Gramatyka historyczna języka polskiego 3003-13A3GHJP
Wykład (WYK) Rok akademicki 2019/20

Literatura podstawowa:

Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1998 i wyd. nast.

Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego w testach, ćwiczeniach i tematach egzaminacyjnych, Gdańsk 1999.

Gramatyka historyczna języka polskiego. Materiały do ćwiczeń, wybór H. Karaś, Warszawa 1994.

Język polski. Kompendium, pod red. M. Derwojedowej, H. Karaś, D. Kopcińskiej, Warszawa 2005.

Zenon Klemensiewicz, Tadeusz Lehr-Spławiński, Stanisław Urbańczyk, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1955.

Nauka o języku polskim dla polonistów, red. S. Dubisz, Warszawa 1991 lub wyd. nast.

Stanisław Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1973 lub wyd. nast.

Janusz Strutyński, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków 1991 lub wyd. nast.

Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, red. W. Decyk-Zięba i S. Dubisz, Warszawa 2003.

Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka, Chrestomatia staropolska. Teksty do 1543 roku, Wrocław 1984 i wyd. nast.

Literatura uzupełniająca:

Stanisław Dubisz, Rozwój polskiego systemu fonologicznego, [w:] Studia z historii języka polskiego, red. W. Kupiszewski, Warszawa 1994, s. 9-19.

Alina Kępińska, Kształtowanie się polskiej kategorii męsko- i niemęskoosobowości. Język wobec płci, Warszawa 2006.

Halina Koneczna, Charakterystyka fonetyczna języka polskiego na tle języków słowiańskich, Warszawa 1965.

Władysława Książek-Bryłowa, Warianty fleksyjne w historii języka polskiego [w:] T. Skubalanka, W. Książek-Bryłowa, Wariantywność polskiej fleksji, Wrocław 1992.

Leszek Moszyński, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa 1984.

Ewa Ostrowska, Z dziejów języka polskiego i jego piękna, Kraków 1978.

Krystyna Pisarkowa, Historia składni języka polskiego, Wrocław 1984.

Mirosława Siuciak, Kształtowanie się kategorii gramatycznej liczebnika w języku polski, Katowice 2008.

Izabela Stąpor, Kształtowanie się normy dotyczącej fleksji liczebników polskich od XVI do XIX wieku, Warszawa 2008.

Wiesław Tomasz Sefańczyk, Kategoria rodzaju i przypadka polskiego rzeczownika. Próba synchronicznej analizy morfologicznej, Kraków 2007.

Zdzisław Stieber, Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa 1966.

Student:

WIEDZA

1. Definiuje najważniejsze zjawiska dotyczące zmian w polskim systemie językowym.

2. Nazywa zmiany fonetyczne i fleksyjne, które zaszły w języku polskim.

3. Rozpoznaje najważniejsze zjawiska językowe, które zaszły we wskazanych wyrazach.

4. Ma świadomość kompleksowej natury języka polskiego oraz jego złożoności i historycznej zmienności znaczeń.

5. Zna i rozumie diachroniczny charakter kształtowania się koncepcji badań literaturoznawczych i językoznawczych.

UMIEJĘTNOŚCI

1. Rekonstruuje formy wyrazowe, w których zaszły poznane przez niego zjawiska.

2. Wiąże fakty językowe.

3. Podaje względną i bezwzględną chronologię poznanych faktów językowych.

4. Wyjaśnia przyczyny zjawisk z zakresu fonetyki i fleksji historycznej.

5. Łączy historyczne zjawiska fonetyczne ze współczesną polską ortografią.

6. Wskazuje wszystkie procesy fonetyczne, które zaszły w analizowanych przez niego formach.

7. Wskazuje przyczyny alternacji samogłoskowych i spółgłoskowych we współczesnej polszczyźnie i pokazuje ich związki z poznanymi procesami fonetycznymi.

8. Wskazuje przyczyny osobliwości fleksyjnych we współczesnej polszczyźnie w oparciu o poznane procesy fleksyjne.

9. Czyta, interpretuje i analizuje teksty o charakterze naukowym i poprawnie stosuje poznaną terminologię językoznawczą w opisie zjawisk historycznojęzykowych.

10. Umie posługiwać się podstawowymi ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla filologii polskiej, w szczególności dla gramatyki historycznej języka polskiego.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

1. Docenia piękno języka polskiego.

2. Ma świadomość znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych.

3. Jest świadomy posiadanej przez siebie wiedzy i zna zakres nabytych umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju.

4. Umie współpracować w grupie i jest otwarty na nowe idee i gotów do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów.

5. Ma świadomość potrzeby kształcenia historycznojęzykowego i wartości refleksji historycznojęzykowej dla wiedzy o języku w ogóle.

6. Akceptuje potrzebę wprowadzania treści historycznojęzykowych na wszystkich poziomach kształcenia polonistycznego.

7. Rozumie problematykę etyczną związaną z odpowiedzialnością za trafność przekazywanej wiedzy, z uczciwością naukową oraz rzetelnością i uczciwością w sytuacji prowadzenia sporów naukowych i ideowych.

8. Wykazuje motywację do zaangażowanego uczestnictwa w życiu naukowym i kulturalnym.

Zaliczenie wykładu na ocenę student otrzymuje na podstawie:

1. Obecności na wykładach (przy dopuszczalnej liczbie nieobecności na 2 wykładach usprawiedliwionych) - 40 %.

2. Pisemnego sprawdzianu z wiadomości omawianych na wykładach - 60%.

Warunki zaliczenia ćwiczeń (na ocenę).

Trwający jeden semestr wykład ma na celu zapoznanie studentów z podstawowymi cechami fonetycznymi i fleksyjnymi języka polskiego, ujmowanymi diachronicznie oraz z głównymi tendencjami rozwojowymi polszczyzny.

Tematyka wykładów

Wykład ma za zadanie zaznajomienie studentów z ewolucją polskiej fonetyki i fleksji dzięki realizacji następujących tematów:

1. Podstawa rozwojowa systemu fonetycznego polszczyzny, prawa prasłowiańskiej fonetyki.

2-3. Polskie zmiany w systemie wokalicznym (m.in. przegłos polski, wokalizacja i zanik jerów, rozwój samogłosek nosowych, iloczas i jego ewolucja).

4. Prasłowiański system konsonantyczny i jego kontynuacja w języku polskim (m.in. palatalizacja i depalatalizacji spółgłosek, powstanie na gruncie polskim nowych spółgłosek).

5. Wprowadzenie do polskiej fleksji historycznej. Podstawa rozwojowa fleksji polskiej. Prasłowiański podział na deklinacje rzeczowników. Udział przyrostków tematycznych i końcówek w zmianach fonetycznych.

6. Deklinacja rzeczowników męskich w polszczyźnie: uproszczenie zasobu końcówek i zmiany ich repartycji w liczbie pojedynczej i mnogiej (m.in. semantyzacja polskiej fleksji: wytworzenie kategorii męskożywotności i męskoosobowości, uzależnienie repartycji końcówek od tematu fleksyjnego).

7. Odmiana rzeczowników nijakich i żeńskich (deklinacja nijaka: przyczyny stosunkowo nieznacznych zmian językowych, deklinacja żeńska: geneza odmiany samogłoskowej i spółgłoskowej, zmiany przynależności deklinacyjnej niektórych rzeczowników).

8. Odmiana zaimków i przymiotników w dziejach języka polskiego (m.in. odmiana zaimków rodzajowych w historii języka polskiego. Prosta i złożona odmiana przymiotników, relikty odmiany rzeczownikowej we współczesnej polszczyźnie).

9. Wprowadzenie do fleksji werbalnej: podstawa rozwojowa koniugacji polskiej, główne kategorie fleksji werbalnej. Podział na koniugacje oraz zmiany w odmianie czasowników w czasie teraźniejszym. Czasy przeszłe.

10. Pisemny sprawdzian wiadomości.

Dobór metod pracy nauczyciela ułatwiać ma asymilację wiedzy, służyć temu ma metoda wykładu oraz wspólnie opracowywanych krótkich ćwiczeń ilustrujących omawiane zjawiska, a także ilustrowanie omawianych zjawisk fragmentami tekstów dawnych.

Warunki zaliczenia ćwiczeń (na ocenę)

1. Obecność na zajęciach i aktywne w nich uczestnictwo - 40%.

2. Zaliczenie sprawdzianów cząstkowych - 60 %.

Zaliczenie na ocenę z wykładu i ćwiczeń. Ocena końcowa - z egzaminu pisemnego. Do ustnego egzaminu zerowego mogą przystąpić studenci, którzy uzyskali zaliczenie z wykładu i ocenę co najmniej 4.5 z ćwiczeń.

Zaliczenie wykładu na ocenę student otrzymuje na podstawie:

1. Obecności na wykładach (przy dopuszczalnej liczbie nieobecności na 2 wykładach).

2. Pisemnego sprawdzianu z wiadomości omawianych na wykładach.

Zaliczenie ćwiczeń na ocenę student otrzymuje na podstawie:

1. Obecności i aktywności na ćwiczeniach.

2. Sprawdzianów cząstkowych (śródsemestralnych) lub końcowego sprawdzianu pisemnego z wiadomości i umiejętności zdobytych

podczas ćwiczeń.

Dopuszczalna liczba nieobecności na ćwiczeniach w każdym semestrze wynosi 2 nieobecności (z koniecznością usprawiedliwienia każdej z nich).

Metody weryfikacji efektów kształcenia:

1. krótkie sprawdziany pisemne;

2. praca z tekstem;

3. egzamin pisemny;

4 egzamin ustny (w terminie zerowym);

5. ocena bieżącego przygotowania studenta do zajęć dydaktycznych.