Mineralogia w archeologii i konserwacji zabytków

fakultatywne

Praktikum dotyczy zagadnień związanych surowcami mineralnymi użytkowanymi w starożytności i w średniowieczu. Przedstawione zostaną zagadnienia odnoszące się do przerobu tego typu surowców oraz dróg ich importu na terenie Europy i obszarów przyległych. Oddzielnym blokiem tematycznym są zagadnienia związane z naukami mineralogicznymi znajdującymi zastosowanie w konserwacji zabytków oraz praktyczne odtwarzanie procesów hutniczych.

W ramach praktikum omówione zostaną podstawowe typy surowców skalnych (krzemienie, radiolaryty, obsydian) użytkowanych od paleolitu po wczesną epokę brązu na terenie Polski, ze szczególnym zwróceniem uwagi na możliwości odtwarzania dróg dystrybucji tego typu surowców na terenie Polski i Europy Środkowej oraz obszarów jego pochodzenia. Zaprezentowane zostaną główne ośrodki wydobycia krzemienia w Europie oraz wybrane ośrodki górnictwa tego surowca w Polsce. Następnie zostaną omówione najważniejsze ośrodki górnicze rud metali w Europie i obszarach przyległych funkcjonujące od chakolitu aż po schyłek epoki brązu). Osobnym zagadnieniem jest przedstawienie starożytnych i średniowiecznych systemów eksploatacji rud złota, srebra, ołowiu i miedzi na terenie Europy. Podczas zajęć przedstawione zostaną również podstawowe zagadnienia związane ze starożytnym wydobyciem i hutnictwem rud żelaza na terenie Polski w okresie wpływów rzymskim. Omówione zostaną również możliwości odtwarzania procesów hutniczych na podstawie składu mineralnego żużli oraz zachowanych w ich obrębie tekstur mineralnych. Przedstawiona wiedza teoretyczna zostanie zweryfikowana poprzez przeprowadzenie eksperymentalnego wytopu żelaza, zgodnie z technologią stosowaną w kulturze przeworskiej, oraz oznaczenie składu mineralnego żużli pohutniczych. Podczas zajęć słuchacze zapoznają się również z podstawowymi zagadnieniami związanymi z badaniem składu chemicznego i izotopowego starożytnych artefaktów metalowych i wykorzystaniem tych danych do odtwarzania miejsc ich pochodzenia. Przedstawione zostaną informacje dotyczące rodzajów i składu mineralnego pigmentów używanych w malarstwie oraz omówione zostaną możliwości identyfikacji miejsc ich wydobycia i wytwarzania. W ostatniej części zajęć studenci zapoznają się z procesami wietrzenia elementów kamiennych używanych w architekturze oraz z mineralnymi produktami tych procesów. Samodzielnie wykonają podstawowe badani polegające na wykonaniu analiz EDS i XRD faz mineralnych występujących w silnie zwietrzałych detalach architektonicznych. Prace te zostaną połączone z samodzielnym kartowaniem konserwacyjnym zabytków wykonanych z kamienia oraz zapoznaniem się z podstawami konserwacji kamienia.

Forbes R.J. (1997) Studies in Ancient Technology: Metallurgy in Antiquity - Copper and Bronze, Tin, Arsenic, Antimony and Iron (Vol 9)

Dziekoński T. (1963) Metalurgia miedzi, ołowiu i srebra w Europie Środkowej od XV do końca XVIII w.

Bielenin K. (1992) Starożytne górnictwo i hutnictwo w Górach Świętokrzyskich, Kielce.

Halkon P. (2010) Iron in Polishterritories in ancient times, (in:) Iron and change in Europe. The first 2000 years.

Felder P.J. (1975). Flint: a geological review, Maastricht.

Schild R., Sulgostowska Z. (1998) Man and Flint, edited by, Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Sciences. Warsaw.

Sieveking G. D., Newcomer M. H. (2012) The Human Uses of Flint and Chert, Cambridge University Press

Ramos-Millán A., Bustillo M.A. (2010) Siliceous Rocks and Culture, edited by, University of Granada, Monográfica Arte y Arqueología 42.

Student nabywa umiejętności w zakresie identyfikacji podstawowych odmian surowców kamiennych używanych na terenie Polski do produkcji narzędzi od paleolitu po późną epokę brązu. Po zakończeniu praktikum student nabywa praktycznych umiejętności w zakresie odtwarzania procesów hutniczych (hutnictwo miedzi, brązu i żelaza) na podstawie badań składu fazowego szlak i żużli pohutniczych oraz potrafi samodzielnie przeprowadzić tego typu procesy technologiczne wg. metodyki stosowanej w archeologii eksperymentalnej. Potrafi samodzielnie zaplanować badania artefaktów metalowych w celu określenia ich proweniencji. Student posiada również umiejętności w zakresie badań pigmentów mineralnych używanych w malarstwie. Potrafi przeprowadzić badania składu fazowego produktów wietrzenia zabytkowych elementów kamiennych oraz zaplanować działania związane z ich konserwacją. Student jest w stanie poprawnie zidentyfikować i odtworzyć systemy wydobycia krzemienia oraz rud metali na podstawie ogólnego charakteru wyrobisk górniczych na terenie Polski i środkowej Europy.

KRK dla kierunku Geologia stosowana

Efekty kierunkowe w obszarze wiedzy

K_W01 – zna szczegółowo i rozumie problematykę procesów powstawania i różnicowania się skał w określonych środowiskach, zna wpływ tych procesów na kształtowanie się Ziemi

K_W02 – zna warunki i procesy prowadzące do powstawania złóż kopalin użytecznych, zna obszary ich występowania w Polsce i na świecie

K_W03 – zna proste i zaawansowane instrumentalne metody analityczne stosowane w badaniach skał, minerałów i substancji pochodzenia organicznego, zna zalety i ograniczenia poszczególnych metod analitycznych, zna znaczenie badań empirycznych w rekonstrukcji środowisk przyrodniczych

K_W04 – zna zasady działania i możliwości analityczne określonej aparatury badawczej oraz zasady planowania badań

K_W10 – zna budowę strukturalną minerałów i jej wpływ na właściwości substancji, zna obecne i przeszłe zastosowanie geomateriałów mineralnych w nauce i przemyśle

K_W11 – zna proste i zaawansowane procesy technologiczne stosowane do przeróbki surowców mineralnych, zna zastosowanie otrzymanych produktów w nauce i przemyśle

K_W12 – zna elektroniczne bazy danych i programy niezbędne do opracowywania wyników badań

K_W13 – zna programy komputerowe stosowane do modelowania i rozwiązywania szeroko rozumianych problemów geologicznych

K_W18 – zna przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy w szkole wyższej

K_W19 – zna geologię regionalną obszaru Polski, potrafi odtworzyć jej historię geologiczną

Efekty kierunkowe w obszarze umiejętności

K_U01 – umie zaplanować tok analityczny właściwy dla danego materiału badawczego i założonych celów, zinterpretować otrzymane wyniki

K_U02 – umie posługiwać się sprzętem laboratoryjnym, podstawową i zaawansowaną aparaturą badawczą

K_U03 – potrafi wykorzystać elementy statystyki w interpretacji uzyskanych wyników analitycznych, umie objaśnić otrzymane rezultaty

K_U04 – umie opisać budowę wewnętrzną skały, zanalizować procesy prowadzące do jej powstania, środowisko geotektoniczne i procesy przeobrażeń.

K_U05 – umie samodzielnie zanalizować zgromadzony materiał naukowy, zinterpretować wyniki i wyciągnąć stosowne wnioski w oparciu o własne doświadczenia i najnowsze dane literaturowe

K_U06 – umie określić genezę złoża surowców mineralnych, procesy prowadzące do jego powstania i wykorzystanie określonych surowców w celach naukowych i przemysłowych

K_U07 – umie określić właściwości strukturalne i technologiczne surowców mineralnych i ich implikacje w nauce i przemyśle

K_U11 – umie wybrać określone techniki komputerowe do rozwiązywania zagadnień w zakresie geologii i zinterpretować uzyskane rozwiązania

K_U12 – umie przedstawić swoje wyniki badań w formie krótkiego wystąpienia ustnego i pracy pisemnej, umie odnieść się do najnowszych danych literaturowych i krytycznie zweryfikować poprawność uzyskanych przez siebie wyników

K_U13 – umie określić termodynamiczne warunki procesów geologicznych na podstawie otrzymanych danych, umie samodzielnie przeprowadzić eksperymenty

K_U14 – umie pobrać, odpowiednio przygotować i zabezpieczyć materiał badawczy

K_U16 – ma umiejętności językowe wystarczające do korzystania z anglojęzycznej literatury naukowej oraz potrafi zreferować wyniki badań przy użyciu technik multimedialnych

Efekty kierunkowe w obszarze kompetencji społecznych

K_K01 - współdziała w grupach laboratoryjnych i na kursach terenowych, tworzy własne grupy badawcze

K_K02 – umie zaplanować kolejne etapy prac w celu wykonania prezentacji, prac zaliczeniowych i sporządzenia pisemnych sprawozdań

K_K03 - realizując geologiczne zadania badawcze umie zidentyfikować problemy i zaproponować sposoby ich rozwiązania, świadomie korzysta z posiadanej wiedzy i umiejętności

K_K04 – zdobywa wiedzę i umiejętności przydatne do podjęcia pracy w zawodzie, wykazuje inicjatywę w zdobywaniu doświadczenia

K_K05 – jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo swoje i innych podczas prac laboratoryjnych, w czasie kursów terenowych i organizowanych przez siebie badań

K_K06 – rozumie potrzebę przedstawiania i wykorzystania najnowszej wiedzy geologicznej w ramach prezentacji i przy wykonywaniu prac zaliczeniowych

K_K07 – zna zasady najprostszego i najefektywniejszego osiągania zamierzonych celów przy wykonywaniu prac geologicznych

K_K08 – zna zasady ekonomicznego wykorzystania surowców mineralnych z uwzględnieniem ochrony środowiska, potrzeb nauki i gospodarki

K_K09 – zna zasady przedsiębiorczości

K_K10 - rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie, śledzenia najnowszych doniesień naukowych w swojej dziedzinie

Ocena na podstawie zaliczenia pisemnego i wykonanych prac laboratoryjno-terenowych.

brak