Epoka kamienia Azji Centralnej

monograficzne

Zapoznanie słuchaczy z węzłowymi problemami epoki kamienia Azji Środkowej /pochodzenie człowieka współczesnego, neolityzacja/ - wykład monograficzny dla studentów 1 i 2 roku studiów II stopnia.

Podczas zajęć omawiane są problemy dotyczące najstarszych dziejów Azji Środkowej, od momentu pojawienia się człowieka, aż do końca młodszej epoki kamienia. Zagadnienia ukazywane są na szerokim tle, w powiązaniu z głównymi kierunkami rozwoju kultury ludzkiej. Szczególny nacisk położony jest na najnowsze wyniki badań, prowadzonych m. in. przez Polsko-Uzbecką i Francusko-Polsko-Uzbecką Ekspedycję Archeologiczną. Poruszane są następujące zagadnienia szczegółowe:

a. Azja Środkowa - geografia, geomorfologia, klimat, elementy geologii, świat roślinny i zwierzęcy.

b. Paleolit dolny - problem datowania, charakterystyka najważniejszych znalezisk.

c. Paleolit środkowy - charakterystyka ogólna, zróżnicowanie przemysłów, stratyfikacja i periodyzacja, najważniejsze stanowiska.

d. Badania na stanowisku Kuturbulak.

e. Problem przejścia między paleolitem środkowym i górnym, obecność człowieka neandertalskiego - najnowsze dane i hipotezy.

f. Paleolit górny - specyfika okresu.

g. Mezolit - zróżnicowanie

Podczas zajęć omawiane są problemy dotyczące najstarszych dziejów Azji Środkowej, od momentu pojawienia się człowieka, aż do końca młodszej epoki kamienia. Zagadnienia ukazywane są na szerokim tle, w powiązaniu z głównymi kierunkami rozwoju kultury ludzkiej. Szczególny nacisk położony jest na najnowsze wyniki badań, prowadzonych m. in. przez Polsko-Uzbecką i Francusko-Polsko-Uzbecką Ekspedycję Archeologiczną. Poruszane są następujące zagadnienia szczegółowe:

a. Azja Środkowa - geografia, geomorfologia, klimat, elementy geologii, świat roślinny i zwierzęcy.

b. Paleolit dolny - problem datowania, charakterystyka najważniejszych znalezisk.

c. Paleolit środkowy - charakterystyka ogólna, zróżnicowanie przemysłów, stratyfikacja i periodyzacja, najważniejsze stanowiska.

d. Badania na stanowisku Kuturbulak.

e. Problem przejścia między paleolitem środkowym i górnym, obecność człowieka neandertalskiego - najnowsze dane i hipotezy.

f. Paleolit górny - specyfika okresu.

g. Mezolit - zróżnicowanie terytorialne, charakterystyka przemysłów, nawiązania kulturowe.

h. Neolit - szkic zróżnicowania kulturowego.

i. Kultura dzheytuńska - rolnicy na południu Azji Środkowej.

j. Kultura hissarska - górscy pasterze.

k. Kultura kelteminarska - charakterystyka ogólna, podstawy periodyzacji.

l. Ayakagytma 'Stanowisko' - wyniki badań wykopaliskowych.

m. Gospodarka kelteminarska - udomowienie zwierząt, surowce krzemienne, pozyskiwanie i przetwórstwo ochry, organizacja wytwórczości krzemieniarskiej.

n. Załamanie osadnictwa niżowej części Azji Środkowej na przełomie okresu neolitu i wczesnej epoki brązu.

Derevianko A. P., 2001, The Middle to Upper Paleolithic Transition in the Altai (Mongolian and Siberia), , Archaeology, Ethnology and Anthropology of Eurasia, No. 3 (7):70 - 103.

Derevianko A. P. /ed./, 2004, Grot Obi-Rakhmat /Obi-Rakhmat Grotto/, Izdatelstvo Instituta arkheologii i etnografii SO RAN, Novosibirsk.

Dolukhanov P. M., 1986, Foragers and farmers in West-Central Asia, [in:] Hunters in Transition. Mesolithic Societies of Temperete Eurasia and Their Transition to Farming, edited by M. Zvelebil, Cambridge-London-New York-New Rochelle-Melburne-Sydney:121 - 132. Islamov U. I., 1980, Obishirskaya kultura, Izdatelstvo ‘FAN’ Uzbekskoy SSRTashkent.

Islamov U. I, Timofeev V. I, 1986, Kultura kamennogo veka Tsentralnoy Fergani, Izdatelstvo ‘FAN’ Uzbekskoy SSR, Tashkent.

Masson V. M., 1971, Poseleniye Dzheytun (problema stanovleniya proizvodiyashchey ekonomiki), Materiali i Issledovaniya po Arkheologii SSSR, No. 180, Izdatelstvo „Nauka”, Leningradskoe Otdelenie, Leningrad.

Masson V. M., Sarianidi V. I., 1972, Central Asia, Turkmenia before the Achaemenids, London.

Szymczak K. Khudzhanazarov M., with the contribution of M. Fontugne, A. Gręzak, A. Lasota-Moskalewska, R. Michniak,. J. Piątkowska-Małecka, M. Przeździecki, 2006, Exploring the Neolithic of the Kyzyl-kums; Ayakagytma ‘The Site’ and other collections, Światowit Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages, vol. XI, K. Lewartowski /ed./, Central Asia – Prehistoric Studies, vol. II, T. Shirinov, K. Szymczak /eds./, preface by T. Shirinov and K. Szymczak, Institute of Archaeology, Warsaw University, Warsaw, pp. 252, figs. 70, tables 12, pls. 110.

Teshik-Tash. Paleoliticheskiy chelovek, 1949, edited by M. A. Gemiatskiy and M. F. Nesturkh, Izdatelstvo Moskovskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Moskva.

Vinogradov A. V., 1968, Neoliticheskiye Pamyatniki Khorezma, Materiali Khorezmskoy Ekspeditsii 8, Moskva.

Vinogradov A. V., 1972, Kizilkumskiye yuveliri, Uspekhi Sredneazyatskoy Arkheologii, vipusk 2, pp. 43 – 45.

Vinogradov A. V., Mamedov E. D., 1975, Pervobitniy Lavlakan, Izdatelstvo “Nauka”, Glavnaya Redaktsya Vostochnoy Literaturi, Moskva.

Vinogradov A. V., Mamedov E. D., Sulerzhitskiy L. D., 1977, Perviye radiouglerodniye dati dla neolita Kyzylkumov, Sovetskaya Arkheologiya, No. 4, pp. 267 – 269.

Vinogradov A. V, 1981, Drevniye okhotniki i ribolovi sredneazyatskogo mezhdurechya, Trudi Khorezmskoy Arkheologo-Etnograficheskoy Ekspeditsii 13, Izdatelstvo “Nauka”Moskva.

Vishnyatsky L. B., 1999, The Palaeolithic of Central Asia, Journal of World Prehistory, Vol. 13, No. 1, 1999:69-122.

Efekty kształcenia: po ukończeniu cyklu student:

1. Ma pogłębioną wiedzę o miejscu i znaczeniu archeologii epoki kamienia Azji Środkowej;

2. Ma uporządkowaną wiedzę o jednostkach kulturowych epoki kamienia Azji Środkowej, z uwzględnieniem specjalistycznej terminologii i hipotez badawczych;

3. Ma uporządkowaną wiedzę o powiązaniach archeologii epoki kamienia Azji Środkowej z geografią, geomorfologią, geologią, paleoklimatologią, szatą roślinną i zwierzęcą regionu;

4. Ma pogłębioną wiedzę o najnowszych hipotezach dotyczących ewolucji człowieka na terenie Azji Środkowej;

5. Rozpoznaje szczegółowe typy i zespoły zabytków epoki kamienia Azji Środkowej oraz przyporządkowuje je właściwym jednostkom taksonomicznym;

6. Ma świadomość znaczenia dziedzictwa epoki kamienia Azji Środkowej w procesie prowadzącym do formowania się bardziej zaawansowanych cywilizacji;

7. Ma świadomość unikalnej wartości źródeł archeologicznych epoki kamienia Azji Środkowej w odtwarzaniu najwcześniejszych

Kryteria oceniania: egzamin ustny na koniec cyklu.