Philosophical problems of special sciences

Pierwsza część wykładu poświęcona będzie najważniejszym problemom filozofii biologii. Omówione zostaną następujące zagadnienia: 1) historyczne i współczesne spory o strategię metodologiczną biologii (mechanicyzm, witalizm, organizmalizm, zarys współczesnego sporu między redukcjonizmem i antyredukcjonizmem w filozofii biologii); 2) problemy związane z definiowaniem życia; 3) teoria ewolucji w postaci historycznej (teoria Darwina) i współczesnej (syntetyczna teoria ewolucji) oraz problemy z nią związane (kwestia celowości i funkcjonalności, zmiany i postępu, konieczności i przypadkowości, jednostek doboru; definiowanie gatunku, adaptacjonizm, gradualizm i saltacjonizm, ewolucjonizm a kreacjonizm); 4) koncepcje wykraczające poza granice biologii: socjobiologia i psychologia ewolucyjna, hipoteza Gai.

W drugiej części wykładu przedstawione zostaną zarysy podstawowych teorii i koncepcji fizycznych w porządku chronologicznym, przy czym uwypuklone będą aspekty tych teorii istotne z filozoficznego punktu widzenia. Punktem wyjścia będzie astronomia i fizyka starożytna (teorie Ptolemeusza i Arystotelesa), po czym omówiona zostanie rewolucja w nauce nowożytnej, która miała miejsce w XVI i XVII wieku, zapoczątkowana odkryciami astronomicznymi Kopernika i Keplera oraz pracami Galileusza i Newtona. Omawiając mechanikę klasyczną Newtona zwrócimy szczególną uwagę na spór o status czasu i przestrzeni oraz zagadnienie determinizmu i przewidywalności. Następnym zagadnieniem będzie redukcja termodynamiki do mechaniki statystycznej i związany z nią problem nieodwracalności zjawisk termodynamicznych. Z kolei analiza teorii elektromagnetyzmu dostarczy materiału filozoficznego związanego z pojęciem unifikacji zjawisk elektrycznych i magnetycznych oraz ontologicznym statusem pól fizycznych. Problemy teorii elektromagnetyzmu (problem eteru oraz brak niezmienniczości Galileuszowskiej) doprowadzą nas bezpośrednio do powstania szczególnej teorii względności. Wyjaśnione zostaną efekty relatywistyczne (skrócenie Lorentza, dylatacja czasu, stożki świetlne) oraz status geometrii nieeuklidesowych i podstawowe założenia ogólnej teorii względności (geometryzacja grawitacji). Studenci uzyskają również podstawowe informacje na temat sposobu opisu zjawisk kwantowych i jego konsekwencji epistemologicznych i ontologicznych. Przedstawione zostaną trudności pojęciowe mechaniki kwantowej: problem pomiaru, zagadnienie nielokalności i teorie parametrów ukrytych. Część pierwsza kursu zakończona zostanie wzmianką na temat współczesnej kosmologii oraz teorii cząstek elementarnych.

Trzecia część wykładu i ćwiczeń poświęcona jest filozofii matematyki. Zaprezentowane zostaną podstawowe pytania filozoficzne związane z matematyką, takie jak np.:

- problem istnienia obiektów matematycznych;

- obiektywność prawd matematycznych;

- zagadnienie stosowalności matematyki w naukach przyrodniczych;

- konsekwencje twierdzenia Gödla dla filozofii matematyki (i filozofii);

- problem dowodów komputerowych;

- program Hilberta, nurt formalistyczny w podstawach matematyki;

- spór realizm-antyrealizm;

- pojęcie prawdopodobieństwa i związane z nim trudności;

K. Darwin, O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego.

A. Bednarczyk (red.), Główne zagadnienia biologii, Warszawa 1966.

K. Chodasiewicz i in. (red.), Główne problemy filozofii biologii, Warszawa 2017.

D.J. Futuyma, Ewolucja, Warszawa 2008.

S.J. Gould, Niewczesny pogrzeb Darwina. Wybór esejów, Warszawa 1999.

M. Heller, T. Pabjan, Elementy filozofii przyrody (rozdz. 5).

A. Hoffman, Wokół ewolucji, Warszawa 1983.

W. Kunicki-Goldfinger, Znikąd donikąd.

E. Mayr, Populacje, gatunki i ewolucja, Warszawa 1974.

E. Mayr, To jest biologia, Warszawa 2002.

M. Ryszkiewicz, Ewolucja, Warszawa 2000.

A. Urbanek, Rewolucja naukowa w biologii, Warszawa 1972.

A. Urbanek, Jedno istnieje tylko zwierzę…, Warszawa 2007.

E.M. Rogers, „Fizyka dla dociekliwych”,

R. Penrose, „Nowy umysł cesarza”

M. Heller, T. Pabjan, „Elementy filozofii przyrody” (rozdz. 5)

Galileo Galilei, „Dialog o dwu najważniejszych układach świata”

E. Nagel, „Struktura nauki”

A. Einsten, L. Infeld, „Ewolucja fizyki”

R. Feynman i in., “Feynmana wykłady z fizyki”

H. Price, „Strzałka czasu i punkt Archimedesa”

R. Murawski, Filozofia matematyki. Zarys dziejów

S. Shapiro, Thinking about mathematics

T. Crilly, 50 teorii matematyki, które powinieneś znać

Nabyta wiedza:

K_W02 Ma podstawową wiedzę o związkach między filozofią a naukami szczegółowymi oraz o specyfice przedmiotowej i metodologicznej filozofii nauki i nauk szczegółowych (fizyki, biologii i matematyki)

K_W03 Zna podstawową terminologię filozofii nauk podstawowych (fizyki, biologii, matematyki) w języku polskim (ew. angielskim)

Nabyte umiejętności:

K_U02 samodzielnie zdobywa wiedzę (na podstawie sugerowanych materiałów pomocniczych)

K_U04 słucha ze zrozumieniem ustnej prezentacji idei i argumentów dotyczących filozoficznych zagadnień nauk szczegółowych

K_U05 Poprawnie stosuje poznaną terminologię filozoficzną oraz naukową

Nabyte kompetencje społeczne:

K_K05 Efektywnie organizuje własną pracę (przygotowanie do egzaminu) i krytycznie ocenia jej stopnień zaawansowania

Wykład kończy się egzaminem pisemnym składającym się z trzech części (filozofia fizyki, matematyki i biologii). Ćwiczenia oceniane są na podstawie aktywności, prac pisemnych oraz testów zaliczeniowych. Warunkiem koniecznym przystąpienia do egzaminu jest zaliczenie wszystkich trzech części ćwiczeń na ocenę przynajmniej dostateczną.

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2 w semestrze