Elementy rosyjskiej kultury prawnej. Nihilizm prawny 2200-1CWPP12
Wykład specjalizacyjny (WYK-SPE) Semestr letni 2018/19

Wybrana bibliografia:

1. [zbior.], Semiotyka dziejów Rosji, Wydawnictwo Łódzkie, Łodź, 1993;

2. Nikolai A.Berdiajev, Istoki i smysl russkogo kommunizma, Nauka, Moskva, 1990;

3. James H.Billington, Ikona i topór. Historia kultury rosyjskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008

4. Zbigniew Cywiński, Krytyka i ignorancja. Uwagi o krytykowaniu prawa i atakowaniu prawników, inspirowane listem Lwa Tołstoja O Prawie (wraz z tłumaczeniem Listu), w: Jan Majchrowski (red.naukowa), Państwo-prawo-polityka w przestrzeni konstytucyjnej. Warszawa, Liber 2007, s.101-118;

5. Zbigniew Cywiński, Między samoderžaviem a nihilizmem - rosyjskie dyskusje o państwie prawnym u zarania XX wieku, Kwartalnik prawa publicznego, Rok III, Nr 2/2003. s. 58 - 94;

6. Zbigniew Cywiński, Sprawiedliwość przeciwko prawu. Rosyjskie spory o prawo i sprawiedliwość, w: Jerzy Kwaśniewski [red. naukowy], Normatywność współczesnej Polski, Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005, s. 207 - 255;

7. Zbigniew Cywiński, U źródeł terroru: nihilizm prawny a wykluczenie prawne. Przypadek rosyjski, w: Idee naukowe Adama Podgóreckiego. Pod red. Jerzego Kwaśniewskiego i Jana Winczorka, PTS, IPSiR UW, Warszawa 2009, s. 261 – 284.

8. Hans Kelsen, The Communist Theory of Law, F. A. Praeger,

Inc, London, 1955;

9. Richard Pipes, Rosja carów, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2006;

10. Andris A. Plotnieks, Stanovlenie i razvitie marksistsko - leninskoi

obscei teorii prava v SSSR, 1917 - 1936 gg., Zinatne, Riga, 1978;

11. Andrzej Walicki, Filozofia prawa rosyjskiego liberalizmu, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa1995;

12. Andrzej Walicki, Zarys myśli rosyjskiej od oświecenia do renesansu religijno filozoficznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, Kraków, 2005.

13. Alexander Vucinich, Social Thought in Tsarist Russia. The Quest for a General Science of Society, 1861 - 1917, University of Chicago Press, Chicago and London, 1976;

14. Vadim D.Zorkin, Pozitivistskaja teorija prava v Rossii, Izdatelstvo MGU, Moskva, 1978.

Po zakończeniu procesu uczenia student:

• widzi prawo jako złożone zjawisko uwarunkowane społecznie i kulturowo;

• opisuje podstawowe elementy kultury prawnej;

• charakteryzuje tradycję prawną jako element kultury;

• opisuje cechy odróżniające rosyjską kulturę prawną od zachodniej kultury prawnej;

• wskazuje podstawowe czynniki wpływające na odmienność rosyjskiej tradycji prawnej;

• opisuje skutki konfliktu kulturowego wynikającego z odmienności tradycji prawnej;

• opisuje podstawowe etapy kształtowania się rosyjskiej tradycji prawnej;

• charakteryzuje wątki prawne w XIX wiecznym rosyjskim dyskursie społecznym:

• ocenia wpływ prawa na kształt ustroju społecznego i politycznego;

• odróżnia generalne prawa od jednostkowych przywilejów i potrafi wskazać przykłady;

• wskazuje źródła powstania w nauce rosyjskiej nurtu refleksji socjologiczno–prawnej;

• odróżnia wpływy rosyjskiej tradycji prawnej od wpływów ideologii marksistowskiej w sferze ideologii prawnych;

• opisuje mechanizm kształtowania się prawa sowieckiego w pierwszych dwóch dekadach;

• poddaje krytyce upraszczające interpretacje rosyjskiej rzeczywistości i historii.

kontrola obecności – 30%;

praca semestralna – 70%

I. Wprowadzenie – nihilizm prawny, jako zjawisko społeczne

1. Podstawowe założenia wykładu

2. Zjawiska prawne, jako zjawiska społeczne

3. Współczesne manifestacje nihilizmu prawnego

II. Kultura prawna i tradycja prawna

1. Rozumienie kultury w socjologii

2. Podstawowe cechy i wymiary kultury

a. Tradycja – trwanie, jako fenomen kultury

b. Krąg kulturowy – „cywilizacja”

3. Kultura prawna i tradycja prawna

III. Kultura i tradycja prawna Zachodu

1. Tradycja prawna i cywilizacja prawna

2. Spór o cechy istotne tradycji prawnej Zachodu

3. Aksjologia kultury prawnej Zachodu

4. Porządek, sprawiedliwość, wolność – propozycja syntetycznego ujęcia kultury prawnej

5. Konflikty kulturowe

IV. Rosyjska kultura prawna

1. Odrębność kultury rosyjskiej

2. Dualizm w kulturze rosyjskiej

3. Ruś a Rosja

4. Orientacja na Bizancjum i jej konsekwencje dla wczesnoruskiej kultury prawnej

V. Droga od Rusi do Rosji z perspektywy tradycji prawnej

1. Rozwój ruskiej kultury prawnej do najazdu mongolskiego

2. Kształt zależności od Ordy i jego konsekwencje

3. Przesłanki i konsekwencje stworzenie ideologii „Trzeciego Rzymu”

4. Odrębność ustroju rosyjskiego

VI. Geneza rosyjskiej kultury prawnej

1. Reformy cara Iwana IV

2. Zniszczenie dawnej struktury społecznej

3. Wzmocnienie władzy centralnej

4. Wspólnota ideologiczna

5. Antyokcydentalizm

VII. Rosyjskie samowładztwo

1. Ideologia i rola cerkwi

2. Rosyjskie prawo oficjalne (zakon), jako nieekwiwalentny porządek nor¬matywny (cechy specyficzne prawa prywatnego);

3. Zakon, jako nieautonomiczny porządek nor¬matywny (cechy specyficzne prawa publicznego)

4. Własność i władza: przywileje zamiast praw.

VIII. Układ społeczny samodzierżawia

1. Władca samodzierżca, jako jedyny podmiot aktywny

2. Elita służebna – dvorianstwo

3. Brak stanu trzeciego i nieeuropejski rozwój miast

4. Brak przesłanek powstania społeczeństwa obywatelskiego

5. Ekskluzja i otwartość – szczególne cechy rosyjskiej kultury prawnej

IX. „Wielkie reformy”: próby moderniza¬cji, czy raczej umacnianie odrębności?

1. Reformy zaniechane, reformy nieudane i reformy zmyślone

2. Przyczyny porażek reform podejmowanych w wieku XVIII

3. Reformy Speranskiego

4. Reformy sądowe drugiej połowy XIX wieku

5. Prawa Zasadnicze roku 1906

6. Nihilizm rosyjskiego prawa oficjalnego

X. Kształcenie kadr prawniczych i rosyj¬skie profesje prawnicze

1. Osobliwości kształcenia prawników

2. Teoretyczne podstawy edukacji

3. Niedorozwój profesji prawniczych

XI. Pravda w ideach rosyjskiej inteligencji

1. Chłopi i „tradycyjny rosyjski nihilizm”

2. Inteligencja rosyjska

3. Pravda - sprawiedliwość

4. Teza o dualizmie rosyjskiej idei prawnej

5. Spory ideowe XIX wieku a problematyka prawna

XII. Tradycja prawna, jako konstrukcja ideolo¬giczna

1. Rosyjski nihilizm

2. Pravda i nihilizm prawny

3. Nihilizm zakona i nihilizm pravdy

4. Syndrom nihilizmu

XIII. Rosyjska socjologia prawa – między potrzebą opisu a poszukiwaniem zaleceń praktycznych

1. Dualizm idei prawnej i początki socjologicz¬nej refleksji prawnej w Rosji

2. Przedstawiciele pierwszego etapu rozwoju (Muromcew, Korkunow, Kowalewski);

3. Rozkwit i schyłek (Petrażycki, Kistjakowski, Reisner)

4. Dyskusja o pravovym gosudarstve

XIV. Marksizm i rosyjski nihilizm

1. Marx i Engels o prawie

2. Geneza rosyjskiego marksizmu (narodnicy i ortodoksi);

3. Czy brak poglądów na prawo jest nihilizmem?

XV. Triumf rewolucyjnej pravdy i powrót do zakona

1. Kulminacyjne momenty dyskusji o „prawie sowieckim”

2. Komunizm wojenny: dekret nr 1 i spory wokół pierwszej konstytucji (Reisner)

3. Epizod marksistowski (Paszukanis)

4. Stalinowska Konstytucja (Wyszynski)

5. Restauracja zakona

Wykład.