr 7.

11. Łętowska E., Dwa cywilnoprawne aspekty praw zwierząt: dereifikacja i personifikacja [w:] Studia z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Profesor Biruty Lewaszkiewicz – Petrykowskiej, A. Szpunar (red.) W.J. Katner, T. Pajor, M. Pyziak-Szafnicka, U. Promińska, E. Wojnicka, Łódź 1997.

12. Mozgawa M., Prawnokarna ochrona zwierząt, Lublin 2001.

13. Nazar M., Normatywna dereifikacja zwierząt – aspekty cywilnoprawne [w:] Prawna ochrona zwierząt, red. M. Mozgawa, Lublin 2002.

14. Pietrzykowski T., Moralność publiczna a konstytucyjne podstawy ochrony zwierząt, Studia Prawnicze 2019/1 .

15. Pietrzykowski T., Problem podmiotowości prawnej zwierząt z perspektywy filozofii prawa, Przegląd filozoficzny – Nowa Seria, 2015, Nr 2 (94).

16. Pietrzykowski T., Prawna ochrona zwierząt – między praktyką a teorią nowej gałęzi prawa. Artykuł recenzyjny, w druku

17. Smaga Ł., Ochrona humanitarna zwierząt, Białystok 2010

Wykaz literatury uzupełniającej:

1. Brambell F.W.R., Report on the technical committee to enquire into the welfare of lifestock kept under intensive livestock husbandry systems, London: Her Majesty’s Stationary Office, 1967.

2. Brzozowski W., Dopuszczalność uboju rytualnego w Polsce, Państwo i Prawo, 2013/ 5.

3. Ciechanowicz-McLean J., Polskie prawo ochrony przyrody, Warszawa 2006.

4. Cohen C., Regan T., The Animal Rights Debate, Rowman & Littlefield Publishers 2001.

5. Donaldson S., Kymlicka W., Zoopolis. Teoria polityczna praw zwierząt, Warszawa 2018 – wersja w oryginale: Zoopolis a political theory of animal rights, Sue Donaldson and Will Kymlicka, 2011, przekład: Maria Wańkowicz, Michał Stefański, Warszawa 2018).

6. Drath J., Ubój rytualny w polskim systemie prawnym, Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kwartalnik 2015/3.

7. Elżanowski A. Sprzedaż żywych ryb jest niehumanitarna, Życie Weterynaryjne 2019, 94 (4).

8. Gądzik Z., Środki karne, przepadek zwierzęcia i nawiązka w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt, Prokuratura i Prawo, 2019/3.

9. Goettel M. „Czasowe odebranie” oraz „przepadek” jako szczególne środki prawej ochrony zwierząt, Studia Prawnoustrojowe 13, UWM, 2011 r.

10. Goettel M., Sytuacja zwierzęcia w prawie cywilnym, Warszawa 2013.

11. Górski M., Miłkowska – Rębowska J., Komentarz do art. 13 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej [w:] Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Tom I (art. 1- 89).

12. Jachnik E., Zasada dobrostanu zwierząt we Wspólnej Polityce Rolnej Unii Europejskiej, Studia Iuridica Lublinesia vol. XXVI, 1, 2017.

13. Jedlecka W., Z problematyki własności zwierząt [w:] Własność w prawie gospodarczym, red. Urszula Kalina – Prasznic, Wrocław 2017.

14. Kacprzak, A. Kara pozbawienia wolności i jej (dys)funkcjonlaność. Krytyka polskiej polityki karnej i resocjalizacyjnej w świecie akademickim, Władza Sądzenia, 2016/10.

15. Kaczmarczyk H., Zakaz uboju rytualnego w prawie polskim naruszeniem konstytucyjnego prawa do wolności religijnej?, Przegląd Prawa Publicznego, 2014/12.

16. Kotowski W., Kurzępa B., Komentarz do niektórych przepisów ustawy o ochronie przyrody [w:] Wykroczenia pozakodeksowe. Komentarz, Wyd. II, LexisNexis 2008.

17. Kotowski W., Kurzępa B., Komentarz do niektórych przepisów ustawy o ochronie zwierząt [w:] Przestępstwa pozakodeksowe. Komentarz, LexisNexis 2007.

18. Kuszlewicz K., Prawne podstawy interwencji na rzecz ochrony dziko żyjących ptaków i ich siedlisk [w:] Ptasie interwencje. Praktyczny poradnik, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, red. A. Pępkowska – Król, R. Bobrek, Marki 2018.

19. Lipińska I, Z prawnej problematyki dobrostanu zwierząt gospodarskich, Przegląd Prawa Rolnego, 2015, 1 (16)

20. Miłkowska – Rębowska J., Nowy model humanitarnej ochrony zwierząt – karnoprawne instrumenty ochrony oraz ukształtowanie obowiązków gmin w zakresie przeciwdziałania bezdomności zwierząt, Przegląd Prawa Ochrony Środowiska, 2012/1.

21. Piernik – Wierzbowska K., Systematyka i zagadnienie własności zwierząt oraz ich statusu prawnego w kontekście problematyki odpowiedzialności za szkody przez nie wyrządzone, Studia Iuridica Toruniensia, 2015/1, Tom XVI.

22. Pietrzykowski T., Etyczne Problemy Prawa. Zarys wykładu, Katowice 2005.

23. Pietrzykowski T., Ludzkie, niezbyt ludzkie. Esej o podmiotowości prawnej i wyzwaniach XXI wieku, Katowice 2016.

24. Radecki W., Ustawy o ochronie zwierząt. Komentarz, Warszawa 2015.

25. Ryder R. Measuring animal welfare, Journal of Applied Animal Welfare Science, 1998, 1.

26. Status zwierzęcia. Zagadnienia filozoficzne i prawne, Toruń 2013, red. Gardocka T., Gruszczyńska A.

27. Smaga Ł. , Zakres stosowania ustawy o ochronie zwierząt, Zielone Brygady. Pismo Ekologów, 2007/ 11.

28. Sowery K., Sentient Beings and Tradable Products: The Curious Constitutional Status of Animals Under Union Law, Common Market Law Review, Vol. 55, No. 1, 2018.

29. Stochlak J., Podolak M., Ochrona środowiska w Polsce. Studium prawno- politologiczne, Lublin 2006.

30. Wlaźlak K., Funkcja planowania gminy na przykładzie programu opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt, Przegląd Prawa Publicznego, 2015/4.

Źródła internetowe:

1. 23 latek zabijał jeże w Zielonej Górze. Trzy podpalił, dziewięć brutalnie zatłukł butelką, Gazeta Lubuska, https://gazetalubuska.pl/23latek-zabijal-jeze-w-zielonej-gorze-trzy-podpalil-dziewiec-brutalnie-zatlukl-butelka-wideo-zdjecia/ar/13365460

2. Centrum Badania Opinii Społecznej, Postawy wobec zwierząt, https://www.cbos.pl/

3. Fundacja Czarna Owca Pana Kota, Jak pracują zwierzęta w służbach mundurowych? Raport z monitoringu, https://czarnaowca.org/do-pobrania/

4. Fundacja Czarna Owca Pana Kota, Osadzeni za zwierzęta. Monitoring z wykonywania kar, Kraków – Wrocław 2018, https://czarnaowca.org/do-pobrania/

5. Główny Inspektorat Weterynarii, Raport Roczny Głównego Lekarza Weterynarii z wizytacji schronisk za rok 2016, https://www.wetgiw.gov.pl/nadzor-weterynaryjny/schroniska-dla-bezdomnych-zwierzat

6. Główny Inspektorat Weterynarii, Wytyczne w postępowaniu z żywymi rybami, będącymi przedmiotem sprzedaży detalicznej, https://www.wetgiw.gov.pl/main/aktualnosci/wytyczne-w-postepowaniu-z-zywymi-rybami-bedacymi-przedmiotem-sprzedazy-detalicznej/idn:685

7. Henderson M., Should animal welfare legislation be extended to include decapods https://lawentry.com/2018/08/14/should-animal-welfare-legislation-be-extended-to-include-decapods/

8. Kantar Public, Zwierzęta w polskich domach, 2017, http://www.tnsglobal.pl/archiwumraportow/2017/05/22/zwierzeta-w-polskich-domach-2/?fbclid=IwAR0389gLEwSn_HeK53GBR0G8s-UIOYC3aKHLZeyVWQ84Gyt7fwXdXskCngo

9. Karaś D., Filantropi czy złodzieje? O czasowym odbieraniu zwierząt. Raport z monitoringu, Fundacja Czarna Owca Pana Kota i Stowarzyszenie Ekostraż, 2019, https://czarnaowca.org/aktualnosci/nowy-raport-filantropi-czy-zlodzieje-juz-jest/

10. Kuszlewicz K., Bądźmy uważni na ptasich sąsiadów, Krytyka Polityczna https://krytykapolityczna.pl/kraj/badzmy-uwazni-na-ptasich-sasiadow/

11. Kuszlewicz K., W imieniu zwierząt i przyrody – głosem adwokata, www.wimieniuzwierzat.com

12. Lewandowski M., Ubojnia w Kalinowie. Są zarzuty za znęcanie się nad zwierzętami, https://www.agropolska.pl/produkcja-zwierzeca/bydlo/ubojnia-w-kalinowe-sa-zarzuty-za-znecanie-sie-nad-zwierzetami,1267.html

13. Michalski B., Wystawiła świnkę morską na balkon . Sąd uznał, że to znęcanie. Przełomowe orzeczenie?, https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/1452234,swinka-morska-znecanie-sie-nad-zwierzetami-sad.html

14. Mozgawa M., Żyje, więc cierpi, Rzeczpospolita, 2001, nr 2, http://archiwum.rp.pl/artykul/326230-Zyje-wiec-cierpi.html

15. Najwyższa Izba Kontroli, Raport „Nadzór nad transportem i ubojem zwierząt gospodarskich” , https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-nadzorze-nad-transportem-i-ubojem-zwierzat-gospodarskich.html

16. Najwyższa Izba Kontroli, Wykonywanie zadań gmin dotyczących ochrony zwierząt, https://www.nik.gov.pl

17. Najwyższa Izba Kontroli, Zapobieganie Bezdomności Zwierząt, Warszawa 2016, https://www.nik.gov.pl

18. Ostaszewski P., Statystyczny obraz przestępstwa znęcania się nad zwierzętami, Prawo w działaniu. Sprawy karne, 2011/9, https://iws.gov.pl

19. Reportaż „Chore krowy trafiają do rzeźni i na nasze stoły. Ludzie nie świnie zjedzą wszystko” wyemitowany został przez magazyn Superwizjer w telewizji TVN 24, https://www.tvn24.pl/superwizjer-w-tvn24,149,m/chore-bydlo-kupie-chore-krowy-sprzedawane-na-mieso-w-rzezniach,903977.html

20. Tierschutzombudspersone,https://www.sozialministerium.at/site/Gesundheit/Tiergesundheit/Tierschutz/Ombudsstellen/

21. Woleński J., Moralność, a cena wołowiny i Trybunał, Krytyka Polityczna z 28 stycznia 2015r., https://krytykapolityczna.pl/kraj/moralnosc-cena-wolowiny-i-trybunal/2015/

22. Woleński J., Trybunału Konstytucyjnego kłopoty z logiką, Krytyka Polityczna z 26.2.2015 r., http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/opinie/20150226/wolenski-waga-trybunalu-konstytucyjnego-nie-byla-wytarowana

- znajomość przepisów prawa obowiązujących w Polsce dotyczących ochrony zwierząt, w tym systemu źródeł prawa i ich wzajemnej relacji;

- znajomość najważniejszych narzędzie związanych z prawną ochroną zwierząt w prawie karnym i administracyjnym;

- znajomość regulacji prawnych związanych z dereifikacji zwierząt i odpowiednim stosowaniem do zwierząt przepisów dotyczących rzeczy;

- umiejętność pracy nad studiami przypadków w sprawach dotyczących niehumanitarnego traktowania zwierząt;

- zwiększenie poczucia sprawczości w zakresie reagowania na przemoc wobec zwierząt;

- aktywność podczas zajęć ćwiczeniowych;

- dokonanie analizy studium przypadku oraz przedstawienie tej analizy w formie prezentacji lub referatu