Literatura i kultura Japonii

obowiązkowe

w sali

Celem wykładu jest zapoznanie studentów z historią literatury japońskiej i jej kontekstami kulturowymi i społecznymi od czasu przyswojenia pisma chińskiego i buddyzmu w VI/VII w do początku XXI w. W prezentacji epoki starożytnej (Nara, VIII w.)zwraca się się szczególną uwagę na rozwój poezji zebranej w antologii Man’yōshū) i mity spisane w kronikach. W późnej starożytności (epoka Heian, IX-XII w.) wyróżniona jest opowieść dworska (zwłaszcza Genji monogatari, 1008), pamiętniki literackie i antologie cesarskie (Kokin wakashū, 905).

Roczny wykład obejmuje 30 jednostek składających się z wyjaśnienia warunków społecznych i kulturowych omawianych utworów i działalności wybranych twórców, jak również czytania fragmentów tłumaczeń na j. polski lub angielski reprezentatywnych dzieł.

1. Wprowadzenie: wpływ cywilizacji i kultury chińskiej na rozwój piśmiennictwa w Japonii starożytnej.

2. Gatunki i formy literatury, język piśmiennictwa (semyōgaki, man’yōgana) i najstarsze kroniki.

3. Liryka w epoce Nara: Man’yōshū (Zbiór dziesięciu tysięcy liści, 759-781).

4. Dwór w okresie świetności: epoka Heian (IX-XII w.) i rozwój poezji rodzimej (Kokin wakashū – Zbiór japońskiej poezji dawnej i współczesnej, 905).

5. Opowieści, pamiętniki i silwy, m.in. Tosa nikki (Dziennik z Tosy, 935), Kagerō nikki (Dziennik ulotnych ulotnych chwil, ?974), Makura no sōshi (Notatki spod wezgłowia, ?1010) i inne.

6. Cechy gatunkowe opowieści (monogatari) na przykładzie Taketori monogatari (Opowieść o zbieraczu bambusu, X w.), Ise monogatari (Opowieści z Ise, X w.) i in.

7. Murasaki Shikibu – życie i dzieło: Genji monogatari (Opowieść o Genjim, 1008), Murasaki Shikibu nikki (Dziennik Murasaki Shikibu, ?1010)

8.Tworczość końca epoki Heian: opowieści epigońskie, historyczne i anegdotyczne

9. Przemiany w kulturze średniowiecznej (religia, sztuka) i rola nowej warstwy społecznej (samuraje, wojownicy).

10. Opowieści wojenne: Heike monogatari (Opowieść o rodzie Taira, ?1240), Taiheiki (Kronika wielkiego pokoju, 1345-1371),

11. Kontynuacje: dzienniki (Izayoi nikki – dziennik szesnastej nocy, ?1280; Towazugatari - Mówię niepytana, po 1306) sylwy (Hōjōki – Zapiski z szałasu, 1212; Tsurezuregusa – Szkice z wolnych chwil, ?1330), opowieści anegdotyczne,

12. Poezja waka (Shinkokin wakashū – Nowy zbiór poezji japońskiej, 1205) i poeci Fujiwara Shunzei, Fujiwara Teika i Saigyō,

13. Budowa poematów renga (‘pieśni wiązane’) i haikai no renga (humorystyczne renga). Twórcy i zbiory renga.

14. Teatr średniowiecza – od obrzędów kagura do sarugaku no nō.

Wielcy twórcy nō: Kan’ami (1333-1384) i Zeami (?1364-?1444) – dramaty yōkyoku i traktaty (m.in. Fūshikaden – O przekazywaniu Stylu, Kształtu i Kwiatu, 1400).

15. Przełom XVI i XVII w. Rola dwu klas społecznych: samurajów i mieszczan. Popularyzacja druku, edukacji, prozy pisanej alfabetem (kaną), widowisk teatralnych (jōruri, kabuki). Parodia dzieł klasycznych,

16.Renesans końca XVII w. Genroku – czas rozkwitu prozy (Ihara Saikaku), poezji (Matsuo Bashō), dramatu (Chikamatsu Monzaemon), drzeworytu (Hishikawa Moronobu),

17. Najsłynniejsze dramaty bunraku i kabuki: Sonezaki shinjū, Kokusen’ya gassen, Kanadehon chūshingura i in.

18. Gatunki i twórcy prozy XVIII i XIX w.: kusazōshi, kibyōshi, yomihon, sharebon, ninjōbon, kokkeibon, gōkan. Ich twórcy

19. Komizm i parodia (Jippensha Ikku, Shikitei Samba, Ryūtej Tanehiko), ‘książki do czytania’ (Ueda Akinari, Kyokutei /Takizawa Bakin, powieść sentymentalna (Tamenaga Shunsui).

20. Dekadencja w kulturze. Duchy na scenie teatru kabuki (Tsuruya Namboku).

21. Początki „europeizacji” Japonii w erze Meiji: realizm (Tsubouchi Shōyō, Futabatei Shimei) i romantyzm (Mori Ōgai).

22. Reakcja przeciw nadmiernej europeizacji, m.in. pseudoklasycyzm (Ozaki Kōyō, Kōda Rohan, Higuchi Ichiyō).

23. Naturaliści mówią o sobie nowym językiem (kōgo), nowym stylem o sobie i społeczeństwie krytycznie. Od romantyzmu do naturalizmu: Shimazaki Tōson, Tayama Katai, Tokuda Shūsei i in.

24. Koniec okresu Meiji i początek Taishō: antynaturalizm idealistów (Arishima Takeo,, Shiga Naoya i in.) i estetów (Nagai Kafū, Tanizaki Jun’ichirō, Satō Haruo). Postawa Moriego Ōgaia.

25. Natsume Sōseki – krytycznie o współczesnej cywilizacji: Jestem kotem (1905), Sedno rzeczy (1914), Meian (Światło i mrok, 1916).

26. Neorealizm i powieść popularna: Akutagawa Ryūnosuke (1892-1927). Modernizm (Kawabata Yasunari, Yokomitsu Riichi) i literatura proletariacka (Kobayashi Takiji).

27. Sytuacja literatury w okresie wojny i nowe tendencje po 1945 r.: szkoła powojenna sengoha, ‘trzecie pokolenie’, ‘pokolenie introwertyków’. Znaczenie Dazaia Osamu.

28.Czas Murakamiego – literatura końca XX w. (m.in. rola kobiet w literaturze, problem literatury popularnej).

29.Poeci XX w.:

30. Teatr i dramat XX w.

Mikołaj Melanowicz, Historia literatury japońskiej [History of Japanese Literature], PWN, 2011 .

Wiesław Kotański, Dziesięć tysięcy liści.. Antologia literatury japońskiej [Ten Thousands Leaves – Anthology of Japanese Literature], PWN, 1961.

Donald Keene, Seeds in the Heart. Japanese Literature from Earliest Times to the Late Sixteenth Century, 1993.

Paul Varley, Kultura japońska [Japanese Culture], Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006.

Iwona Kordzińska-Nawrocka (red.), Dziesięć wieków Genji monogatari w kulturze japońskiej [Genji monogatari in Japanese Culture] Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.

Jadwiga M. Rodowicz, Aktor doskonały. Traktaty Zeamiego o sztuce nō [Perfect Actor. Treatises of Zeami on nō], słowo/obraz/terytoria, 2000.

Po ukończeniu przedmiotu student ma:

Wiedza

- ma podstawową wiedzę w zakresie teorii nauk humanistycznych (literaturoznawstwa) niezbędnych dla rozumienia wybranych aspektów kultury. [K_W04]

- ma uporządkowaną wiedzę szczegółową o literaturze i piśmiennictwie Japonii; potrafi nazwać i scharakteryzować najważniejsze zjawiska/prądy/ teksty/ piśmiennictwo Japonii. [K_W05]

- potrafi nazwać i scharakteryzować podstawowe zjawiska kulturowe Japonii. [K_W10]

- ma podstawową wiedzę o zasadach przekładu z języka japońskiego na język polski. [K_W15]

- ma podstawową orientację we współczesnym życiu kulturalnym Japonii. [K_W16]

- zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji różnych wytworów kultury właściwe dla wybranych teorii i szkół badawczych w zakresie studiów nad kulturą oraz literaturoznawstwa. [K_W18]

- zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji różnych wytworów kultury właściwe dla rodzimych tradycji Japonii. [K_W19]

Umiejętności:

- potrafi wskazać źródła różnic kulturowych krajów Orientu. [K_U02]

- potrafi czytać, analizować i interpretować teksty literackie i/lub inne dzieła twórczości kulturalnej (film, prasa, piśmiennictwo o charakterze społecznym) prawidłowo umieszczając je w kontekście kulturowym. [K_U06]

- umie porównać i dostrzec zależności między wybranymi tekstami literackimi i/lub innymi dziełami twórczości kulturalnej Japonii (film, prasa, piśmiennictwo o charakterze społecznym), a zagadnieniami tradycji i współczesności. [K_U07]

- potrafi zanalizować najważniejsze zjawiska/prądy sztuki (malarstwa, rzeźby, architektury, innych dziedzin sztuki) Japonii. [K_U08]

- potrafi wskazać najważniejsze zagadnienia intelektualne, dylematy, preferencje estetyczne formułowane wewnątrz kultury Japonii. [K_U10]

- potrafi przełożyć teksty literackie/piśmiennictwa z języka japońskiego na język polski. [K_U14]

- potrafi interpretować kluczowe pojęcia kultury Japonii poprzez analizę językową/ filologiczną. [K_U15]

- potrafi poprawnie funkcjonować w środowisku językowym i kulturowym Japonii. [K_U17]

- potrafi korzystać z narzędzi elektronicznych i internetowych w języku polskim i japońskim. [K_U24]

Kompetencje społeczne:

- rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie. [K_K01]

- potrafi odpowiednio określić cele i sposoby ich osiągnięcia w zakresie działalności naukowej, zawodowej i społecznej. [K_K04]

- ma świadomość odmienności kulturowej i jej źródeł religijnych, filozoficznych, obyczajowych i historycznych oraz jej znaczenia dla rozumienia współczesnego świata. [K_K05]

- widzi potrzebę prowadzenia dialogu międzykulturowego. [K_K06]

- ma świadomość znaczenia kultury Japonii w kulturze światowej. [K_K07]

- działa na rzecz udostępniania i promowania spuścizny kulturowej i językowej Japonii. [K_K08]

- dostrzega pozytywne wartości społeczno-kulturowe Japonii, z których może czerpać dla osobistego rozwoju i efektywnej komunikacji międzykulturowej. [K_K09]

Egzamin po pierwszym I drugim semestrze