Filozofia polityczna Rzeczypospolitej Obojga Narodów: podstawowe zagadnienia i pojęcia

seminaria monograficzne

Studenci zapisujący się na kurs powinni dysponować podstawową wiedzą o klasycznych koncepcjach z zakresu filozofii polityki.

Od uczestników oczekiwana jest gotowość do pracy z tekstami napisanymi dawną polszczyzną.

Mile widziana jest umiejętność czytania tzw. „pisma gotyckiego” bądź przynajmniej chęć przyswojenia sobie tej umiejętności.

Ponadto przydatna może być znajomość łaciny, aczkolwiek nie jest ona wymagana.

w sali

Celem seminarium jest lektura wybranych polskich traktatów politycznych z okresu od XVI do XVIII w. pod kątem rekonstrukcji głównych wątków i pojęć charakterystycznych dla ówczesnej myśli politycznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Seminarium ma mieć charakter wprowadzający w zagadnienie, a zadaniem jego jest danie uczestnikom podstaw do dalszych badań nad dorobkiem politycznofilozoficznym Rzeczypospolitej.

Lista lektur obejmuje zarówno teksty źródłowe jak też współczesne omówienia syntetyzujące główne zagadnienia. Ponadto podczas seminarium kładziony będzie nacisk na uwypuklenie kontekstu historycznego omawianych tekstów, przy czym możliwe jest także sięgnięcie do dokumentów z epoki. Jako uzupełnienie przewidziane są także (w miarę możliwości) wykłady gościnne ekspertów z zakresu omawianej tematyki.

Staropolska myśl polityczna jest dziś przedmiotem badań przede wszystkim historyków i nie cieszy się dużym zainteresowaniem w kręgach filozoficznych. Jednocześnie zdaje się ona antycypować kilka nowożytnych koncepcji, takich jak choćby kontraktualizm czy idea państwa prawa. O ustroju Rzeczypospolitej wypowiadają się m.in. Jan Bodin, Monteskiusz czy Jan Jakub Rousseau. Przedrozbiorowa Rzeczpospolita jawi się na mapie Europy jako ewenement ustrojowy, śledzony raz z życzliwością, a raz z dezaprobatą, ale tym niemniej obecny na orbicie zainteresowania nowożytnych myślicieli politycznych i stanowiący dla nich jeden z licznych punktów odniesienia przy tworzeniu własnych koncepcji. Ustrój dawnej Polski zdaje się przy tym iść na przekór głównym nurtom w nowożytnej Europie. Gdy we Francji i Anglii tworzą się zręby absolutyzmu, w Polsce powstaje rozwiązanie ustrojowe, w którym źródłem prawa są poddani, król jest wybierany przez uprawnionych do głosu obywateli, a jego władza ograniczona jest przez ustanowione przez nich prawo. Gdy zachodnioeuropejscy filozofowie posługują się figurą umowy społecznej w celu wytłumaczenia genezy państwa, w Rzeczypospolitej każdy nowy król jest rzeczywiście zobowiązany do zawarcia umowy sankcjonującej jego obowiązki, wynegocjowanej z obywatelami, którzy go wybrali. W końcu, gdy na Zachodzie coraz więcej myślicieli prezentuje koncepcję delegacji władzy w celu zapewnienia efektywności rządzenia, Rzeczpospolita upada, tej koncepcji nie uznawszy.

Celem seminarium jest analiza filozoficznych podstaw tej specyfiki ustrojowej Rzeczypospolitej. Opierać się ono będzie na lekturze staropolskich traktatów pod kątem rekonstrukcji głównych wątków i pojęć charakterystycznych dla polskiej myśli politycznej tego okresu (wolność, prawo, obywatel, rzeczpospolita itd.). Tym samym seminarium ma mieć charakter wprowadzający, a zadaniem jego będzie danie uczestnikom podstaw do dalszych badań nad dorobkiem politycznofilozoficznym Rzeczypospolitej oraz do jego interpretacji. Celem seminarium nie jest więc historiozoficzna analiza roli Polski w dziejach Europy, poszukiwanie polskiej specyficzności politycznomentalnej w perspektywie długiego trwania czy nawet próba zastosowania kategorii staropolskiej filozofii politycznej do dekonstrukcji współczesnych sporów politycznych. Może ono co najwyżej dać uczestnikom podstawę merytoryczną pod dalsze – niewątpliwie kuszące – badania tego rodzaju.

Lista lektur obejmuje zarówno teksty źródłowe, dla których dostępne są polskie tłumaczenia, jak też współczesne omówienia syntetyzujące główne elementy zagadnienia. Ponadto podczas seminarium kładziony będzie nacisk na uwypuklenie kontekstu historycznego omawianych tekstów, przy czym możliwe jest także sięgnięcie do dokumentów z epoki. Jako uzupełnienie przewidziane są także (w miarę możliwości) wykłady gościnne ekspertów z zakresu omawianej tematyki.

Uwaga, poniższa lista ma charakter orientacyjny i może ulec pewnym modyfikacjom.

Teksty źródłowe (lektury na zajęcia):

Modrzewski, Andrzej Frycz. "O poprawie Rzeczypospolitej"

Anonim. "Philopolites To iest miłosnik oyczyzna albo o powinności dobrego obywatela oyczyznie dobrze chcącego [...] krótki traktat"

Orzechowski, Stanisław. "Policyja Królestwa Polskiego"

Goślicki, Wawrzyniec. "O senatorze doskonałym"

Wolan, Andrzej. "O wolności politycznej, czyli ślacheckiej"

Starowolski, Szymon. "O wolności bez swawoli"

Siemek, Kasper. "Civis bonus"

Opaliński, Łukasz. "Apoteoza polskiej wolności", "De officiis libri tres"

Fredro, Andrzej Maksymilian. "W obronie liberum veto", "O wyższości rzeczypospolitej nad monarchią".

König, Ernest. "Jakie zewnętrzne przyczyny skłoniły ludzi do założenia państwa"

Lubomirski, Stanisław. "O traktatach abo sposobie traktowania z ludźmi", "Proznosc y prawda rady"

Hartknoch, Jan Krzysztof. "Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej"

Anonim. "Wolność polska rozmową Polaka z Francuzem rozstrzęsiona".

Leszczyński, Stanisław. "Odpowiedź króla polskiego na rozprawę Jana Jakuba Rousseau"

Staszic, Stanisław. "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego", "Przestrogi dla Polski"

Kołłątaj, Hugo. „Porządek fizyczno-moralny, czyli nauka o należytościach i powinnościach człowieka”

Literatura przedmiotu:

Backvis, Claude (1975). „Szkice o kulturze staropolskiej”.

Bömelburg, Hans-Jürgen. "Polska myśl historyczna a humanistyczna historia narodowa (1500-1700)"

Ekes, Janusz (2001). "Trójpodział władzy i zgoda wszystkich : naczelne zasady "ustroju mieszanego" w staropolskiej refleksji politycznej"

Ekes, Janusz (2010 - wznowienie). "Złota demokracja"

Grześkowiak-Krwawicz, Anna (2006). Regina libertas : wolność w polskiej myśli politycznej XVIII wieku. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.

Grześkowiak-Krwawicz, Anna (red.) (2017). Wartości polityczne Rzeczypospolitej Obojga Narodów : struktury aksjologiczne i granice cywilizacyjne. Warszawa : Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Grześkowiak-Krwawicz, Anna (2018). Dyskurs polityczny Rzeczypospolitej Obojga Narodów : pojęcia i idee. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.

Huber, Steffen (2014). Einführung in die Geschichte der polnischen Sozialphilosophie : ausgewählte Probleme aus sechs Jahrhunderten. Wiesbaden : Harrassowitz Verlag.

Jankiewicz, Adam (red.) (2011). Lex est Rex in Polonia et in Lithuania... : tradycje prawno-ustrojowe Rzeczypospolitej : doświadczenie i dziedzictwo. Warszawa : Biuro Trybunału Konstytucyjnego.

Jarra, Eugeniusz (1968). Historia polskiej filozofii politycznej 966-1795. Londyn: Księgarnia Polska Orbis.

Łoziński, Władysław (1960). Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Ogonowski, Zbigniew (1992). Filozofia polityczna w Polsce XVII wieku i tradycje demokracji europejskiej. Warszawa: IFiS PAN.

Opaliński, Edward (1995). Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 15687–1652. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.

Rostworowski, Emanuel (1963). “Marzenie dobrego obywatela”, w: E. Rostworowski, Legendy i fakty XVIII wieku. Warszawa: PWN.

Sucheni-Grabowska, Anna. "Wolność i prawo w staropolskiej koncepcji państwa"

Antologie z serii „700 lat myśli polskiej”

Dokumenty historyczne:

Artykuły Henrykowskie

Akt Konfederacji Warszawskiej

Literatura wprowadzająca/uzupełniająca:

Davies, Norman. "Boże igrzysko"

Jasienica, Paweł. "Rzeczpospolita Obojga Narodów" (3 tomy)

Markiewicz, Mariusz. "Historia Polski 1492-1795"

Nabyta wiedza:

Absolwent zna i rozumie:

K_W02 w pogłębionym stopniu – metody badawcze i strategie argumentacyjne wybranej dyscypliny filozoficznej oraz metody interpretacji tekstu filozoficznego

K_W03 specjalistyczną terminologię filozoficzną w języku polskim

K_W06 wybrane kierunki i stanowiska rozwojowe współczesnej filozofii w zakresie jednego bloku głównych dyscyplin filozoficznych: 3) estetyka, filozofia kultury, historia filozofii

K_W08 w pogłębionym stopniu – normy konstytuujące i regulujące struktury i instytucje społeczne oraz źródła

K_W09 w pogłębionym stopniu – kompleksową naturę języka oraz historyczną zmien-ność jego znaczeń

Nabyte umiejętności:

Absolwent potrafi:

K_U01 samodzielnie interpretować tekst filozoficzny, twórczo i innowacyjnie komentować i konfrontować tezy pochodzące z różnych tekstów

K_U03 analizować złożone argumenty filozoficzne, identyfikować składające się na nie tezy i założenia, ustalać zależności logiczne i argumentacyjne między tezami

K_U06 twórczo i innowacyjnie wykorzystywać wiedzę filozoficzną i metodologiczną w formułowaniu hipotez i konstruowaniu krytycznych argumentacji

K_U10 pisać twórcze opracowania monograficzne na podstawie samodzielnie dobranej literatury, stosując oryginalne, innowacyjne podejścia i uwzględniając nowe osiągnięcia w zakresie filozofii

Nabyte kompetencje społeczne:

Kompetencje społeczne: absolwent jest gotów do:

K_K01 identyfikowania posiadanej przez siebie wiedzy i umiejętności

K_K02 rozpoznawania braków w swojej wiedzy i umiejętnościach i poszukiwania możliwości usunięcia tych braków

K_K06 aktywnego uczestnictwa w działaniach na rzecz zachowania dziedzictwa filozoficznego i wykorzystywania go w rozumieniu wydarzeń społecznych i kulturalnych

Podstawową uzyskania zaliczenia będzie napisanie eseju końcowego (E), analizującego wybrany temat (podlegający konsultacji z prowadzącym) w oparciu o omówione lektury.

Wpływ na ocenę będzie mieć aktywność na zajęciach. Jako aktywność na zajęciach może zostać potraktowane także wygłoszenie referatu na jeden z tematów, które zostaną zaproponowane przez prowadzącego.