Współczesne teorie składniowe

monograficzne

znajomość podstawowych pojęć lingwistycznych takich jak „podmiot”, „czasownik”, „przypadek gramatyczny”, „rodzaj męskoosobowy” itp.

w sali

Celem przedmiotu jest prezentacja współczesnych teorii składniowych, dominujących w językoznawstwie światowym a tylko w niewielkim stopniu obecnych w językoznawstwie polskim. Przedstawione zostaną trzy podejścia będące źródłem współczesnych teorii składniowych: gramatyka kategorialna (Ajdukiewicz), gramatyka zależnościowa (Tesnière) oraz gramatyki formalne i transformacyjne (Chomsky). Bliżej omówione zostaną dwie współczesne teorie w twórczy sposób czerpiące z tych trzech podejść: Lexical Functional Grammar (Bresnan i Kaplan) oraz Head-driven Phrase Structure Grammar (Pollard i Sag).

W ramach kursu przedstawione zostaną dominujące w językoznawstwie światowym teorie składniowe, ze szczególnym uwzględnieniem teorii opartych na ograniczeniach (ang. „constraint-based”).

W pierwszej części kursu omówione zostaną trzy podejścia starsze, ale nadal aktywnie rozwijane: gramatyki kategorialne wywodzące się z prac Kazimierza Ajdukiewicza w latach 1930., gramatyki zależnościowe, których symbolicznym początkiem jest publikacja w roku 1959 monografii „Éléments de Syntaxe Structurale” autorstwa Luciena Tesnière'a, oraz gramatyki formalne i – w mniejszym stopniu – transformacyjne kojarzone z nazwiskiem Noama Chomskiego, rozwijane od lat 1950.

W drugiej części kursu przedstawiona zostanie bliżej teoria Lexical Functional Grammar (LFG; Bresnan i Kaplan 1982, Dalrymple 2001, Bresnan i in. 2015), stworzona na przełomie lat 1970. i 1980. i intensywnie od tego czasu rozwijana. Teoria ta w interesujący sposób łączy elementy gramatyk formalnych Chomskiego i gramatyk zależnościowych. W ramach tej teorii zaproponowano wiele analiz zjawisk z typologicznie różnorodnych języków, także języków słowiańskich. Dzięki stosunkowo wysokiemu stopniowi formalizacji LFG, możliwe jest zapisanie analizy lingwistycznej jako modelu komputerowego, a dzięki temu – pełniejsza weryfikacja poprawności analizy.

W trzeciej części kursu przedstawiona zostanie inna znana teoria o solidnych podstawach formalnych, Head-driven Phrase Structure Grammar (HPSG; Pollard i Sag 1987, 1994; Sag, Wasow i Bender 2003), wykorzystywana także w pewnych zadaniach związanych z komputerowym przetwarzaniem języków naturalnych. Teoria ta łączy pewne cechy gramatyk formalnych i kategorialnych. Podobnie jak w wypadku LFG, cechą HPSG jest holistyczne podejścia do języka: obejmuje opisem nie tylko składnię, lecz także semantykę, strukturę tematyczno-rematyczną, morfologią i inne poziomy języka. Dzięki temu obie te teorie często wykorzystuje się do analizy zjawisk na pograniczu różnych poziomów języka, szczególnie na pograniczu składni i semantyki.

Teorie te zostaną zilustrowane przykładami analiz wybranych zjawisk języka polskiego, w tym zjawisk związanych z przypadkiem gramatycznym oraz – o ile czas na to pozwoli – zjawisk związanych z koordynacją (tj. z konstrukcjami współrzędnie złożonymi). Dzięki temu możliwe będzie pełniejsze porównanie tych teorii pod względem adekwatności ich zastosowania do opisu języków słowiańskich.

Ajdukiewicz K., 1935: Die syntaktische Konnexität, Studia Philosophica, 1, s. 1–27.

Borsley R.D., Börjars K. (red.) 2011: Non-Transformational Syntax: Formal and Explicit Models of Grammar, Blackwell, Oxford.

Bresnan J. (red.) 1982: The Mental Representation of Grammatical Relations, MIT Press Series on Cognitive Theory and Mental Representation, The MIT Press, Cambridge, MA.

Bresnan J., Asudeh A., Toivonen I., Wechsler S., 2015: Lexical-Functional Syntax, Blackwell Textbooks in Linguistics, Wiley-Blackwell, drugie wyd.

Chomsky N., 1956: Three models for the description of language, IRE Transactions on Information Theory, 2(3), s. 113–124.

Chomsky N., 1957: Syntactic Structures, Mouton, Haga.

Dalrymple M., 2001: Lexical Functional Grammar, Academic Press, San Diego, CA.

Kuiper K., Nokes J., 2014: Theories of Syntax: Concepts and Case Studies, Palgrave Macmillan.

Müller S., 2015: Grammatical Theory: From Transformational Grammar to Constraint-Based Approaches, Language Science Press.

Patejuk A., Przepiórkowski A., 2017: POLFIE: współczesna gramatyka formalna języka polskiego, Język Polski, XCVII(1), s. 48–64.

Pollard C., Sag I.A., 1987: Information-Based Syntax and Semantics, Volume 1: Fundamentals, nr 13 w CSLI Lecture Notes, CSLI Publications, Stanford, CA.

Pollard C., Sag I.A., 1994: Head-driven Phrase Structure Grammar, Chicago University Press / CSLI Publications, Chicago, IL.

Przepiórkowski A., Kupść A., Marciniak M., Mykowiecka A., 2002: Formalny opis języka polskiego: Teoria i implementacja, Akademicka Oficyna Wydawnicza EXIT, Warsaw.

Sag I.A., Wasow T., Bender E.M., 2003: Syntactic Theory: A Formal Introduction, CSLI Publications, Stanford, CA, drugie wyd.

Steedman M., 1996: Surface Structure and Interpretation, The MIT Press, Cambridge, MA.

Tesnière L., 1959: Éléments de Syntaxe Structurale, Klincksieck, Paryż.

Nabyta wiedza:

- zna teorie składniowe wybrane spośród dominujących we współczesnym językoznawstwie

- zna wybrane zjawiska składniowe w języku polskim

Nabyte umiejętności:

- potrafi zrozmieć analizy sformułowane w wybranych formalizmach składniowych

- potrafi dokonać sformułować analizę prostego zjawiska w wybranym formalizmie składniowym

Nabyte kompetencje społeczne:

- umie uważnie, aktywnie słuchać innych i śledzić ich tok myśli

- umie selekcjonować i porządkować informacje uzyskane w procesie komunikacji

Do wyboru: 1) test końcowy przeprowadzany w formie pisemnej zawierający pytania otwarte oraz pytania wyboru, czas pisania: 90 minut; lub 2) samodzielna analiza wybranego zjawiska składniowego w ramach jednej z omawianych teorii (zjawisko i teoria do uzgodnienia z prowadzącym).