Słabe i mocne teorie teatru

fakultatywne

mieszany: w sali i zdalnie
zdalnie

Celem zajęć jest przyjrzenie się, w jaki sposób kształtujące się nowe języki artystyczne wpływały i wpływają na powstające teorie teatru i – szerzej – na refleksję humanistyczną. Będzie to próba opowiedzenia metahistorii polskiego teatru XX i XXI wieku, w której działania artystyczne pozostają w silnym i nierozerwalnym splocie z dyskursem krytycznym i akademickim. Chcemy zastanowić się, w jaki sposób ustanawiane były – w perspektywie artystycznej i badawczej – kluczowe dla polskiego teatru XX i XXI wieku zjawiska, takie jak np. awangarda czy polityczność oraz jak kształtował się język opisu nowych zjawisk w teatrze. Przedmiotem zainteresowania będzie również dyskurs kształtujący myślenie o teatrze jako sztuce (m.in. dotyczący aktorstwa) i jako medium społecznym.

Proponowane tematy:

Wprowadzenie: słabe i mocne

1. Witkacy, Wyspiański

Wstępny blok zajęć poświęcony Witkacemu i Wyspiańskiemu – dwóm postaciom za pośrednictwem których chcemy przyjrzeć się zarówno teatrowi polskiemu w XX i XXI wieku, jak i pokazać działanie słabych i mocnych teorii. Wśród omawianych zagadnień będzie teatr Jerzego Grzegorzewskiego i jego realizacje tekstów Witkacego i Wyspiańskiego.

2. Dziady

Należące do kanonu polskiego repertuaru Dziady prowokują do zadania pytania o ustanowienie tak zwanego paradygmatu romantycznego w polskim teatrze XX i XXI wieku. Wśród omawianych przedstawień będą spektakle Michała Zadary, Radosława Rychcika, Pawła Wodzińskiego, Pawła Miśkiewicza.

Obecność awangardy

Blok zajęć poświęcony sposobom istnienia awangardy w polskim teatrze. Jego celem jest przyjrzenie się temu, w jaki sposób awangarda była i jest ustanawiana na polskiej scenie w perspektywie „słabej” i „mocnej” teorii. Śledząc wcześniejsze realizacje tekstów Witkacego (Lupa, Kantor), będziemy zastanawiać się nad obecnością awangardowych tropów w teatrze, jak i nad funkcją awangardy i kontekstami, w jakich się pojawia. Przedmiotem zainteresowania będzie też ufundowanie dyskursu krytycznego (Puzyna) oraz naukowego (Degler, Sokół) wokół Witkacego jako wpisanie go w „mocną teorię” oraz próby mniej kanonicznych i konwencjonalnych interpretacji (Iwanczewska, Witkacy Transhumancja).

1. Jarzyna

Punktem wyjścia będzie tu Bzik tropikalny (reż. Grzegorz Jarzyna, 1997), spektakl będący zarówno inscenizacją tekstu autora należącego do kanonu awangardy, jak i ustanowiony jako początek „nowego teatru” w Polsce.

2. Lupa

Analizowane będą spektakle Krystiana Lupy Maciej Korbowa i Bellatrix (Jelenia Góra 1986, PWST Kraków 1993, Łaźnia Nowa/Teatr IMKA 2015).

3. Kantor

Przedmiotem zainteresowania w tej grupie zajęć będzie twórczość Tadeusza Kantora jako interpretatora Witkacego, lecz także jako artysty, którego twórczość mieści się w porządkach słabej i mocnej teorii.

4. Laskowska

Zajęcia poświęcone reżyserce awangardy. Prapremiery Witkacego (Wariat i zakonnica, W małym dworku, 1959) zrealizowane zostały przez Wandę Laskowską, podobnie jak prapremiera Kartoteki (1960).

5. Witkacy

Z perspektywy wypracowanej na poprzednich zajęciach, można się będzie przyjrzeć koncepcjom Witkacego i ich ustanawianiu.

Rewolucje

Blok zajęć poświęcony rewolucjom w polskim teatrze – od politycznych po społeczne i artystyczne. Będziemy wspólnie zastanawiać się nad znaczeniem motywu rewolucji w polskim teatrze i nad strategiami tworzenia rewolucyjnej podmiotowości w rozmaitych kontekstach historycznych przez wydarzenia artystyczne i krytykę teatralną.

1. Prześniona rewolucja

Punktem wyjścia będzie tu spektakl W imię Jakuba S. Moniki Strzępki (2011) i książka Andrzeja Ledera Prześniona rewolucja (2014).

2. Solidarność

Punktem wyjścia będą tu spektakle: Solidarność. Nowy projekt Pawła Wodzińskiego (2017), który jest rekonstrukcją I Zjazdu Delegatów NSZZ Solidarność w 1981 roku i powrotem do pytania o istotę tego ruchu społecznego oraz H. Jana Klaty (2004), spektakl grany w rozpadającej się Stoczni Gdańskiej.

3. Rewolucja kobiet

Punktem wyjścia będzie spektakl Żony stanu, dziwki rewolucji, a może i uczone białogłowy Wiktora Rubina (2016), które wprowadzają w kontekst Czarnego Protestu z 2016 roku. Omówiona zostanie także działalność grup feministycznych (Teraz Poliż, Czarne Szmaty).

4. Wyzwolenie

Punktem wyjścia będą inscenizacje Wyzwolenia Konrada Swinarskiego (1974) i Krzysztofa Garbaczewskiego (2017). Pierwsze należące do kanonu historii polskiego teatru, drugie – w opinii recenzentów uznane za nieudane.

Polityczności

Blok zajęć poświęcony różnym rodzajom i różnym rozumieniom polityczności w teatrze – od spektakli interwencyjnych i komentujących wydarzenia polityczne, po takie, w których ujawniane są podmioty politycznego działania. Zajmiemy się sposobami wytwarzania przez teatr dyskursu politycznego, zastanowimy się nad politykami cielesności i widzialności wpisanymi w różne modele teatru. Interesować nas będą bardzo różne praktyki artystyczne – od współczesnej choreografii po Zeittheater – oraz towarzyszący im dyskurs krytyczny.

1. Polityka i polityczność

Punktem wyjścia będą dwie realizacje Szewców Witkacego – Szewcy u bram Jana Klaty (2007) i Szewcy Justyny Sobczyk (2017).

2. Profanacje

Zajęcia poświęcone „sztuce bluźnierczej”. Punktem wyjścia będą Klątwa Olivera Frljicia (2017) oraz niedoszła do skutku prezentacja Golgoty Picnic Rodrigo Garcii na Festiwalu Malta (2014).

3. Taniec i choreografia

Taniec i choreografia zostaną przedstawione jako performatywne formy kształtujące i problematyzujące polityki cielesności i normatywności: od tradycji baletowej, przez teatr ruchu aż po choreografię eksperymentalną.

4. Teatr amatorski, studencki, off

Na zajęciach przedstawione zostaną modele teatru, które z założenia nie wpisują się w istniejący w polskim teatrze system funkcjonowania instytucjonalnego. Wpisują się one zasadniczo w słabe teorie, kształtując alternatywne i niekonwencjonalne strategie działania politycznego.

5. Teatr robotniczy

Zajęcia poświęcone tradycji teatru robotniczego – od czasów międzywojennych i działalności Witolda Wandurskiego czy Antoniny Sokolicz, lecz także spektakli proletariackich Schillera, przez przemiany formuły teatru robotniczego w PRL i emblematyczną Brygadę szlifierza Karhana Dejmka (1949).

Kondycja aktora-aktorki

Blok zajęć poświęcony „sztuce aktorskiej”. To jedna z najbardziej ugruntowanych kategorii teatrologicznych. Wśród omawianych zagadnień znajdzie się zarówno sama praktyka aktorska, jak i język jej opisu, który – podobnie jak dydaktyka w szkołach artystycznych – kształtuje normatywność. Będzie tu też miejsce na dyskusje na temat instytucjonalnych ram funkcjonowania aktorek i aktorów.

1. Aktorka

Punktem wyjścia będzie monolog Klary Bielawki z Klątwy Olivera Frljicia (2017) na temat traktowania kobiet w teatrze krytycznym.

2. Ciało-słowo-głos

Zajęcia poświęcone normatywizacji ról męskich i kobiecych w dyskursie recenzenckim i badawczym.

3. Płeć performera

Zajęcia, dla których punktem wyjścia jest artykuł Płeć performera (2010) i dyskusja wokół niego.

4. Akt całkowity

Punktem wyjścia będzie tu Książę – spektakl dokamerowy Karola Radziszewskiego (2014) i Książę Niezłomny Jerzego Grotowskiego (1965).

5. Artysta w pracy

Punktem wyjścia jest książka Bojany Kunst na temat prekaryzacji zawodów artystycznych.

Podstawowa literatura:

• Białoszewski Miron, O tym Mickiewiczu jak go mówię, „Odra” 1967, nr 6.

• Choreografia: polityczność, red. Marta Keil, Warszawa-Poznań-Lublin, 2018.

• Gruszczyński Piotr, Ojcobójcy. Młodsi zdolniejsi w teatrze polskim, Warszawa 2003.

• Jawłowska Aldona, Więcej niż teatr, Warszawa 1988.

• Kantor Tadeusz, Pisma. Metamorfozy, Kraków 2005.

• Krakowska Joanna, „Kartoteka”, czyli bohaterka, [w:] tejże, PRL. Przedstawienia, Warszawa 2016.

• Kułakowska Katarzyna, Błaźnice. Kobiety kontrkultury teatralnej w Polsce, Warszawa 2017.

• Niziołek Grzegorz, Publiczność zgnieciona, [w:] tegoż, Polski teatr Zagłady, Warszawa 2013.

• Niziołek Grzegorz, Sobowtór i utopia. Teatr Krystiana Lupy, Kraków 1997.

• O dekonstrukcji paradygmatu romantycznego, o okupacji teatru przez media, o nowym gatunku – performansie teatralnym, o sensie performowania idei – teraz i tutaj. Rozmawiają Paweł Goźliński, Zbigniew Majchrowski, Leszek Kolankiewicz, http://re-sources.uw.edu.pl/reader/wp-content/uploads/seminarium-klub-polski-red.pdf.

• Piknik Golgota Polska. Sztuka – religia – demokracja, red. Agata Adamiecka-Sitek, Iwona Kurz, Warszawa 2015.

• Robotnik. Performanse pamięci, red. Agata Adamiecka-Sitek, Dorota Sajewska, Dorota Sosnowska, Warszawa 2017.

• Rodzaju żeńskiego, red. Agata Chałupnik, Agata Łuksza, Warszawa 2018.

• Sajewska Dorota, „Chore sztuki”. Choroba, tożsamość, dramat: przemiany podmiotowości oraz formy dramatycznej w utworach scenicznych przełomu XIX i XX wieku, Kraków 2005.

• Wyspiański Stanisław, Hamlet, oprac. Maria Prussak, Warszawa 2007.

Efekty kształcenia studia II stopnia

Wiedza

-student zna współczesne pojęcia z zakresu historii teatru polskiego XX i XXI wieku

- student posiada pogłębioną wiedzę z zakresu słabych i mocnych teorii polskiego teatru

- student zna współczesne metodologie w obszarze badań nad teatrem w Polsce w XX i XXI wieku

- student posiada pogłębioną i szczegółową wiedzę w zakresie historii teatru polskiego

Umiejętności

- student potrafi w samodzielny i krytyczny sposób analizować zjawiska z obszaru polskiej tradycji teatralnej XX i XXI wieku.

- w analizie zjawisk i tekstów kultury wykorzystuje współczesne teorie teatru i performansu

- w sposób pogłębiony interpretuje zjawiska kultury uwzględniając ich kontekst społeczny

- potrafi biegle wykorzystywać metodologię słabych i mocnych teorii

- potrafi zaprezentować ustnie wyniki swoich badań, wygłosić referat, zabrać głos w dyskusji.

- potrafi skonstruować rozbudowaną wypowiedź pisemną spełniającą standardy pracy naukowej

- potrafi biegle korzystać z literatury przedmiotu

Kompetencje społeczne

- samodzielnie i twórczo działa w kulturze, potrafi wykazać celowość tych działań i opracować ich strategie

- kierując się stworzoną na podstawie swej wiedzy wizją świata społecznego potrafi planować i uzasadniać swe działania badawcze i społeczne

- prezentuje postawę szacunku i badawczej ciekawości wobec różnorodnych zjawisk kultury

- wykazuje i stara się upowszechnić postawę tolerancji wobec kulturowej odmienności

potrafi ze zrozumieniem i empatią angażować się w dialog społeczny i międzykulturowy

Ocena aktywności (10%) oraz egzamin ustny (90%). Nieobecność na ponad 1/3 zajęć skutkuje niedopuszczeniem do zaliczenia.

tryb prowadzenia mieszany: w semestrze zimowym to będą zajęcia zdalne (zasadniczo synchroniczne, z elementami asynchronicznymi - narzędzia Google Classroom, Zoom), natomiast decyzje dotyczące sposobu pracy w semestrze letnim będą uzależnione od sytuacji epidemicznej i rozporządzeń Rektora UW.