Zajęcia fakultatywne. Centra i peryferie średniowiecznej Europy

fakultatywne

Znajomość łaciny nie jest wymagana. Źródła na zajęcia będą dostarczane w przekładzie na język polski lub angielski, stąd też zalecana jest bierna znajomość języka angielskiego.

Przedmiotem konwersatorium jest analiza różnych rzeczywistości kryjących się pod pojęciami „centrum” i „peryferie” na obszarze wczesnośredniowiecznej Europy. Wyróżnione zostaną trzy podstawowe przykłady: Rzym a królestwa anglosaskie, peryferie wewnątrz królestwa Franków oraz tzw. „Młodsza Europa” wobec wzorców kulturowych zachodniego i wschodniego chrześcijaństwa. Celem zajęć będzie analiza specyfiki poszczególnych regionów, relacji łączących centrum i peryferie oraz odpowiedź na pytanie o ich znaczenie, a także ukazanie uczestnikom polityczno-kulturowego zróżnicowania wczesnośredniowiecznej Europy. Dodatkowym celem zajęć jest zapoznanie uczestników z różnymi typami źródeł, jakimi dysponuje historyk-mediewista wraz z nauką metod ich interpretowania, połączoną z uświadomieniem ograniczeń poznawczych związanych z charakterem dostępnych źródeł.

Zakres tematów:

1. Zajęcia wprowadzające: cesarz między „miastem Romulusa” a „rodzinną Germanią”. Warsztat badawczy historyka wczesnego średniowiecza.

Źródło: Brunon z Kwerfurtu, Żywot Pięciu Braci Męczenników, [w:] Piśmiennictwo czasów Bolesława Chrobrego, tłum. K. Abgarowicz, oprac. J. Karwasińska, Warszawa 1966, c. 7, s. 182–190.

Chrystianizacja Anglosasów: romanizacja przez chrzest.

2. Biskup Rzymu i Anglosasi: konwersja króla Ethelberta z Kentu.

Źródło: Grzegorz Wielki, Listy, tłum. J. Czuj, t. 4, Warszawa 1955, XI, 37, s. 95–97.

Literatura: J. Strzelczyk, Apostołowie Europy, Warszawa 1997, s. 77–93.

3. Z Brytanii do Rzymu: król Ceadwalla w Wiecznym Mieście.

Źródło: Bede’s Ecclesiastical History of the English People, wyd. B. Colgrave, R.A.B. Mynors, Oxford 1969, ks. IV, c. 15–16, s. 380–384; ks. V, c. 7, s. 468–472.

Literatura: B. Colgrave, Pilgrimages to Rome in the Seventh and Eighth Centuries, [w:] Studies in

Language, Literature, and Culture of the Middle Ages and Later, red. E.B. Atwood, A. Hill, Austin 1969, s. 156–172; H. Mayr-Harting, The Coming of Christianity to Anglo-Saxon England, University Park (Pennsylvania) 1991, s. 40–50.

4. Chrześcijaństwo rzymskie wśród Anglosasów: poezja staroangielska na Krzyżu z Ruthwell.

Źródło: Sen o krzyżu. Staroangielski poemat mistyczny, tłum. i oprac. M. Opalińska, Warszawa 2007.

Literatura: G. Henderson, Wczesne średniowiecze, tłum. P. Paszkiewicz, Warszawa 1984, s. 217–260.

Centra i peryferie królestwa Franków:

5. Karol Wielki w Saksonii: podbój przez chrystianizację.

Źródło: Annales regni Francorum, wyd. F. Kurze, Monumenta Germaniae Historica, Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum, t. 6, Hannover 1895.

Literatura: R. McKitterick, Charlemagne. The Formation of a European Identity, Cambridge 2008, s. 31–43; K. Polek, Wojna saska Karola Wielkiego i jej konsekwencje, „Annales Academiae

Paedagogicae Cracoviensis”, fol. 43, Studia Historica 6 (2007), s. 33–64, B. Zientara, Świt narodów europejskich. Powstawanie świadomości narodowej na obszarze Europy pokarolińskiej, Warszawa 1985, s. 81–92, 98–116.

6. Sasi w Saksonii: pamięć o własnych początkach.

Źródło: Widukindi monachi Corbeiensis rerum gestarum Saxonicarum libri tres, wyd. P. Hirsch,

H.-E. Lohmann, MGH Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi, t. 60,

Hannover 1935, ks. I, c. 2–7; Rudolf z Fuldy, Meginhart z Fuldy, Translacja świętego Aleksandra, „Teka Historyka” 42 (2011), s. 220–230 (wstęp i rozdziały 1–3 Translacji).

Literatura: L.A. Tyszkiewicz, Sasi i inne ludy w Dziejach saskich Widukinda z Korwei, „Acta Universitatis Wratislaviensis, fol. 195, Historia 23 (1974), s. 3–36 [przedruk w: L.A. Tyszkiewicz,

Barbarzyńcy w Europie. Studia z późnego antyku i wczesnego średniowiecza, Wrocław 2007, s. 69–97];

J. Banaszkiewicz, Widukind o saskich początkach: Saxo, Turyng i Landkaufszene (Res gestae Saxonicae, I,5): naśladownictwo antycznych wzorów, stara saga plemienna czy wytwór uczoności saskich intelektualistów IX-X wieku?, „Studia Źródłoznawcze” 42 (2004), s. 19–35

[przedruk w: J. Banaszkiewicz, Takie sobie średniowieczne bajeczki, Kraków 2012, s. 187–227].

7. Bretania: fundacja klasztoru w Redon.

Źródło: Cartulaire de l'Abbaye de Redon en Bretagne, wyd. A. de Courson, Paris 1983, dok. 2;

App. dok. nr 6; Gesta Sanctorum Rotonensium, [w:] The Monks of Redon. Gesta Sanctorum Rotonensium and Vita Conuuoionis, wyd. C. Brett, Woodbridge 1989, s. 106–111, 132–143.

Lietratura: R. McKitterick, Królestwa Karolingów. Władza – konflikty – kultura 751–987, tłum. B.

Hlebowicz, M. Wilk, Warszawa 2011, s. 275–285; W. Davies, The Composition of the Redon

Cartulary, „Francia” 17/1 (1990), s. 69–90; J.M.H. Smith, Province and Empire: Brittany and the Carolingians, Cambridge–New York 1992, s. 77–85.

„Młodsza Europa” w świecie chrześcijańskim: między imitacją a swoistością kultury.

8.Tworzenie organizacji politycznej na peryferiach – tzw. państwo Samona.

Źródło: Kronika Fredegara, ks. IV, c. 48; ks. IV, c. 68, [w:] Słowiańszczyzna pierwotna, wyd. G. Labuda, Warszawa 1954, s. 95–99.

Literatura: A. Buko, Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy – interpretacje, Warszawa 2006, s. 65–80; D. Třeštík, Powstanie Wielkich Moraw. Morawianie, Czesi i Europa Środkowa w latach 791–871, tłum. E.H. Kaczmarska, red. P. Żmudzki, Warszawa 2009, s. 20–47.

9. Wielkie Morawy: działalność Konstantyna i Metodego.

Źródło: Żywot Metodego, c. 5–10, [w:] Żywoty Konstantyna i Metodego (obszerne), tłum i oprac. T. Lehr-Spławiński, Warszawa 2000, s. 107–113.

Literatura: K. Polek, Państwo wielkomorawskie i jego sąsiedzi, Kraków 1994, s. 10–29, 81–104; M. Salamon, Jak pozyskać nowych wyznawców chrześcijaństwa? Początki wschodniej i zachodniej misji we wczesnośredniowiecznej „Młodszej Europie”, [w:] Chrystianizacja Europy.

Kościół na przełomie I i II tysiąclecia, red. J. Dobosz, J. Strzelczyk, Poznań 2014, s. 245–265.

10. Tradycja wielkomorawska w Czechach: chrzest księcia Borzywoja.

Źródło: Legenda Krystiana, tłum. M. Wylęgała, oprac. J.A. Spież, c. 1–2 [w:] W kręgu żywotów św. Wojciecha, red. J.A. Spież, Kraków 1997, s. 239–247.

Literatura: A. Kuźmiuk-Ciekanowska, Święty i historia. Dynastia Przemyślidów i jej bohaterowie w dziele mnicha Krystiana, Kraków 2007, s. 53–68, 105–113, 129–149.

11. Świat widziany z perspektywy centrum: miniatura dedykacyjna z Ewangeliarza Liuthara.

E.H. Kantorowicz, Dwa Ciała Króla. Studium ze średniowiecznej teologii politycznej, tłum. M. Michalski, A. Krawiec, red. J. Strzelczyk, Warszawa 2007, s. 51–65; J. Fried, Otton III i Bolesław Chrobry. Miniatura dedykacyjna z Ewangeliarza z Akwizgranu, zjazd gnieźnieński a królestwa polskie i węgierskie: analiza ikonograficzna i wnioski historyczne, tłum. E. Kaźmierczak, W. Leder, Warszawa 2000, s. 9–68.

12. Między Wschodem a Zachodem: Kodeks księżnej Gertrudy.

Źródło: Modlitwy księżnej Gertrudy z Psałterza Egberta z Kalendarzem, wyd. B. Kürbis, M.H. Malewicz, oprac. B. Kürbis, Monumenta Sacra Polonorum, t. 2, Kraków 2002; Modlitwy księżnej Gertrudy z Psałterza Egberta w Cividale, tłum. i oprac. B. Kürbis, Kraków 1998.

Literatura: T. Michałowska. Ego Gertruda. Studium historycznoliterackie, Warszawa 2001; M. Smorąg-Różycka, Bizantyńsko-ruskie miniatury Kodeksu Gertrudy. O kontekstach ideowych i artystycznych sztuki Rusi Kijowskiej XI wieku, Kraków 2003.

13. Mennictwo na peryferiach.

Literatura: S. Suchodolski, Obraz i słowo na monetach Europy Środkowej, Północnej i Wschodniej w X i XI wieku, [w:] tenże, Numizmatyka średniowieczna. Moneta źródłem archeologicznym, historycznym i ikonograficznym, Warszawa 2012, s. 379–391; S. Suchodolski,

Numizmatyka, [w:] Vademecum historyka mediewisty, red. J. Nikodem, D.A. Sikorski, Warszawa 2012, s. 97–115.

Uwaga: W trakcie semestru może okazać się, że niektóre z zaplanowanych zagadnień trzeba

będzie pominąć lub uzupełnić zestaw źródeł o niewymienione powyżej.

Brooke Ch., Europa średniowieczna, 962–1154, tłum. J. Marzęcki, Warszawa 2001.

Collins R., Europa wczesnośredniowieczna: 300–1000, tłum. T. Szafrański, Warszawa 1996.

Heather P., Imperia i barbarzyńcy. Migracje i narodziny Europy, tłum. J. Szczepański, Poznań 2010.

Historia chrześcijaństwa, t. 4: Biskupi, mnisi i cesarze 610–1054, red. G. Dagron, P. Riché, A. Vauchez, Warszawa 1999.

Kłoczowski J., Młodsza Europa. Europa Środkowo-Wschodnia w kręgu cywilizacji chrześcijańskiej średniowiecza, Warszawa 2003.

McKitterick R., Królestwa Karolingów. Władza – konflikty – kultura: 751–981, tłum. B. Hlebowicz, M. Wilk, Warszawa 2011.

Michałowski R., Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2009.

Narodziny średniowiecznej Europy, red. H. Samsonowicz, Warszawa 1999.

Smith J.M.H., Europa po Rzymie. Historia kulturowa lat 500–1000. Nowe ujęcie, tłum. A. Czwojdrak, Kraków 2008.

The New Cambridge Medieval History, vol. 1: 500–700, red. P. Fouracre, Cambridge 2005.

The New Cambridge Medieval History, vol. 2: 700–900, red. R. McKitterick, Cambridge 1995.

The New Cambridge Medieval History, vol. 3: 900–1024, red. T. Reuter, Cambridge 1999.

Třeštík D., Powstanie Wielkich Moraw. Morawianie, Czesi i Europa Środkowa w latach 791–871, tłum. E.H. Kaczmarska, red. P. Żmudzki, Warszawa 2009.

Wczesne średniowiecze: od 400 do 1000 r., red. R. McKitterick, tłum. Z. Dalewski, Warszawa 2003.

Wood I., Królestwa Merowingów. Władza – społeczeństwo – kultura: 450–751, tłum. M. Wilk, Warszawa 2009.

Yorke B., Królowie i królestwa Anglii w czasach Anglosasów 600–900, tłum. M. Wilk, Warszawa 2009.

Zientara B., Świt narodów europejskich. Powstawanie świadomości narodowej na obszarze Europy pokarolińskiej, Warszawa 1985.

Po zaliczeniu przedmiotu student:

Wiedza:

– ma wiedzę na temat różnych typów źródeł wykorzystywanych w badaniach poszczególnych obszarów wczesnośredniowiecznej Europy;

– ma wiedzę na temat poznawczych ograniczeń w pracy mediewisty;

– ma wiedzę na temat narzędzi i pomocy naukowych przydatnych w pracy nad relacjami między różnymi obszarami kulturowymi we wczesnośredniowiecznej Europie;

– ma wiedzę na temat zróżnicowania kulturowego i politycznego Europy wczesnośredniowiecznej i wynikających z tego konsekwencji;

– wie o fragmentaryczności bazy źródłowej dotyczącej wczesnego średniowiecza i zna przyczyny tego zjawiska.

Umiejętności:

– rozróżnia i odpowiednio posługuje się różnymi typami źródeł dotyczących problematyki relacji centrum-peryferie;

– potrafi przeprowadzić krytykę podstawowych źródeł z różnych obszarów wczesnośredniowiecznej Europy;

– potrafi zrekonstruować procesy prowadzące do powstania źródła danego typu, umie odnieść wyniki tej rekonstrukcji do krytyki źródła;

– ocenia przydatność poszczególnych typów źródeł do analizy specyfiki różnych obszarów Europy średniowiecznej;

– właściwie dobiera i selekcjonuje źródła do analizowanych zagadnień;

– potrafi sformułować wniosek na podstawie zebranych argumentów.

Kompetencje społeczne:

– potrafi przedstawiać i kwestionować argumenty w dyskusji naukowej;

– prezentuje krytyczną postawę wobec treści źródeł i literatury naukowej;

– rozumie wartość konfrontowania przeciwstawnych poglądów;

– prowadzi konstruktywną wymianę poglądów, formułuje merytoryczne argumenty, wypowiada swoje racje z zachowaniem szacunku dla innych;

– rozumie korzyści z pracy grupowej prowadzącej do rozwiązania postawionego problemu;

– rozumie odmienność społeczeństw wczesnośredniowiecznych i wykazuje postawę otwartą wobec odmienności.

Podstawą zaliczenia przedmiotu jest aktywność na zajęciach oraz obecność. Zajęcia polegają na wspólnej lekturze i komentowaniu źródeł pisanych, omawianiu źródeł ikonograficznych i archeologicznych, dyskusji nad wybranymi zagadnieniami rzeczywistości historycznej. Prowadzący w trakcie konwersatorium sprawdza erudycję studentów, znajomość literatury oraz umiejętność analizowania źródeł i postawionych problemów.

Student ma prawo do trzech nieobecności w semestrze. Pierwsza nie powoduje żadnych konsekwencji. Każda kolejna wymaga zaliczenia na dyżurze. Co najmniej cztery nieobecności nieusprawiedliwione powodują niezaliczenie przedmiotu. W wyjątkowych sytuacjach dopuszczalne jest indywidualne kolokwium ustne z całości materiału. Wobec wątpliwości odnośnie do oceny końcowej prowadzący może poprosić o złożenie kolokwium z całości lub części materiału.