Historia Polski
Informacje ogólne
Kod przedmiotu: | 3104-11A3HP |
Kod Erasmus / ISCED: |
08.303
|
Nazwa przedmiotu: | Historia Polski |
Jednostka: | Instytut Historyczny |
Grupy: | |
Punkty ECTS i inne: |
(brak)
|
Język prowadzenia: | polski |
Rodzaj przedmiotu: | obowiązkowe |
Tryb prowadzenia: | w sali |
Skrócony opis: |
Wykład poświęcony będzie wybranym zagadnieniom z dziejów ludności polskiej w XIX w. Rozważania skoncentrowane będą wokół problematyki równości. Interesować nas będzie zarówno zmieniająca się na przestrzeni stulecia definicja, jak i granice równości. W tym celu przyjrzymy się zwłaszcza grupom uważanym za gorsze pod pewnymi względami i niezasługujące na niektóre prawa: chłopom, Żydom, kobietom, a także robotnikom. Uwzględniona zostanie też kwestia statusu dzieci oraz społecznego postrzegania osób chorych i starszych. Szerokie, trójzaborowe ujęcie ma na celu zapoznanie studentów z doświadczeniami w znacznej mierze wspólnymi dla ludności polskiej tego okresu. |
Pełny opis: |
Przedmiotem wykładu będą wybrane zagadnienia z historii ludności polskiej pod zaborami, ujmowane z perspektywy problemu równości. Kwestia ta rozważana będzie w szerokim ujęciu – zarówno na poziomie społecznych wyobrażeń, jak i zachodzących realnie procesów, odzwierciedlających się m.in. w zmianach treści obowiązującego ustawodawstwa. Wiek XIX miał w Europie szczególne znaczenie dla redefinicji pojęcia równości i postrzegania jego granic. Pod wpływem dorobku Oświecenia i doświadczeń okresu Rewolucji Francuskiej zakwestionowano odwieczne, sztywne podziały stanowe i po raz pierwszy w odniesieniu do tak wielu grup zaczęto formułować postulat egalitaryzmu, w większym niż dotąd stopniu dostrzegając człowieczeństwo jednostek nienależących do elit. Jednocześnie w zależności od tego, przez kogo i w odniesieniu do kogo ów postulat równości był formułowany, przyjmował zróżnicowaną treść; żądanie równości absolutnej niemal nie występowało – nawet myśliciele uznawani za liberałów byli przeciwnikami równouprawnienia wszystkich kategorii mieszkańców. Uważano, że społeczeństwa składają się z ludzi o różnej wartości. Charakterystyka ta aktualna jest również w odniesieniu do ziem polskich pod zaborami. Zniesienie stanów i demokratyzacja społeczno-polityczna, wzmacniana przez nowoczesne, jednolite procedury biurokratyczne, prowadziły do realnych równościowych zmian statusu jednostek. Słabły dotychczasowe podziały, wyłaniały się nowe grupy społeczne (inteligencja, robotnicy fabryczni, burżuazja). Z drugiej jednak strony przynależność do poszczególnych grup nadal trwale „stygmatyzowała” – wyjście poza własne środowisko czy awans społeczny wymagały wielkich wysiłków jednostek i prób przebicia się przez „szklany sufit”. Co ważne, nie zanikała również trwałość ugruntowanego od stuleci przekonania o podziale ludzi na lepszych i gorszych, na zdatnych i niezdatnych do udziału w rządach, na „motłoch” i „elity”. Nawet autorzy projektów postulujących poprawę losu poszczególnych grup, jak np. dążący do zreformowania sytuacji chłopów klemensowczycy czy opowiadający się za emancypacją robotników socjaliści, nie byli wolni od przekonania o gorszości, niższym statusie i zacofaniu cywilizacyjnym otaczanych opieką grup. Owo paternalistyczne nastawienie zastępowało wprawdzie dawniejsze głosy pełne otwartej pogardy wobec grup nieuprzywilejowanych, pozostaje jednak pytanie, na ile była to zmiana jakościowa. W trakcie wykładu omówione zostaną rozmaite projekty reformatorskie, jakie wobec dezintegracji dotychczasowego ładu społecznego formułowali polscy politycy i społecznicy. Poruszony zostanie problem ambiwalencji tychże projektów – choć z jednej strony zawierały one w sobie mniejsze lub większe postulaty emancypacji grup nieuprzywilejowanych (chłopów, Żydów, kobiet, robotników), to zarazem nierzadko głosiły konieczność stosowania przymusu i niezbędność wykorzenienia złych nawyków siłą. Uważano, że dla dobra tychże grup i osiągnięcia harmonii społecznej przymusowe dyscyplinowanie, „cywilizowanie” i wtłaczanie w założony mechanizm jest niezbędne. Przedmiotem zainteresowania w ramach wykładu będą zatem rozmaite grupy uważane za gorsze pod pewnymi względami i niezasługujące na równouprawnienie. Uzupełniająco uwzględniona zostanie kwestia statusu dzieci oraz społecznego postrzegania osób chorych i starszych, a więc kolejnych grup niezaliczanych do normatywnego modelu. |
Literatura: |
1. Literatura ogólna: - T. Kizwalter, W stronę równości, Kraków 2014 - A. Chwalba, Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000 - T. Kizwalter, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2003 - J. Osterhammel, Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, Poznań 2016 - Przemiany społeczne w Królestwie Polskim 1815-1864, red. W. Kula, J. Leskiewiczowa, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979 2. Literatura dotycząca kwestii chłopskiej: - Chłopi – naród – kultura, t. 1-5, Rzeszów 1996-1997 - W. Mędrzecki, Młodzież wiejska na ziemiach Polski centralnej 1864-1939: procesy socjalizacji, Warszawa 2002 - A.K. Banach, Kariery zawodowe studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego pochodzenia chłopskiego z lat 1860/1861-1917/1918, Kraków 2009 - R. Czepulis, Myśl społeczna twórców Towarzystwa Rolniczego (1842-1861), Wrocław 1964 3. Literatura dotycząca kwestii żydowskiej: - A. Eisenbach, Emancypacja Żydów na ziemiach polskich 1785-1870 na tle europejskim, Warszawa 1988 - A. Polonsky, The Jews in Poland and Russia, t. 1, Oxford-Portland 2010 - M. Wodziński, Władze Królestwa Polskiego wobec chasydyzmu. Z dziejów stosunków politycznych, Wrocław 2008 - M. Wodziński, „Cywilni chrześcijanie”: Spory o reformę Żydów w Polsce, 1789-1830, w: Kwestia żydowska w XIX wieku. Spory o tożsamość Polaków, Warszawa 2004, s. 9-42 - A. Jagodzińska, Pomiędzy. Akulturacja Żydów Warszawy w drugiej połowie XIX wieku, Wrocław 2008 - A. Cała, Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej, Warszawa 2005 4. Literatura dotycząca kwestii kobiecej: - Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX wieku: zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1995 - Kobieta i praca: wiek XIX i XX: zbiór studiów, red. A. Żarnowska, Warszawa 2000 - Kobieta i świat polityki: Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX wieku: zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1994 - A. Dauksza, Kobiety na drodze. Doświadczenie przestrzeni publicznej w literaturze przełomu XIX i XX wieku, Kraków 2013 - Aktywność kobiet w organizacjach zawodowych i gospodarczych w XIX i XX wieku, red. K. Makowski, Poznań 2007 5. Literatura dotycząca kwestii robotniczej: - A. Żarnowska, Klasa robotnicza Królestwa Polskiego 1870-1914, Warszawa 1974 - A. Żarnowska, Robotnicy i procesy modernizacji społecznej w dobie intensywnej industrializacji na ziemiach polskich na przełomie wieków XIX i XX, Warszawa 1998 - M. Nietyksza, Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim 1865-1914, Warszawa 1986 6. Literatura dotycząca praw dzieci: - P. Ariẻs, Historia dzieciństwa, przeł. M. Ochab, Warszawa 2010 - S. Pinker, Zmierzch przemocy, tłum. T. Bieroń, Poznań 2015 - E. Key, Stulecie dziecka, tłum. I. Moszczeńska, Warszawa 1995 7. Literatura dotycząca problemu dysfunkcji fizycznych i starości: - J. P. Bois, Historia starości. Od Montaigne’a do pierwszych emerytur, Warszawa 1996 - B. Gapiński, Ludzie starzy na wsi polskiej od schyłku XIX wieku po rok 1939, Poznań 2014 - E. Leś, Zarys historii dobroczynności i filantropii w Polsce, Warszawa 2001 - A. Woźniak, Szpitale wiejskie na Mazowszu w końcu XVII i w początkach XIX w., w: Szpitalnictwo w dawnej Polsce, red. M. Dąbrowska, J. Kruppé, Warszawa 1998, s. 75-86 - B. Geremek, Litość i szubienica, Warszawa 1989 |
Metody i kryteria oceniania: |
Warunkiem zaliczenia jest uzyskanie pozytywnej oceny z krótkiego egzaminu pisemnego przeprowadzonego na zakończenie zajęć. |
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.