Etyka badań naukowych

obowiązkowe

w sali

Celem zajęć jest zapoznanie studentów ze współczesnymi problemami, perspektywami teoretycznymi i badawczymi, stanowiskami aksjologicznymi i normatywnymi oraz metodami etyki badań naukowych, w tym etyki prowadzenia badań biomedycznych z udziałem ludzi oraz badań z udziałem zwierząt.

Celem zajęć jest zapoznanie studentów ze współczesnymi problemami, perspektywami teoretycznymi i badawczymi, stanowiskami aksjologicznymi i normatywnymi oraz metodami etyki badań naukowych, w tym etyki prowadzenia badań biomedycznych z udziałem ludzi oraz badań z udziałem zwierząt. Istotnym celem zajęć jest rozwijanie zdolności analitycznych i argumentacyjnych studentów niezbędnych do formułowania poprawnych i uzasadnionych argumentów oraz ocen moralnych odnoszących się do konkretnych przedsięwzięć lub projektów badawczych. Studenci uczą się metodycznie przeprowadzać analizę etyczną projektu badania biomedycznego z udziałem ludzi albo zwierząt oraz formułować i merytorycznie uzasadnić opinię w sprawie dopuszczalności jego prowadzenia, korzystając z posiadanej interdyscyplinarnej wiedzy, opinii specjalistów oraz poglądów własnych i innych zaangażowanych podmiotów.

Zajęcia obejmują następujące grup zagadnień i tematy:

I – Etyka badacza

1) Nauka i etos badacza.

2) Dobra praktyka badań naukowych. Nadużycia w nauce.

3) Etyka publikacji i recenzji naukowej.

4) Konflikt interesów w praktyce badawczej.

II – Zasady prowadzenia badań naukowych z udziałem człowieka w biomedycynie

5) Historia i rozwój regulacji badań naukowych w biomedycynie.

6) Principia ethica badań z udziałem człowieka. Godność i prawa człowieka.

7) Zasada szacunku dla osoby. Świadoma zgoda na udział w badaniu.

8) Problemy z uzyskaniem świadomej zgody.

9) Zasada dobroczynienia. Zasada równowagi klinicznej (clinical equipose).

10) Modele analizy ryzyka i korzyści badania biomedycznego.

11) Ochrona jednostek i populacje szczególnie narażonych na wykorzystanie (vulnerable).

12) Zasada sprawiedliwości. Dostęp do badań i ich wyników.

13) Sprawiedliwość w badaniach międzynarodowych.

14) Społeczna kontrola badań. Komisje bioetyczne.

15) WARSZTATY (8 godzin) - Ocena protokołów badań naukowych z udziałem człowieka. Symulacja pracy komisji bioetycznej.

III – Etyka badań na zwierzętach

16) Status moralny zwierząt. Prawa zwierząt.

17) Zasady eksperymentowania na zwierzętach. Zasada 3R.

18) Komisje ds. eksperymentów na zwierzętach.

IV – Wybrane zagadnienia etyki badań naukowych

19) Etyczne aspekty badań naukowych na ludzkich zarodkach.

20) Etyczne aspekty badań na materiale biologicznym ludzkiego pochodzenia. Biobanki.

21) Etyczne aspekty badań epidemiologicznych.

22) Etyczne aspekty badań naukowych mogących mieć negatywny wpływ na środowisko naturalne.

23) Etyczne aspekty badań w naukach społecznych.

Podstawowe źródła literatury (kolejność alfabetyczna):

E.J. Emanuel, R. Crouch, J. Arras, J. Moreno, C. Grady (eds.), Ethical and Regulatory Aspects of Clinical Research: Readings and Commentary, Johns Hopkins University Press, Baltimore, Maryland 2003.

E.J. Emanuel, Ch.C. Grady, R. A. Crouch and R. K. Lie (eds.), The Oxford Textbook of Clinical Research Ethics, Oxford University Press 2011.

W. Galewicz (red.), Badania z udziałem ludzi, Universitas, Kraków 2010.

J. Huges (ed.), European Textbook on Ethics in Research, European Commission Directorate-General for Research, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2010.

F.L.Macrina, Scientific Integrity: Text And Cases in Responsible Conduct Of Research, 3 edition, Amer Society for Microbiol 2005.

D.M. Mertens, P.E. Ginsberg, The Handbook of Social Science Research, SAGE Publications 2009.

J. Różyńska, M. Waligóra (red). Badania naukowe w biomedycynie z udziałem ludzi. Standardy międzynarodowe, Wolters Kluwer, Warszawa 2012.

E. Shamoo, D. B. Resnik, Responsible Conduct of Research, Oxford University Press 2009.

Wskazane dokumenty regulacyjne (etyczne i prawne)

Nabyta wiedza:

Po zaliczeniu przedmiotu student w pogłębionym stopniu zna i rozumie:

- specyfikę przedmiotową i metodologiczną współczesnej etyki badań naukowych;

- multi- i interdyscyplinarną terminologię stosowaną w etyce badań naukowych;

- rolę etyki i bioetyki w praktyce badawczej i rozwoju wiedzy i techniki biomedycznej;

- podstawowe zasady dobrej praktyki badawczej oraz ich założenia aksjologiczne i normatywne, a także typowe przykłady nadużyć w nauce oraz metody reagowania na te nadużycia;

- genezę i historię rozwoju regulacji badań biomedycznych z udziałem człowieka;

- naczelne wartości i zasady etyczne rządzące praktyką badawczą w biomedycynie z udziałem ludzi – cele praktyki badawczej, obowiązki moralne i profesjonalne badaczy oraz sponsorów, prawa uczestników badań;

- specyficzne problemy etyczne występujące w wybranych rodzajach badań naukowych, w szczególności badań z użyciem ludzkich zarodków, badań na materiale biologicznym ludzkiego pochodzenia, w tym badań na ludzkim genomie, badań społecznych, badań epidemiologicznych, badań naukowych mogących mieć negatywny wpływ na środowisko naturalne;

- naczelne wartości i zasady prowadzenia badań biomedycznych na zwierzętach;

- historię, status, rolę, zadania oraz zasady organizacji i funkcjonowania komisji bioetycznych opiniujących projekty badań biomedycznych z udziałem człowieka oraz komisji etycznych ds. eksperymentów na zwierzętach;

- metody przeprowadzania systematycznej analizy etycznej projektu badania biomedycznego z udziałem ludzi albo zwierząt i formułowania opinii w sprawie dopuszczalności jego prowadzenia;

Nabyte umiejętności:

Po zaliczeniu przedmiotu student potrafi:

- identyfikować problemy i konflikty etyczne występujące w praktyce badawczej z zakresu nauk biomedycznych;

- krytycznie analizować poglądu i argumenty innych autorów, w tym pozostałych uczestników zajęć, oraz zalecane lektury z zakresu etyki badań naukowych;

- przeprowadzić metodyczną, kompleksową ocenę projektu badania biomedycznego z udziałem ludzi albo projektu badania naukowego z udziałem zwierząt oraz sformułować i merytorycznie uzasadnić opinię w sprawie dopuszczalności jego prowadzenia;

- przygotować albo ocenić projekt dokumentu regulacyjnego z zakresu etyki badań naukowych (np. kodeksu dobrej praktyki badawczej, regulaminu komisji bioetycznej);

- formułować opinie/rekomendacje etyczne w sposób zrozumiały dla specjalistów, ale także osób niebędącymi specjalistami z zakresu etyki lub bioetyki;

- przygotować i wygłosić wystąpienie ustne (referat) z zakresu etyki badań naukowych;

- prowadzić rzetelną i kulturalną debatę na tematy z etyki badań naukowych;

- kierować i moderować pracą zespołu i współdziałać w grupie, przyjmując rolę przewodniczącego lub członka zespołu/ciała zbiorowego, w szczególności komisji bioetycznej.

Nabyte kompetencje społeczne:

Po zaliczeniu przedmiotu student jest gotów do:

- krytycznego oceniania pozyskiwanych informacji i odbieranych treści;

- uznawania znaczenia wiedzy z zakresu etyki i bioetyki oraz edukacji bioetycznej w rozwiązywaniu problemów, jakie rodzi praktyka i rozwój nauk biomedycznych;

- angażowania się jako bioetyk w projektowanie i prowadzenie działań o charakterze konsultacyjno-opiniodawczym i regulacyjnym w celu podniesienia etycznych standardów polskiej praktyki badawczej w obszarze nauk biomedycznych;

- rzetelnego i odpowiedzialnego rozwijania dorobku etyki badań naukowych jako dziedziny teoretycznej i praktyki społecznej;

- dostrzegania problemów i wyzwań etycznych związanych z własną pracą badawczą i zawodową oraz przestrzegania, rozwijania i promowania etycznych standardów pracy członków komisji bioetycznych/etycznych.

OD 2020/2021

Przedmiot kończy się egzaminem.

Na finalną ocenę składa się:

- przygotowanie do zajęć i aktywny, konstruktywny udział w dyskusjach, warsztatach i pracach na zajęciach – 20 %

- przygotowanie i wygłoszenie referatu – 10%

- przygotowanie pisemnej, metodycznej analizy i oceny etycznej projektu badawczego (indywidualnie lub w grupie) – 20 %

- przygotowanie lub zaopiniowanie projektu dokumentu regulacyjnego z zakresu etyki badań naukowych (np. kodeksu dobrej praktyki badawczej, regulaminu komisji bioetycznej – 20%

- egzamin ustny – 30%

Skala ocen:

100-90% - 5,0; 89-85% - 4,5; 84-75% - 4,0; 74-70% - 3,5; 69-60% - 3,0; 59-0% - 2,0

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2 nieobecności w sem.

DO 2019/2020

Przedmiot kończy się egzaminem.

Na finalną ocenę składa się:

- przygotowanie do zajęć i aktywny, konstruktywny udział w dyskusjach i pracach na zajęciach – 20 %

- przygotowanie i wygłoszenie referatu – 10%

- przygotowanie pracy pisemnej (krytycznej analizy tekstu albo eseju argumentacyjnego) z zakresu tematyki seminarium – 20%

- przygotowanie pisemnej, metodycznej analizy i oceny etycznej przypadku/projektu badawczego (indywidualnie lub w grupie) – 20 %

- egzamin ustny – 30%