Semiotyka kultury

fakultatywne

Zastosowanie metodologii semiotycznej w jej zmodyfikowanej, dzisiejszej popstaci w badaniach nad kulturą dawną i dzisiejszą, ich przydatność w etnografii, historii, literaturoznawstwie, wiedzy o fotografii i filmie.

"Semiotyka nie tyle stanowi odrębną dyscyplinę, ile zbiór pomocniczych technik analizy, którą posługują się badacze różnych dziedzin, zwłaszcza kultur, z reguły bogato uznakowionych, pełnych znaczeń dla człowieka."

Stefan Żółkiewski

Seminarium, któremu przyświeca to motto, kierowane jest do zainteresowanych teorią literatury i kultury, etnografią, kulturą masową, a przede wszystkim do osób zamierzających pisać pracę magisterską z jednej z tych właśnie dziedzin. Śledzić będziemy ewolucję badań strukturalno-semiotycznych, mówić o ich ograniczeniach, kierunkach rozwoju, będziemy je porównywać z koncepcjami i metodologiami, które powstały później, sprawdzać ich interpretacyjną przydatność. W programie przewidziano dyskusje nad tekstami Barthesa, Łotmana, Uspieńskiego, Mieletinskiego, Eco i innych.

Semianarium ma na celu zapoznanie studentów z różnorakimi możliwościami opisu heterogenicznych zjawisk kultury dawnej i dzisiejszej.

Ramowy program zajęć:

1. Semiotyka kultury, semiotyka sztuki - tradycje, historia, przedstawiciele. Semiotyka a semiologia.

2. Podstawowe pojęcia: znak i jego rodzaje. De Saussure i Peirce jako fundatorzy XX-wiecznej nauki o znakach.

3. Znak językowy i znak ikoniczny. Typologia znaków, zasady klasyfikacji. Ikony, indeksy, symbole.

4. Znak w rozumieniu szkoły tartusko-moskiewskiej. Znaki języka i znaki w sztuce. Arbitralność i motywacja znaku w zależności od rodzaju komunikatu.

5. Podstawowe pojęcia semiotyki sztuki: przekaz, wypowiedź, system, kod, komunikat, tekst, dyskurs, kultura.

6. Tekst jako kategoria opisu zjawisk kultury wyrażanych w różnorakim materiale semiotycznym. Pojęcie ramy i punktu widzenia.

7. Ewolucja rozumienia kultury w szkole tartusko-moskiewskiej; kultura jako zbiór tekstów lub reguł, kultura jako niedziedziczona pamięć społeczna.

8. Semiotyka folkloru. Podstawowe wyznaczniki tekstów folkloru.

9. Mit jako sposób myślenia i pojmowania świata (Frejdemberg).

10. Mit jako język imion własnych (Uspienski, Łotman).

11. Mit jako narracja (Mieletinski, Eliade).

12. Poetyka mitu i jego rola w dzisiejszej kulturze i sztuce (literatura, film, teatr XX wieku).

13. Semiotyka i historia, czyli semiotyka historii.

14. Historia jako ciąg zdarzeń i historia jako narracja.

15. Semiotyka filmu.

16. Semiotyka kultury masowej.

17. Semiologiczne aspekty fotografii i przedstawień ikonicznych. Zdjęcie jako przekaz semiotyczny. Modelująca funkcja tytułu.

18. Nowe kanały komunikacyjne a przyszłość książki.

Barthes R., Światło obrazu. Uwagi o fotografii. Warszawa 1995.

Barthes R.., Dyskurs historii. Pamiętnik Literacki 1984, z. 3.

Bogatyriew P., Semiotyka kultury ludowej. Warszawa 1978. Tu rozprawy:

Przyczynek do etnografii strukturalnej

Znaki teatralne

Folklor jako swoista forma twórczości

O wzajemnych związkach dwóch bliskich systemów semiotycznych

Pisanie miasta, czytanie miasta. Pod red. A. Zeidler-Janiszewskiej. Poznań 1997

Eco U., Superman w literaturze masowej. Warszawa 1998

Eco, U Nowe środki masowego przekazu a przyszłość książki. Warszawa 1996.

Frejdenberg O., Metafora (maszynopis powielony lub „Pamiętnik Literacki 1983, z.2) oraz O. Frejdenberg, O., Mif i lieratura drevnosti. Moskwa 1978, recenzja „Pamiętnik Literacki” 1981, z. 2.

Jakobson R., W poszukiwaniu istoty języka Wybór pism. Redakcja naukowa i wstęp M.R. Mayenowa Warszawa 1989, t. 1, t. 2. Tu rozprawy:

Język a inne systemy komunikacji

Kilka uwag o Peirce’ie poszukiwaczu dróg w nauce o języku

Metajęzyk jako problem językoznawczy

Semiotyka

Łotman J., O modelującym znaczeniu „końca” i „początku” W: Semiotyka kultury. Wybór i opracowanie E. Janus, M. R. Mayenowa. Warszawa 1977.

Łotman J., O semiotyce pojęć „wstyd” i „strach” w mechanizmie kultury. W: Semiotyka kultury. Wybór i opracowanie E. Janus, M. R. Mayenowa. Warszawa 1977.

Łotman J., Semiotyka filmu. Warszawa 1983.

Łotman J., Uspieński B., O semiotycznym mechanizmie kultury

Łotman, J. O znaczeniach we wtórnych systemach modelujących. „Pamiętnik Literacki” 1969, z. 1.

Mieletinski E., Poetyka mitu. Warszawa 1981.

Semiotyka kultury. Wybór i opracowanie E. Janus, M. R. Mayenowa. Warszawa 1977.

Toporow W., Miasto i mit Gdańsk 2000.

Uspieński B., Historia i semiotyka. Gdańsk 1998.

Uspieński B., O systemie przekazu obrazu w rosyjskim malarstwie ikon

Uspieński B., Strukturalna wspólnota rożnych rodzajów sztuki.

Wallace P., Psychologia Internetu. Poznań 2001.

White H., Poetyka pisarstwa historycznego. Kraków 1999.

Zalizniak A, Iwanow W., Toporow W., O możliwościach strukturalno-typologicznych badań semiotycznych. W: Semiotyka kultury. Wybór i opracowanie E. Janus, M. R. Mayenowa.

Po ukończeniu przedmiotu student:

- powinien posługiwać się podstawowymi kategoriami opisu kultury, takimi jak tekst, znak oraz mieć rozeznanie w XX wiecznych koncepcjach kultury.

- powinien potrafić zinterpretować w kategoriach semiotycznych zdarzenie kulturowe, tekst dawny lub współczesny

- powinien potrafić posługiwać się metodyka semiotyczną jako narzędziem interpretacyjnym.

Ocena ciągła (przygotowanie do zajęć i aktywność) 20 %

Końcowe zaliczenie ustne lub egzamin ustny 30 %

Referat na jeden z tematów zajęć 50 %