Avant-garde in Politics. Philosophies of Artistic Social Change

Mianem „awangardowych” określić można te spośród artystycznych praktyk, które zrywają z dotychczasową tradycją artystyczną, wytwarzają nowe sposoby wyrażania treści oraz przeżywania w obrębie całkowicie nowych sposobów działania, prowadząc do kształtowania się nowych grupowych tożsamości artystycznych, które przeciwstawiają się reszcie społeczeństwa. Stawką tych praktyk jest, jak stwierdza Peter Bürger, „próba, by - wychodząc od sztuki - zorganizować nową praktykę życiową” („Teoria awangardy”). Awangarda dąży do takiej reorganizacji poprzez przeformułowanie instytucji sztuki. Zajęcia będą miały na celu rekonstrukcję i analizę filozoficznych przesłanek historycznych awangardowych projektów stworzenia nowej praktyki życiowej oraz krytyczny namysł nad aktualnością tych idei w kontekście pytania o współczesne miejsce sztuki w społeczeństwie.

Mianem „awangardowych” określić można te spośród artystycznych praktyk, które zrywają z dotychczasową tradycją artystyczną, wytwarzają nowe sposoby wyrażania treści oraz przeżywania w obrębie całkowicie nowych sposobów działania, prowadząc do kształtowania się nowych grupowych tożsamości artystycznych, które przeciwstawiają się reszcie społeczeństwa. Stawką tych praktyk jest, jak stwierdza Peter Bürger, „próba, by - wychodząc od sztuki - zorganizować nową praktykę życiową” („Teoria awangardy”). Awangarda dąży do takiej reorganizacji poprzez przeformułowanie instytucji sztuki. Spektrum awangardowych projekcji i dążeń, związanych z nadchodzącymi społecznymi zmianami praktyki życiowej, rozpościera się gdzieś między zapowiedziami Charlesa Fouriera, że ocieplenie klimatu na półkuli północnej doprowadzi do wytrącenia „borealnego kwasu cytrynowego” w oceanach co sprawi, że ich wody zaczną smakować jak lemoniada („Théorie des quatre mouvements et des destinées générales”, 1808) a diagnozą Theodora Adorno głoszącą, że wraz z kulturowym zaprzepaszczeniem istoty człowieczeństwa: „Żaden płacz nie zmiękczy czołgu, pozostaje już tylko oblicze, na którym zaschły łzy” („Próba zrozumienia Końcówki Becketta”, 1961). Utopijna, pełna optymizmu nadzieja wprowadzona wraz z początkami awangardy zostaje w ten sposób skontrowana powojennym pozbawionym złudzeń pesymizmem. Hal Foster wyróżnił dwie, najczęściej akcentowane tendencje ruchów awangardowych: jedna z nich zmierza do przekroczenia zastanego porządku symbolicznego, rozumianego jako system reguł kierujących życiem społecznym i tworzeniem artystycznych przedstawień (surrealizm), druga ma na celu narzucenie całkowicie nowego porządku (konstruktywizm). Niezależnie od tego, której z tych dwóch tendencji byśmy nie bronili, jako realizacji istoty „awangardowości”, trzeba zauważyć, że żadna z nich nie spełniła pokładanych w niej oczekiwań. Jak zauważa Gilles Deleuze w kontekście awangardy filmowej, więź łącząca człowieka i świat, która pozwalała wierzyć, że sztuka może skutecznie interweniować w życie, została zerwana: „To nie my tworzymy kino, to świat przypomina nam kiepski film”. Celem zajęć będzie prześledzenie teoretycznych przesłanek wybranych ruchów awangardowych oraz kontynuujących te tendencje (neoawangarda), żeby sprawdzić, czy może w dalszym ciągu pozostaje aktualna trzecia tendencja, o której pisze Foster. Chodziłoby w tym wypadku o „poszukiwanie pęknięć w zastanym porządku, by je pogłębić a nawet zaktywizować” („Bad New Days”). Taka krytyczna, negatywna strategia artystyczna daje się rozpoznać współcześnie w przypadku wielu projektów, które zamieniły triumfalistyczne manifesty zmiany świata od podstaw na subtelne badania sfery społecznych pragnień, myśli i przeżyć. Jak napisał Walter Benjamin: „Organizować pesymizm bowiem to nic innego, jak wysnuć z polityki moralną metaforę a na płaszczyźnie działalności politycznej odkryć stuprocentową przestrzeń obrazu” („Surrealizm. Ostatnie migawki z życia europejskiej inteligencji”). Zajęcia będą miały na celu rekonstrukcję i analizę filozoficznych przesłanek historycznych awangardowych projektów stworzenia nowej praktyki życiowej oraz krytyczny namysł nad aktualnością tych idei w kontekście pytania o współczesne miejsce sztuki w społeczeństwie.

PEŁNY zestaw lektur zostanie podany na pierwszym spotkaniu.

WYBRANA sugerowana literatura:

Adorno Theodor W., „Teoria estetyczna”, przeł. K. Krzemieniowa, Warszawa 1994.

Adorno Theodor W., „O literaturze. Wybór esejów”, przeł. A. Wołkowicz, Warszawa 2005.

Agamben Giorgio, „Creation and Anarchy. The Work of Art and the Religion of Capitalism”, Stanford 2019

Agamben Giorgio, “The Fire and the Tale”, Stanford 2017.

Agamben Giorgio, “The Man Without Content”, Stanford 1999.

Benjamin Walter, „Anioł historii: eseje, szkice, fragmenty” red. H. Orłowski, Poznań 1996.

Benjamin Walter, „Konstelacje”, przeł. A. Lipszyc, A. Wołkowicz, Kraków 2012.

Bishop Claire, „Sztuczne piekła. Sztuka partycypacyjna i polityka widowni”, przeł. J. Staniszewski, Warszawa 2015.

Bloch Ernst, „Ślady”, przeł. A. Czajka, Kraków 2012.

Bourdieu Pierre, „Reguły sztuki”, przeł. A Zawadzki, Kraków 2007.

Bürger Peter, „Teoria awangardy”, przeł. J. Kita-Huber, Kraków1974.

Debord Guy, “Dzieła filmowe”, przeł. M. Kwaterko, Kraków 2007

Debord Guy, „Społeczeństwo spektaklu”, przeł. M. Kwaterko, Warszawa 2006.

Didi-Huberman Georges red., „Uprisings”, Paris 2018.

De Duve Thierry, “Kant After Duchamp”, Massachusetts 1995.

De Duve Thierry, “Sewn in the Sweatshops of Marx: Beuys, Warhol, Klein”, Chicago 2012.

Krauss Rosalind. E. „Oryginalność awangardy i inne mity modernistyczne”, przeł. M. Szuba, Gdańsk 2011.

Foster Hal, „Powrór Realnego. Awangarda u schyłku XX wieku”, przeł. M. Borowski, M. Sugiera, Kraków 2012

Foster Hal, „Bad New Days. Art, Criticism, Emergency”, London 2015.

Foster Hal, „Compulsive Beauty”, Massachusetts 1995.

Higgins Dick, "Nowoczesność od czasu postmodernizmu oraz inne eseje", przeł. K. Brzeziński, Gdańsk 2000.

Lyotard Jean-François, “Écrits sur l’art contemporain et les artistes, vol. III, Les Transformateurs Duchamp/Duchamp’s TRANS/ formers”, red. H. Parret, Leuven 2010.

Miessen Markus, “Koszmar partycypacji”, Warszawa 2016.

Rancière Jacques, „Estetyka jako polityka”, przeł. J. Kutyła, P. Mościcki, Warszawa 2007

Rancière Jacques, „Dzielenie postrzegalnego”, przeł. M. Kropiwnicki, J. Sowa, Kraków 2007.

„Przewodnik dla dryfujących. Antologia sytuacjonistycznych tekstów o mieście”, przeł. M. Kwaterko, P. Krzaczkowski, Warszawa 2019.

„Wieczna radość. Ekonomia polityczna społecznej kreatywności” prac. zbior., Warszawa 2011.

Nabyta wiedza:

Student posiada wiedzę na temat teoretycznych przesłanek ruchów awangardowych i neoawangardowych w kontekście społecznym.

Student zna filozoficzny kontekst problemów ukazywanych przez awangardowe i neoawangardowe dzieła sztuki.

Student posiada wiedzę na temat wybranych filozoficznych koncepcji sztuki współczesnej.

Nabyte umiejętności:

Student potrafi odnieść wiedzę na temat wybranych filozoficznych koncepcji sztuki współczesnej do samodzielnej analizy wybranych przypadków.

Student potrafi wskazać różnice między filozoficznymi przesłankami rozmaitych ujęć społecznej funkcji sztuki.

Student potrafi dokonać samodzielnej problematyzacji wybranych kwestii związanych z analizą i interpretacją praktyk artystycznych w kontekście społecznym.

Nabyte kompetencje społeczne:

Student aktywnie uczestniczy w życiu kulturalnym, w szczególności w wydarzeniach związanych ze sztuką współczesną wykorzystując znajomość podstawowych pojęć z zakresu filozofii sztuki współczesnej.

Student posiada umiejętność formułowania opinii krytycznych o wytworach kultury, w szczególności sztuki awangardowej na podstawie wiedzy naukowej i doświadczenia.

Seminarium kończy się zaliczeniem na ocenę wystawioną na podstawie aktywnego udziału w dyskusjach seminaryjnych oraz przygotowania jednego wystąpienia seminaryjnego (referat).

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2 w semestrze