Zakopane – poszukiwania nowoczesności

nieobowiązkowe

Na przykładzie Zakopanego, jego zabytków, muzeów i poświęconej mu literatury prowadzona będzie refleksja nad różnymi sposobami rozumienia pojęcia „nowoczesności“.

Znaczenie tego ośrodka wiązało się z konfiguracją ważnych postaci kultury, z charakterem miejsca (przyroda, góry, specyfika kultury lokalnej). Analizie poddane będą tendencje i konkretne twórczości, zrodzone w tym środowisku w wieku XIX i XX. Konwersatorium będzie się odbywać zasadniczo na wyjeździe, w formie otwartej dyskusji o wybranych, wspólnie ze studentami, zagadnieniach z tego zakresu, i w wybranych miejscach i instytucjach. Celem jest nietypowe spojrzenie na poszukiwania nowoczesności w kulturze polskiej, i pytanie o ich specyfikę w kontekście nurtów europejskich

Zakopane stało się pod koniec XIX w. ważnym ośrodkiem kultury polskiej, w zakresie architektury, sztuk plastycznych, literatury i muzyki. Konfrontacja krakowskich, lwowskich, warszawskich intelektualistów i artystów z lokalną tradycją ludową i przyrodą górską przybrała formy poszukiwania kultury narodowej, ożywczego dla niej „stylu“. W dziejach tego ośrodka następowały kolejne okresy „wzlotów i upadków“, ale do dzisiaj stanowi on miejsce twórcze w różnych dziedzinach.

Zakopane było miejscem, gdzie krzyżowały się, ścierały różne tendencje, eksperymenty. Nigdy nie powstało tam jednolite środowisko artystyczne, ani grupa o spójnym programie. Można traktować to miejsce jako sztuczny twór kulturowy, eksperyment społeczny i artystyczny, od narodzin naznaczony „dialektycznie“: tradycjonalizm i progresywizm splatały się tam często dziwnie, nowoczesność próbowano budować w oparciu o tradycje, albo „powroty do źródeł“.

Zajęcia pozwolą podjąć refleksję nad zagadnieniem (kluczowym dla kultury europejskiej ok. 1900 i następnych dekad) stylu narodowego i ojczyźnianego tradycjonalizmu; nad próbami odrodzenia rzemiosła w kontekście poszukiwań awangardowych i rolą kultu materiału dla takich prób; nad sposobami kształtowania się środowisk twórczych w zamkniętych kręgach (np. sanatoria, kółka towarzyskie skupione w gościnnych domach pisarzy czy lekarzy), bądź instytucjach pozornie otwartych, a w istocie kreujących nowe elity (szkoły artystyczne). Zakopane niemal od początku, od narodzin miasta w II poł. XIX w. kształtowało swoją mitologię i legendę (dla których obecność gór była najwyższej wagi), widoczne nie tylko w tekstach wspomnieniowych i literackich, ale także np. w fotografii.

Porównawczo poddane zostaną analizie inne europejskie ośrodki kultury i kolonie artystyczne, tworzące się w zbliżonym czasie w okolicach górskich (Niemcy, Szwajcaria, Skandynawia). Osobnym zagadnieniem będzie analiza ewolucji, jakiej podlegał w ciągu wieku XX konstrukt kultury ludowej (podhalańskiej), przeistaczając się np. w państwowotwórczą ludowość oficjalną.

Przedmiotem refleksji metodologicznej będą m.in. takie fenomeny, jak kolonia artystyczna, wernakularyzm, synteza sztuk, odrodzenie rękodzieła i pedagogiki artystycznej, ludowośc i folklor. Analizowana będzie działalność takich twórców, jak m.in. W. Hasior, A. Kenar, J. Koszczyc-Witkiewicz, R. Malczewski, W. Skoczylas, K. Stryjeński, S. Witkiewicz ojciec, Witkacy.

Na początku semestru odbędzie się spotkanie o charakterze organizacyjnym, połączone z wykładem wprowadzającym. Rozdane zostaną uczestnikom zadania, które będą oni przygotowywać do końca semestru (także w czasie spotkań konsultacyjnych z prowadzącym), a również w czasie pobytu w Zakopanem (4 dni). Przed wyjazdem jednak nastąpi drugie spotkanie, w czasie którego studenci przedstawią krótkie abstrakty swoich referatów. Zajęcia wyjazdowe będą miały charakter warsztatowy: zwiedzanie określonych zabytków i muzeów, spotkania i wizyty w pracowniach połączone będą z dyskusją lub prowadzone przez studentów.

- Art, culture, and national identity in fin-de-siecle Europe, red. M. Facos, Sh. Hirsh, Cambridge 2003.

- A. Chmielewska, W służbie państwa, społeczeństwa i narodu, Warszawa 2006.

- K. Chrudzimska-Uhera, Stylizacje i modernizacje. O rzeźbie i rzeźbiarzach w Zakopanem w latach 1879-1939, Warszawa 2013.

- K. Chrudzimska-Uhera, Miłość do sztuki, dziewczyny i skały. M. Szczuka w Zakopanem (1923-1927),w: Initium sapientiae humilitas. Studia ofiarowane Prof. Jakubowi Pokorze z okazji 70. urodzin, Warszawa 2015.

- L. Długołęcka, M. Pinkwart, Zakopane. Przewodnik historyczny, Warszawa 1989.

- Dom miłośnika sztuki. Kultura artystyczna Czech i Moraw 1870-1930, kat. wyst. w MCK w Krakowie, Kraków 2010.

- D. Folga-Januszewska, Zakopane w czasach R. Malczewskiego, Olszanica 2006.

- P. Juszkiewicz, Cień modernizmu, Poznań 2013.

- U. Kenar, Antoni Kenar 1906-1959, Warszawa 2006.

- Kpiarze pod Giewontem, antologia red. R. Hennel, Warszawa 1987.

- M. Krupa, Kroniki zakopiańskie, Wołowiec 2015.

- M. Leśniakowska, Architekt Jan Koszczyc-Witkiewicz (1881 - 1958) i budowanie w jego czasach, Warszawa 1998.

- M. Leyko, Teatr w krainie utopii. Monte Verita, Mathildenhoehe, Hellerau, Goetheanum, Bauhaus, Gdańsk 2012.

- I. Luba, Duch romantyzmu i modernizacja. Sztuka oficjalna Drugiej Rzeczpospolitej, Warszawa 2012.

- U. Makowska, W cieniu „Czarodziejskiej góry", „Ikonotheka” 15, 2002

- H. Micińska-Kenarowa, Od zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego do Szkoły Kenara. Studium z dziejów szkolnictwa zawodowo-artystycznego w Polsce, Kraków 1978.

- tejże, Długi wdzięczności, Warszawa 2003.

- Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789-1950, red. D. Konstantynów i inni, Warszawa 1998.

- Naród, Styl, Modernizm. Materiały konferencji CIHA, red. J. Purchla, W. Tegethoff, Kraków 2006.

- „Na wysokiej połoninie”. Sztuka Huculszczyzny – Huculszczyzna w sztuce, kat. wyst. w MN w Krakowie, Kraków 2011.

- G. Niewiadomy, Krajobraz z góralem. Tatry i podhalanie w sztuce polskiej, t. 1: Tatry romantyczne 1836-1889, Gdańsk 1995.

- A. Pieńkos, Dom sztuki. Siedziby artystów w nowoczesnej kulturze europejskiej, Warszawa 2005 [i wersja nowa ang. 2015].

- Polska, kraj folkloru?, kat. wystawy w Galerii Zachęta, red. J. Kordjak, Warszawa 2016.

- Relacja Warszawa – Zakopane, katalog wystawy w Muzeum Rzeźby im. X.Dunikowskiego w Warszawie i w Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem w 2017-2018, red. K. Kucharska-Hornung, Warszawa 2017.

- Stanisław Witkiewicz. Człowiek – artysta – myśliciel, red. Z. Moździerz, Zakopane 1997.

- P. Strożek, Duch spółdzielczości na szlaku. Legenda Gospody Włóczęgów i polska turystyka robotnicza, w: Szklane domy. Wizje i praktyki modernizacji społecznych po roku 1918, red. J. Kordjak, Warszawa 2018.

- Tatry w poezji i sztuce polskiej, Antologia, Kraków 1975.

- B. Tondos, Styl zakopiański i zakopiańszczyzna, Wrocław 2004.

- Ucieczki z miasta/ Stadtfluchten, red. M. Omilanowska, B. Stoertkuhl, Warszawa 2011.

- Vernacular art in Central Europe: international conference, red. J. Purchla, Kraków 2001.

- J. Zdebski, Stary Cmentarz w Zakopanem, Przewodnik biograficzny, Warszawa-Kraków 1986.

[osobną kategorię stanowią wspomnienia, listy i inne dokumenty osobiste bywalców Zakopanego, np. Choromańskiego, Makuszyńskiego, Witkacego itd.]

Zajęcia kształtują umiejętność zrozumienia zależności między zjawiskami artystycznymi i historyczno-politycznymi określonej epoki, ćwiczą znajomość podstawowej terminologii historii sztuki nowoczesnej, a także innych dziedzin wiedzy o kulturze; pozwalają systematyzować główne kierunki myśli o kulturze europejskiej XIX i XX w.; poszerzają wiedzę o relacjach społecznych w momencie narodzin nowoczesnych społeczeństw europejskich.

Ponadto efektem jest pogłębienie znajomości metod badawczych i technik argumentacji historii sztuki; doskonalenie znajomości profesjonalnych narzędzi wyszukiwawczych w dziedzinie kultury. Zajęcia ćwiczą również umiejętności pracy w terenie, w konfrontacji źródeł i opracowań pisanych z konkretnymi zabytkami.

Zaliczenie: Ocenie podlegać będzie cała aktywność studentów, udział w dyskusjach i ich inicjatywa w dookreślaniu tematów oraz sposobach ich realizacji; jedno lub kilka wystąpień w trakcie wyjazdu. Po zakończeniu zajęć złożą krótki konspekt z bibliografią, dotyczący wybranego, jednego z zagadnień omawianych w czasie wyjazdów.