Antropologia współczesności: teorie, metody, program badawczy 3402-10-AWTM
Wykład konwersatoryjny (WYK-KON) Semestr zimowy 2019/20

1) Paweł Łuczeczko, Zrozumieć własną kulturę. Antropologia współczesności w Polsce, Kraków 2006.

2) Barbara Fatyga, Dzicy z naszej ulicy. antropologia kultury młodzieżowej, Warszawa 1999.

3) Barbara Fatyga, Słownik Teorii Żywej Kultury, http://ozkultura.pl/slownik-teorii-zywej-kultury

4) Wojciech Burszta, Antropologia kultury, Poznań 1998.

5) Zygmunt Bauman, Globalizacja, Warszawa 2000/

6) Marek Krajewski, Kultury kultury popularnej, Poznań 2003.

7) Janusz Mucha (red.), Kultura dominująca jako kultura obca. Mniejszości kulturowe a grupa dominująca w Polsce, Warszawa 1999.

8) Andrzej Tyszka, Uczestnictwo w kulturze. O różnorodności stylów życia, Warszawa 1971, PWN.

9) Andrzej Siciński, Styl życia - problemy podstawowe i teoretyczne, (w:) tegoż (red.), „Styl życia. Koncepcje i propozycje”, Warszawa 1976, PWN.

10) Barbara Fatyga, Magdalena Dudkiewicz, Bogna Kietlińska (red.), Praktyki badawcze, Warszawa 2015.

źródło: http://www.isns.uw.edu.pl/pliki/wydawnictwa/praktyki_badawcze.pdf

11) Anna Wyka, Badacz społeczny wobec doświadczenia, Warszawa 1993, IFiS PAN.

12) Antonina Kłoskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona, Warszawa 1980, PWN.

13) Stanisław Pietraszko, Kultura. Studia teoretyczne i metodologiczne, 2012, Polskie Towarzystwo Kulturoznawcze.

14) Claude Lévi-Strauss, Antropologia strukturalna, Warszawa 1970, PWN.

15) Michel Maffesoli, Czas plemion Schyłek indywidualizmu w społeczeństwach ponowoczesnych, Warszawa 2008, PWN.

16) Marek Krajewski, W kierunku relacyjnej koncepcji uczestnictwa w kulturze, w: Kultura i społeczeństwo, 2013, nr 1, ss. 29-67,

źródło: http://kis.czasopisma.pan.pl/images/data/kis/wydania/No_1_2013/kultura-2013-0003.pdf

17) Alfred Kroeber, Istota kultury, Warszawa 1989, PWN

18) Czesław Robotycki, Etnografia wobec kultury współczesnej, Kraków 1992, UJ.

19) Czesław Robotycki, Antropologia kultury w Polsce – projekt urzeczywistniony, w: Lud, t.78, 1995, ss. 227-243.

20) Janusz Barański, Etnologia i okolice. Eseje antyperyferyjne, Kraków 2010, WUJ, ss. 43-67.

21) Marcin Brocki, O problemach z interdyscyplinarnością antropologii, w: Granice dyscyplinarne w humanistyce, red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa, Olsztyn , s. 77-84.

22) Dariusz Czaja, Sygnatura i fragment: narracje antropologiczne, Kraków 2004, WUJ.

23) Waldemar Kuligowski, Antropologia współczesności, Kraków 2007, Universitas.

24) Waldemar Kuligowski, Defamiliatorzy, Poznań 2016, Wyd. Naukowe UAM.

Uczestnicy zajęć powinni:

- uzyskać podstawową wiedzę teoretyczną i praktyczną z zakresu antropologii współczesności;

- potrafić posługiwać się teoriami i pojęciami do samodzielnej interpretacji zjawisk kulturowych,

- potrafić łączyć zagadnienia teoretyczne z praktycznymi

Zaliczenie wykładu odbywa się jako egzamin ustny. Podczas egzaminu oceniane są: wiedza zawarta w materiale wykładowym i w lekturach obowiązkowych; umiejętność krytycznej analizy poznanych pojęć i teorii, umiejętność ich zastosowania do analizy zjawisk kultury współczesnej.

1. Antropologia współczesności a antropologia współczesna

W pierwszej części wykładu zostaną wprowadzone i wyjaśnione terminy teoria, metoda i program badawczy. Omówione zostaną sposoby konstruowania teorii w naukach ścisłych i w naukach humanistycznych, a także różnice pomiędzy dedukcyjną i indukcyjną strategią poznawczą.

Druga część wykładu będzie poświęcona omówieniu czym jest antropologia współczesności. Zostanie przedstawiona jej ogólna charakterystyka oraz związane z nią, podstawowe pojęcia (co to jest współczesność, co jest jej przedmiotem oraz rozróżnienie między antropologią współczesności a antropologią współczesną). Zarysowanie specyfiki antropologii na tle innych nauk społecznych (ukazanie jej związków z etnologią, socjologią, etnografią). Omówienie głównych tematów współczesnej refleksji antropologicznej. Wskazanie obszarów zainteresowań tzw. antropologii szczegółowych (dzieciństwa, młodzieży, starości, kultury popularnej, biedy, czasu wolnego, obrazu, internetu).

Literatura:

1) Paweł Łuczeczko, Zrozumieć własną kulturę. Antropologia współczesności w Polsce, Kraków 2006, ss. 9-32.

2) Barbara Fatyga, Dzicy z naszej ulicy. antropologia kultury młodzieżowej, Warszawa 1999, ss. 17-49.

3) Wojciech Burszta, Antropologia kultury, Poznań 1998, ss. 9-57, 173-178.

2. Historia antropologii współczesności w Polsce.

Przedstawienie historii antropologii współczesności w Polsce, od nurtu kulturalistycznego, przez okres po wojnie, lata 70-te, 80-te, 90-te aż po początek wieku XXI i czasy obecne.

Literatura:

1) Paweł Łuczeczko, Zrozumieć własną kulturę. Antropologia współczesności w Polsce, Kraków 2006, ss. 33-122,

3. Przyczyny powstania antropologii współczesności w Polsce.

Omówienie przyczyn oraz warunków sprzyjających powstaniu antropologii współczesności w Polsce. Zarysowanie wpływu antropologii współczesności na nauki społeczne i nauki o kulturze.

Literatura:

1) Paweł Łuczeczko, Zrozumieć własną kulturę. Antropologia współczesności w Polsce, Kraków 2006, ss. 123-146.

4. Globalizacja i glokalizacja. Centrum – peryferie.

Na wykładzie przedstawiona zostanie koncepcja kultury dominującej i kultury lokalnej w perspektywie globalizacji i glokalizacji. Poruszona zostanie kwestia sensowności rozróżnienia na centrum-peryferie. Omówione zostaną także takie pojęcia jak: mobilność, wielokulturowość i szok kulturowy, kulturowe mechanizmy różnicowania i ekskluzji (kategorie Obcego, płci, etniczności, stereotypu).

Literatura:

O

1) Zygmunt Bauman, Globalizacja, Warszawa 2000, całość.

2) Arjun Appadurai, Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji, Kraków 2005, Universitas, całość.

U

1)Wojciech Burszta, Antropologia kultury, Poznań 1998, ss.33-58, 157-172.

2) Marek Krajewski, Kultury kultury popularnej, Poznań 2003, ss. 15-102.

3) Janusz Mucha (red.), Kultura dominująca jako kultura obca. Mniejszości kulturowe a grupa dominująca w Polsce, Warszawa 1999, ss. 26-53.

4) Katarzyna Majbroda, Antropolog(ia) wobec globalizującego się świata. Globalizacja — nowa nazwa dla starych stylów myślenia w antropologii kulturowej?, w: “Kultura - historia – Globalizacja”, nr 9, ss. 63 – 75.

(źródło: http://www.khg.uni.wroc.pl/files/6khg9tmajbroda.pdf)

5. Wiek i uwarstwienie społeczne. Badania nad stylami życia.

Omówienie kluczowych, z punktu widzenia reprezentowanego przez nas rozumienia antropologii współczesności, kategorii wieku i uwarstwienia społecznego. Pokazanie związków z badaniami nad stylami życia. Zaprezentowanie konkretnych projektów badawczych.

Literatura:

1) Barbara Fatyga, Dzicy z naszej ulicy. antropologia kultury młodzieżowej, Warszawa 1999.

2) Iwona Oliwińska, Aktywność młodzieży w ramach oferty przygotowanej dla niej przez dorosłych (w:) Barbara Fatyga (red.), Dwie prawdy o aktywności. Uwarunkowania i możliwości działania młodzieży w środowisku lokalnym w perspektywie polityki młodzieżowej Rady Europy. Raport z badań. Warszawa, 2005.

3) Iwona Oliwińska, Style życia starych ludzi – stan badań, (w:) Aldona Jawłowska, Wojciech Pawlik, Barbara Fatyga, „Style życia, wartości, obyczaje. Stare tematy, nowe spojrzenia”, publikacja pokonferencyjna (Style życia i obyczaje w perspektywie przemian wartości kulturowych, Warszawa marzec 2009).

4) Andrzej Tyszka, Uczestnictwo w kulturze. O różnorodności stylów życia, Warszawa 1971, PWN, ss. 104-105.

5) Andrzej Siciński, Styl życia - problemy podstawowe i teoretyczne, (w:) tegoż (red.), „Styl życia. Koncepcje i propozycje”, Warszawa 1976, PWN, s. 15.

6) Marin Czerwiński, Pojęcie stylu życia i jego implikacje, (w:) Andrzej Siciński (red.), „Styl życia. Koncepcje i propozycje”, Warszawa 1976, PWN, 1976, s. 42.

6. Badacz społeczny jako przedmiot i podmiot antropologii współczesności.

Omówienie specyficznej roli antropologa współczesności, z jednej strony jako przedmiotu badania i z drugiej, jako podmiotu. Zarysowanie obszaru zainteresowań autoetnografii oraz wyjaśnienie pojęcia refleksyjności we współczesnej teorii antropologicznej.

Literatura:

1) Iwona Oliwińska, Domorosły majsterkowicz? Szkic o statusie, rolach i dylematach badacza terenowego, w: Barbara Fatyga, Magdalena Dudkiewicz, Bogna Kietlińska (red.), „Praktyki badawcze”, Warszawa 2015, ss. 17-26,

źródło: http://www.isns.uw.edu.pl/pliki/wydawnictwa/praktyki_badawcze.pdf

2) Katarzyna Kalinowska, Podryw kontrolowany. Rola pracy zespołowej i relacji między badaczami w terenowych badaniach emocji, w: Barbara Fatyga, Magdalena Dudkiewicz, Bogna Kietlińska (red.), „Praktyki badawcze”, Warszawa 2015, ss. 113-130,

źródło: http://www.isns.uw.edu.pl/pliki/wydawnictwa/praktyki_badawcze.pdf

3)Anna Wyka, Badacz społeczny wobec doświadczenia, Warszawa 1993, IFiS PAN, ss. 143-147;

źródło: http://otworzksiazke.ceon.pl/images/ksiazki/badacz_spoleczny_wobec_doswiadczenia/badacz_spoleczny_wobec_doswiadczenia.pdf

7. Etyczne wymiary antropologicznych badań terenowych.

Wykład ten będzie poświęcony etycznym zagadnieniom związanym z badaniami terenowymi w obszarze antropologii współczesności i podejmowanymi w jej ramach problemami badawczymi. Czy nowe tematy badawcze wpływają na kwestie etyczne, a jeśli tak, to w jaki sposób?

Literatura:

1) Barbara Fatyga, Praktyki badawcze na skrzyżowaniu równoległych dyskursów. Wstępny przegląd zagadnień do analizy kulturalnych dyskursów o kulturze, w: Barbara Fatyga, Magdalena Dudkiewicz, Bogna Kietlińska (red.), „Praktyki badawcze”, Warszawa 2015, ss. 253-268, źródło: http://www.isns.uw.edu.pl/pliki/wydawnictwa/praktyki_badawcze.pdf

2) Dyskusja w Zakładzie Metod Badania Kultury o ludziach spotykanych w trakcie prowadzenia badań, o metodologii i metodach pracy w terenie, w: Barbara Fatyga, Magdalena Dudkiewicz, Bogna Kietlińska (red.), „Praktyki badawcze”, Warszawa 2015, ss. 89-112, źródło: http://www.isns.uw.edu.pl/pliki/wydawnictwa/praktyki_badawcze.pdf

3) Ewa Nowicka, Antropolog wobec innych i wobec siebie. Niektóre problemy etyczne uprawiania antropologii, w: „Przegląd Socjologii Jakościowej”, Tom XII, nr 3 (Dylematy etyczne w badaniach terenowych), ss. 40-53, źródło: http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume35/PSJ_12_3_Nowicka.pdf

4) Anna Horolets, Badacz jako gość, w: „Przegląd Socjologii Jakościowej”, Tom XII, nr 3 (Dylematy etyczne w badaniach terenowych), ss. 54-69, źródło: http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume35/PSJ_12_3_Horolets.pdf

U

Katarzyna Kaniowska i Noemi Modnicka (red.)., Etyczne problemy badań antropologicznych, Wrocław-Łódź 2010, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze

8. Teoria żywej kultury – główne założenia, system pojęciowy, źródła.

Wprowadzenie do teorii żywej kultury. Omówienie jej głównych założeń i związanego z nią systemu pojęciowego. Wykazanie związków teorii żywej kultury z kulturoznawczą teorią kultury Stanisława Pietraszki i socjologiczną teorią kultury Antoniny Kłoskowskiej.

Literatura:

1) Barbara Fatyga, hasło Żywa kultura: http://ozkultura.pl/wpis/111/5

2) Antonina Kłoskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona, Warszawa 1980, PWN.

3) Antonina Kłoskowska, Socjologia kultury, Warszawa 2007, PWN.

4) Stanisław Pietraszko, Kultura. Studia teoretyczne i metodologiczne, 2012, Polskie Towarzystwo Kulturoznawcze.

9. Teoria żywej kultury – źródła.

Związki teorii żywej kultury ze strukturalizmem, symbolicznym interakcjonizmem, szkołą tartuską.

Literatura:

1) Claude Lévi-Strauss, Antropologia strukturalna, Warszawa 1970, PWN;

2)Paweł Rojek, Jak była zrobiona tartusko-moskiewska szkoła semiotyczna, źródło: http://www.academia.edu/9003611/Jak_by%C5%82a_zrobiona_tartusko-moskiewska_szko%C5%82a_semiotyczna

10. Teoria żywej kultury – źródła. „Nowa” socjologia kultury.

Nowy trybalizm Michela Maffesoliego oraz relacyjna koncepcja kultury i uczestnictwa w kulturze Marka Krajewskiego w kontekście teorii żywej kultury.

Literatura:

1)Michel Maffesoli, Czas plemion Schyłek indywidualizmu w społeczeństwach ponowoczesnych, Warszawa 2008, PWN.

2)Marek Krajewski, W kierunku relacyjnej koncepcji uczestnictwa w kulturze, w: Kultura i społeczeństwo, 2013, nr 1, ss. 29-67,

źródło: http://kis.czasopisma.pan.pl/images/data/kis/wydania/No_1_2013/kultura-2013-0003.pdf

11. Klasyczna antropologia kultury i teoria sztuki jako źródła teorii żywej kultury.

Omówienie związku pomiędzy klasyczną antropologią kultury (w ujęciu Marcela Maussa i Alfreda Kroebera), teorią sztuki a teorią żywej kultury.

Literatura:

1) Alfred Kroeber, Istota kultury, Warszawa 1989, PWN

2) Andrzej Tyszczyk, Sztuka i Wartość. O estetyce Romana Ingardena, [w:] Ingarden R., “Wybór pism estetycznych”, Kraków 2005, Universitas, ss. XLVIII-LXVIII

3) Roman Ingarden, O budowie obrazu, [w:] Tegoż, Studia z estetyki, t.II, Warszawa 1958, PWN, ss. 7-111.

12 i 13. Kraków: antropologia współczesności – założenia teoretyczne, system pojęciowy

Zarysowanie mapy krakowskiej teorii kultury i antropologii współczesności. Omówienie założeń teoretycznych oraz próba odtworzenia systemu pojęciowego (m.in. antropologia współczesności, krytyka kulturowa, interpretacja antropologiczna, kultura). Pokazanie podobieństw i różnic z teorią żywej kultury.

Literatura:

1) Czesław Robotycki, Etnografia wobec kultury współczesnej, Kraków 1992, UJ, ss. 19-27.

2) Czesław Robotycki, Antropologia kultury w Polsce – projekt urzeczywistniony, w: Lud, t.78, 1995, ss. 227-243.

3) Janusz Barański, Etnologia i okolice. Eseje antyperyferyjne, Kraków 2010, WUJ, ss. 43-67.

4) Marcin Brocki, O problemach z interdyscyplinarnością antropologii, w: Granice dyscyplinarne w humanistyce, red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa, Olsztyn , s. 77-84.

5) Dariusz Czaja, Sygnatura i fragment: narracje antropologiczne, Kraków 2004, WUJ.

6) Dariusz Czaja, Znaki szczególne. Antropologia jako ćwiczenie duchowe, Kraków 2013, WUJ.

14. Poznań: antropologia współczesności – założenia teoretyczne, system pojęciowy

Zarysowanie mapy poznańskiej teorii kultury i antropologii współczesności. Omówienie założeń teoretycznych oraz próba odtworzenia systemu pojęciowego (m.in. antropologia współczesności, krytyka kulturowa, interpretacja antropologiczna, kultura). Pokazanie podobieństw i różnic z teorią żywej kultury.

Literatura:

1) Wojciech Burszta, Czytanie kultury. Pięć szkiców, Łódź 1996, IEiAK UAM.

2) Waldemar Kuligowski, Antropologia współczesności, Kraków 2007, Universitas.

3) Waldemar Kuligowski, Defamiliatorzy, Poznań 2016, Wyd. Naukowe UAM.

4) Michał Buchowski, Zrozumieć innego. Antropologia racjonalności, Kraków 2004, WUJ.

15.Badania empiryczne – przykłady.

Omówienie przykładów badań z obszaru antropologii współczesności. Przedstawienie podejścia teoretycznego, pytań badawczych oraz zastosowanej metodologii.

wykład