Filozofia kultury

fakultatywne

w sali

Kurs pomyślany jest jako systematyczne wprowadzenie w specyfikę filozoficznej refleksji nad kulturą. Punktem wyjścia będzie przekonanie, że kulturę można zrozumieć jedynie jako nierozerwalnie splecioną z człowiekiem i na odwrót – człowiek może być rozumiany i rozumieć siebie samego jedynie w horyzoncie uwikłania w kulturę, w jej aksjologiczne, symboliczne, wyobrażeniowe wymiary. Człowiek dany jest sobie jedynie poprzez kulturowo uwarunkowane sposoby przeżywania i doświadczania swojego bycia-w-świecie. Kluczową kategorią będzie dla nas kategoria doświadczenia kulturowego a wyróżnioną perspektywą badawczą antropologiczna filozofia kultury poszukująca właśnie związków między pojmowaniem człowieka i kultury. Związki te zostaną pokazane jako seria obecnych w kulturowych fenomenach napięć konstytuowanych przez kategorie takie jak: istota i pozór, arche i telos, obecność i nieobecność, partycypacja i alienacja, tradycja i współczesność, tożsamość i obcość, sprawczość i bierność.

Kurs pomyślany jest jako systematyczne wprowadzenie w specyfikę filozoficznej refleksji nad kulturą. Punktem wyjścia będzie przekonanie, że kulturę można zrozumieć jedynie jako nierozerwalnie splecioną z człowiekiem i na odwrót – człowiek może być rozumiany i rozumieć siebie samego jedynie w horyzoncie nieprzekraczalnego uwikłania w kulturę, w jej aksjologiczne, symboliczne, wyobrażeniowe (czy fantazmatyczne) wymiary. Zawsze jest dany sobie poprzez kulturowo uwarunkowane sposoby przeżywania i doświadczania swojego bycia-w-świecie we wszystkich jego możliwych wymiarach. Tym samym zarazem wymyka się prostym determinacjom, wykracza poza sferę faktów i empirii – jest przeniknięty przez kulturę, w której uczestnictwo wyznacza jego tożsamość. Tożsamość ta jest jednak przekraczana przez niego w ruchu refleksji sięgającej poza to, co po prostu dane. Stąd też kluczową kategorią będzie dla nas kategoria doświadczenia kulturowego doskonale zdająca sprawę z tego dwuznacznego uwikłania. Wyróżnioną natomiast perspektywą badawczą będzie antropologiczna filozofia kultury (Z. Rosińska) poszukująca właśnie różnych form związku między pojmowaniem człowieka i kultury. Zostaną one pokazane jako seria napięć przenikających rzeczywistość kulturową i wyznaczających zarazem kategorię człowieczeństwa w sposób apofatyczny, tj. unikający jednoznaczego definiowania istoty człowieka. Napięcia te konstytuowane są przez pary splecionych ze sobą i nawzajem naświetlających się kategorii takich jak: istota i pozór, arche i telos, obecność i nieobecność, partycypacja i alienacja, tradycja i współczesność, tożsamość i obcość, sprawczość i bierność.

Napięcia te – ich znaczenie i moc interpretacyjna – zostaną zaprezentowane na przykładzie szeregu fenomenów kulturowych ze szczególnym uwzględnieniem kultury współczesnej.

Omówione zostaną m.in. takie zagadnienia jak:

I. Zagadnienia metodologiczne:

1) tożsamość filozofii kultury i jej stosunek do nauk o kulturze: socjologii kultury, antropologii kulturowej i kulturoznawstwa

2) filozofia kultury wobec innych dyscyplin filozoficznych (w szczególności estetyki, filozofii społecznej, etyki, ontologii)

3) metody filozoficznego namysłu nad kulturą ze szczególnym uwzględnieniem podziału na teorie wartościujące i opisowe; w tym kontekście omówione zostaną takie filozoficzne nurty jak: platonizm, tradycja oświeceniowa, nietzscheanizm, marksizm, fenomenologia, hermeneutyka, psychoanaliza, strukturalizm, postsrtukturalizm, teoria aktora-sieci

II. Zagadnienia szczegółowe:

1. podstawowe cechy kultury współczesnej m.in. takie jak:

a) wirtualizacja (rozumiana między innymi jako zacieranie granic między światem wyobraźni i rzeczywistości, czy technologiczne zapośredniczenie ludzkich interakcji);

b) nadmiar (przesycenie przestrzeni kulturowej bodźcami wizualnymi, słuchowymi, informacyjnymi, generowanie potrzeb)

c) nieustannie przyspieszające procesy kulturowych przemian

2. skorelowane z powyższymi cechami formy doświadczenia kulturowego:

a) powierzchowność i dominacja pozoru,

b) oszołomienie,

c) liminalność (rozumiana jako konieczność wyznaczania na nowo granic w różnych obszarach życia, oraz tożsamościowotwórczy aspekt tego typu doświadczeń)

d) relokalizacja (doświadczenie zmian w postrzeganiu i rozumieniu przestrzeni życia)

3. stosunek kultury współczesnej do tradycyjnej

4. relacja między kulturami lokalnymi a kulturą globalną

5. ekonomiczne uwarunkowania procesów kulturowych

6. aksjologiczny wymiar kultury

7. jej wymiar symboliczny oraz wyobrażeniowo-fantazmatyczny

8. język jako medium doświadczenia kulturowego (jego różne funkcje)

9. cielesność jako przestrzeń/pole doświadczenia kulturowego

10. wpływ nowych technologii na formy ludzkiego samo-odniesienia

11. kulturowe uwarunkowania przemian obyczajowych

12. kulturowe znaczenia przemian w sztuce oraz ich konsekwencje

13. doświadczenie rozpadu kulturowych form samo-rozumienia

14. aktualność kategorii tragizmu w myśleniu o kondycji ludzkiej

15. przemiany tożsamości kulturowej (zarówno w aspekcie indywidualnym, jak i zbiorowym): interkulturowość, transkulturowość, nomadyzm

16. postsekularyzm – nowe formy doświadczenia duchowego

17. ludzkie/nieludzkie – posthumanizm, transhumanizm i nowe figury podmiotu w kulturze współczesnej

1) Literatura pomocnicza:

R. Konersmann, „Filozofia kultury. Wprowadzenie”

R. Konersmann, „Krytyka kultury”

E. Cassirer, „Logika nauk o kulturze”

Z. Rosińska, J. Michalik (red.) „Co to jest filozofia kultury?”

2) Literatura podstawowa:

G. Simmel, „Filozofia kultury” (fragm.)

E. Cassirer, „Esej o człowieku. Wprowadzenie do filozofii kultury” (fragm.)

H. Elzenberg, „Z filozofii kultury” (frag.)

L. Kołakowski, „Obecność mitu”, „Symbole religijne i kultura humanistyczne”, w: L. Kołakowski, „Kultura i fetysze”

Z. Rosińska, „Pragnienie powrotu czyli zmęczenie profanum”, w: Z. Rosińska, „Ruch myśli. Teksty trochę filozoficzne” (fragm.)

S. Freud, „Kultura jako źrodło cierpień”

E. Husserl, „Kryzys europejskiego człowieczeństwa a filozofia”

H. Arendt, „O kryzysie w kulturze i jego społecznej oraz politycznej doniosłości”, w: H. Arendt, „Między czasem minionym a przyszłym. Osiem ćwiczeń z myśli politycznej”

M. Merleau-Ponty, „Inny człowiek i świat ludzki”, w: „Fenomenologia percepcji”

F. Nietzsche, „O prawdzie i kłamstwie w pozamoralnym sensie”,

H.-G. Gadamer, „Język i logos”, „Język jako doświadczenie”, w: tenże, „Prawda i metoda”

P. Ricoeur, „Egzystencja i hermeneutyka”, „Symbol daje do myślenia”, w: tenże, „Egzystencja i hermeneutyka”

H. Arendt, „Kondycja ludzka” (fragm.)

P. Tillich, „Pytanie o Nieuwarunkowane” (fragm.)

R. Niebuhr, „Poza tragizmem” (fragm.)

Jan Kott, „Zjadanie bogów”

R. Girard, „Kozioł ofiarny” (fragm.)

J. Lear, „Nadzieja radykalna. Etyka w obliczu spustoszenia kulturowego” (fragm.)

I. Kant, „Co to jest Oświecenie?”, „Spór fakultetów”

F. Schiller, „Listy o estetycznym wychowaniu człowieka” (fragm.)

Roland Barthes, „Śmierć autora”

M. Foucault, „Porządek dyskursu”

M. Foucault, „Człowiek i jego sobowtóry’, w: M. Foucault, „Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych”

R. Braidotti, „Po człowieku” (frag.)

B. Latour, „Nigdy nie byliśmy nowocześni. Studium z antropologii symetrycznej” (fragm.)

F. G. Junger, „Perfekcja techniki” (frag.)

M. Castells, „Społeczeństwo sieci”, (frag.)

Nabyta wiedza:

Po ukończeniu kursu uczestnicy:

- znają główne filozoficzne teorie kultury, relacje i spory między nimi oraz dynamikę ich historycznego rozwoju.

- znają filozoficzną terminologię stosowaną do interpretacji kultury.

- orientują się w różnych metodach i narzędziach teoretycznych wykorzystywanych w filozoficznych interpretacjach kultury.

- rozumieją rolę refleksji filozoficznej w kształtowaniu kultury oraz wpływ praktyk kulturowych na idee filozoficzne.

- rozumieją specyfikę filozofii kultury jako dziedziny łączącej w sobie różne subdyscypliny filozoficzne (ontologię, filozofię społeczną, filozofię polityki, estetykę, semiotykę).

- znają główne problemy klasycznej i najnowszej filozofii kultury.

Nabyte umiejętności:

Po ukończeniu kursu uczestnicy potrafią:

- interpretować i oceniać zjawiska kultury w obrębie różnych paradygmatów teoretycznych.

- dostrzegać i interpretować zależności między praktykami instytucjonalnymi, politycznymi i ekonomicznymi oraz nowymi technologiami a zjawiskami kulturowymi i sposobami ich opisu.

- dostrzegać związek między filozoficznymi teoriami kultury a koncepcjami człowieka.

- rekonstruować różne stanowiska w filozofii kultury i omawiać różnice i podobieństwa między nimi.

– dostrzegać i interpretować aksjologiczny wymiar zjawisk kulturowych.

- dyskutować na temat różnych teoretycznych modeli kultury, rozważać argumenty za i przeciw nim.

Nabyte kompetencje społeczne:

- są świadomi różnorodności, niejednoznaczności i dynamicznego charakteru zjawisk kultury współczesnej oraz wyczulenie na dokonujące się nieustannie przemiany kulturowe

- identyfikują teoretyczne i praktyczne konteksty zjawisk kulturowych.

- są świadomi istnienia etycznego wymiaru zjawisk i praktyk kulturowych.

- są świadomi heterogenicznego charakteru kultury współczesnej

- wykazują otwartą i tolerancyjną postawę wobec zjawisk kulturowych spoza głównego nurtu i dla kultur nienależących do kręgu zachodniego

- uczestniczą w życiu społecznym i kulturalnym, interesują się nowatorskimi koncepcjami filozoficznymi w powiązaniu z innymi częściami życia kulturalnego i społecznego

- aktywnie uczestniczą w działaniach na rzecz zachowania dziedzictwa filozoficznego i wykorzystywania go w rozumieniu wydarzeń społecznych i kulturalnych

Egzamin ustny. Warunkiem zaliczenia ćwiczeń będzie prezentacja ustna oraz aktywność na zajęciach.