Polish society and sociology. Origins (1945-1965)

Początki polskiego społeczeństwa i polskiej socjologii w ich współczesnym kształcie sięgają okresu po1945 roku. Wojenny kataklizm obrócił w gruzy stary świat społeczny, nie oszczędzając społeczności akademickiej. Próba odtworzenia życia zbiorowego i naukowego w nawiązaniu do okresu II RP napotykała z kolei na opór nowej władzy komunistycznej. Aby zrozumieć dzisiejszą Polskę i współczesną polską socjologię, trzeba zgłębić ich początki. Na seminarium będziemy analizować obraz pierwszego dwudziestolecia PRL w pracach socjologów tamtej epoki oraz odtwarzać sposoby uprawiania socjologii przez dwa kolektywy myślowe: marksistów i krąg Stanisława Ossowskiego (tzw. “ossowszczyków”).

Geneza seminarium leży w następującej diagnozie: nasz obecny obraz pierwszych powojennych lat polskiego społeczeństwa tworzą w większości historycy. Ma to dwojakie konsekwencje: po pierwsze, zasadniczym materiałem badawczym są archiwa urzędowe, a po drugie, teoretyczne rozumienie ówczesnych zjawisk zastępuje zdroworozsądkowe teoretyzowanie. Tymczasem polscy socjologowie prowadzili od samego początku analizy odradzającego i wytwarzającego się na nowe społeczeństwa, zbierając przy tym niepowtarzalny materiał w terenie. Początkowo głównie za pomoc metod etnograficznych, potem także ankietowych. Byli autorami monografii miast i instytucji, ale też opisów grup społecznych i całego społeczeństwa. Celem zajęć jest zapoznanie się z surowymi materiałami badawczymi (notatki terenowe, raporty, prace studenckie) i pracami publikowanymi w książkach i artykułach w czasopismach społeczno-kulturalnych i socjologicznych. Powrót do socjologii pierwszych lat PRL pozwoli nam zdobyć nowe perspektywy na wydarzenia i procesy tamtego czasu. Pogłębi rozumienie zjawisk świata powojennego i wyostrzy widzenie tych, które po dziś dzień kształtują Polskę (np. społeczna charakterystyka Ziem Odzyskanych, powojenne migracje i kształtowanie się państwo mononarodowego, unarodowienie i upaństwowienie nowych grup społecznych, antysemityzm, struktura wartości będąca wypadkową starych tradycji i ideologizacji epoki stalinizmu, mobilność klasowa i jej obraz w oczach różnych segmentów społeczeństwa). Część z analizowanych badań weszło do klasyki polskiej socjologii (jak badanie studentów Warszawy prowadzone przez Stefana Nowaka), inne czekają wciąż na ponowne odkrycie.

Także historia polskiej socjologii jest głównie domeną historyków, choć dyscyplinarnie należących zazwyczaj do socjologii. W powojennej Polsce odtworzyła się socjologia uniwersytecka, jednak szybko została uznana za naukę burżuazyjną. W efekcie na przełomie lat 40. i 50. zniknęła z Uniwersytetu Warszawskiego. Niemniej, pierwsze powojenne roczniki studentów pod kierunkiem przedwojennej kadry zdążyły ukończyć studia lub zaangażować się w różnorodnie sprofilowane badania społeczne. Pierwsze powojenne dekady obfitują w warte zgłębienia dyskusje akademickie i polemiki - m.in. nad miejscem socjologii w debacie publicznej i potrzebą prowadzenia badań społecznych.

Celem zajęć jest (1) konceptualizacja początków powojennej socjologii z perspektywy teoretyków socjologii, socjologów i filozofów wiedzy i nauki, (2) odkrycie międzynarodowego kontekstu porównawczego (zimna wojna, rozwój światowej socjologii i dyfuzja ich różnych nurtów) oraz (3) sięgnięcie do dotychczas nieznane materiały z badań. Szczególną uwagę poświęcimy konfrontacji dwóch stylów myślowych reprezentowanych przez kolektywy: z jednej strony, marksistowski, skupiony w Instytucie Kształcenia Kadr Naukowych i wokół takich postaci jak Adam Schaff, Julian Hochfeld czy Nina Assorodobraj, i, z drugiej strony, liberalny, powstały wokół Stanisława Ossowskiego (“ossowszczycy”). Przyjrzenie się konkretnym pracom empirycznym da podstawę, by ocenić faktyczne, a nie deklaratywne czy domniemywane, różnice w projektach uprawiania socjologii.

Sięgniemy poza utarte interpretacje natury polskiego społeczeństwa i polskiej socjologii.

Seminarium ma charakter badawczy, czyli nic nie jest z góry przesądzone – prowadzić ma do odkryć historiograficznych i sięgać poza utarte interpretacje natury polskiego społeczeństwa i polskiej socjologii.

Seminarium stanowi kontynuację zajęć o polemikach marksistów i kręgu Ossowskiego w roku 2018/9. Uczestnictwo w nich nie jest konieczne, aby dołączyć do tegorocznego seminarium.

Praca na seminarium może stać się pierwszym krokiem do przygotowania pracy magisterskiej.

Seminarium prowadzone jest w ramach projektu „W kręgu Stanisława Ossowskiego. Warszawska szkoła socjologii”:

http://www.is.uw.edu.pl/pl/badania-i-konferencje/krag-ossowskiego/

POWOJENNE DIAGNOZY MARKSISTÓW

1. Hochfeld J. 2017 [1945]. The Social Aspect of the Warsaw Uprising, “Studia Socjologiczno-Polityczne”, nr 1(6), s. 45-55

2. Assorodobraj N. 1947. Kursy przygotowawcze a zagadnienie społecznej selekcji młodzieży akademickiej, „Przegląd Socjologiczny”, t. IX, s. 125-143.

Referat:

Zysiak A. 2016. Punkty za pochodzenie. Powojenna modernizacja i uniwersytet w robotniczym mieście, Nomos, s. 163-221. [Rozdział IV: Projekt: nowe kadry]

BADANIA TERENOWE (1945-1950)

3. Ossowski S. 1967 [1947]. Zagadnienie więzi regionalnej i więzi narodowej na Śląsku Opolskim, [w:] Działa. Tom III. Z zagadnień psychologii społecznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 251-300.

Referat:

Connely J. 2014. Zniewolony uniwersytet. Sowietyzacja szkolnictwa wyższego w Niemczech Wschodnich, Czechach i Polsce 1945-1956, Instytut Historii Nauki PAN.

Fragmenty:

s. 60-165 Przebudzenie życia akademickiego w Polsce

s. 173-178 Polska: Pierwsze wyzwania dla autonomii akademickiej

s. 209-216 Czystki polskiej profesury

s. 217-266 Rozdział 8 i 9

4. Nowakowski S. 1950. Przeobrażenia społeczne i adaptacja reemigrantów w Polsce, “Myśl Współczesna”, nr 7 (50), s. 62-86.

Referat:

Zaremba M. Wielka trwoga. Polska 1944-1947. Ludowa reakcja na kryzys,Wydawnictwo Znak s. 555-615. [RozdziaŁ: Fobie i przemoc etniczna]

5. Szwengrub L. 1963. Zagadnienie polskiej świadomości narodowej u Warmiaków i Mazurów, praca doktorska, s. 5-19, 70-100. [Wstęp i Rozdział IV]

Referat:

Kersten K. 2018 [1984]. Narodziny systemu władzy, Instytut Studiów Politycznych, s. 201-276. [Rozdział Piąty: Społeczeństwo]

6. Ossowski S. 2016 [1946]. Na tle wydarzeń kieleckich, [w:] Ossowski w pełnym blasku. Suplement do Dzieł, opracował A. Sułek, Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 104-113.

Hurwic S. 1996 [1965]. Żydzi polscy (1947-1950) : analiza więzi społecznej ludności żydowskiej, Wydawnictwo WFiS PAN, s. 52-92. [Rozdziały IV i V: Kształtowanie się żydowskiej świadomości narodowej oraz Zagadnienie ojczyzny]

Referat:

Engerman D. C. 2012. The Rise and Fall of Wartime Social Science: Harvard’s Refugee Interview Project, 1950-1954, [w:] Cold War Social Science. Knowledge Production, Liberal Democracy, and Human Nature, red. Mark Solovey i Hamilton Cravens, s. 25-43.

7. Badania na Mazurach. Warsztat na materiałach z Purdy Wielkiej

Purda Wielka - materiały z Archiwum Danych Jakościowych.

Referat:

Mandler P. 2012. Deconstructing “Cold War Anthropology”, [w:] Uncertain Empire. American History and the Idea of the Cold War, pod red. J. Isaac i D. Bell, Oxford University Press, s. 245-266.

SOCJOLOGIA ANKIETOWA

Nowak S. 1991. Treść i struktura wewnętrzna postaw społecznych, [w:] Studenci Warszawy. Studium długofalowych przemian postaw i wartości, red. Stefan Nowak, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 93-186.

Referat:

Igo S. E. 2007. Polling the Average Populace, [w:] The Averaged American. Surveys, Citizens, and the Making of a Mass Public, Harvard University Press, s. 103-149.

Nowak S. 2009 [1966]. Psychologiczne aspekty przemian struktury społecznej i ruchliwości społecznej, [w:] O Polsce i Polakach, zebrał Antoni Sułek, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 84-116.

Referat:

Tellenback S. 1975. Microstructures and Psychological Factors , [w:] The Social Structures of Socialist Society - The Polish Interpretation, s. 135-151.

Bauman Z. 1961. Wzory sukcesu warszawskiej młodzieży, “Studia Socjologiczne”, nr 3 (3), s. 103-138.

Referat:

Kilias J. 2017. Goście ze Wschodu. Socjologia polska lat sześćdziesiątych XX wieku a nauka światowa. Nomos, s. 70-94. [Rozdział 7: Kapitał początkowy: program wymiany naukowej i wsparcie rzeczowe Fundacji Forda]

Warsztat Przegląd raportów z badań OBOP

http://www.tnsglobal.pl/archiwumraportow/?s=Szukaj+w+archiwum

Referat:

Savage M. 2010. 1962: The Moment of Sociology, [w:] Identities and Social Change in Britain since 1940. The Politics of Method, Oxford University Press, s. 112-134.

SOCJOLOGIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH

11. Nowakowski S. 1958. Hotel robotniczy na tle procesów urbanizacji i industrializacji, “Przegląd Socjologiczny”, t. XII, s. 32-71.

Referat:

Cravens H. 2012. Column Right, March! Nationalism, Scientific Positivism, and the Conservative Turn of the American Social Sciences in the Cold War Era, [w:] Cold War Social Science. Knowledge Production, Liberal Democracy, and Human Nature, red. Mark Solovey i Hamilton Cravens, s. 117-135.

Pawełczyńska A. 1961. O grupach młodocianych przestępców, “Studia Socjologiczne”, nr 1(1), s. 119-144.

Referat:

Heilbron J. 2015. French Sociology, Cornell University Press, s. 124-151. [Rozdział 5: Pioneers by Default?]

SOCJOLOGIA POLITYKI

Wiatr J. 1958. Wybory sejmowe 1957 roku w świetle wstępnej analizy, “Studia Socjologiczno-Polityczne”, nr 1, s. 163-193.

Referat:

Wisselgren P. 2017. The Social Scientific Gaze. The Social Question and the Rise of Academic Social Science in Sweden, Routlage, s. 17-42. [Rozdział: The Social Question: Arenas, Actors, Articulations]

Hochfeld J. 1982 [1958]. Sejm. Próba wstępnej analizy, [w:] Marksizm, socjologia, socjalizm. Wybór pism, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 227-280.

Referat:

Baert P. 2015. The Existentialist Moment. The Rise of Sartre as a Public Intellectual, Polity, s. 73-111. [Rozdziały 3 i 4]

Warunkiem zaliczenia zajęć jest obecność, aktywność i wygłoszenie referatu. Ocena z zajęć wystawiona na podstawie egzaminu, w trakcie którego student prezentuje projekt artykułu z tematyki zajęć.

Do godzin przeznaczonych na zajęcia w sali (30h) należy doliczyć czas konieczny do przygotowania się do zajęć (czytanie lektur, sporządzanie notatek, przygotowanie referatu) – 4h oraz czas konieczny do przygotowania się do finalnego zaliczenia (egzaminu) – 10h