Seminarium poboczne: Kultura elit francuskich i włoskich i jej promieniowanie na Europę w epokach dawnych (od średniowiecza do końca XVIII wieku)

fakultatywne

Seminarium dotyczy kultur francuskiej i włoskiej. Przedstawi paradygmaty kultury elitarnej, ukształtowane we Francji i Italii, oraz ich recepcję w Europie śródziemnomorskiej (kraje Półwyspu Iberyjskiego) i w regionach pozaalpejskich (Anglia, Rzeczpospolita i in.). W rozważaniu zjawisk kulturowych będą brane pod uwagę fakty historyczne, piśmiennictwo (literatura piękna, memorialistyka, epistolografia), a także dzieła artystyczne (malarstwo, architektura).

Teksty kultury rozpatrywane będą w porządku chronologicznym i będą uporządkowane wg następujących tematów

1. Etos rycerski w wymiarze kolektywnym i indywidualnym.

2. Elity dworskie w renesansowej Europie. Gentiluomo cortegiano – honnête homme – dworzanin polski.

3. Klasycyzm w służbie elit

4. Klasycyzm w wieku oświeconym.

1. Wychodząc od epiki wczesnośredniowiecznej, będziemy rozważać system wartości, kształtujący etos rycerski w wymiarach zbiorowym (wartości militarne, religijne, społeczne), a następnie indywidualnym (wartości afektywne – miłość - doskonałość rycerza jako jednostki).

Analizie poddane zostaną takie teksty jak Pieśń o Rolandzie, fragmenty powieści Chrétiena de Troyes, Tristana i Izoldy, pieśni Marii z Francji.

Kolejno omawiana będzie ewolucja i rewitalizacja etosu rycerskiego w dobie „jesieni średniowiecza” oraz jego ekstensje: włoska na przykładach Orlanda szalonego Ludovica Ariosta i Jerozolimy wyzwolonej Torquata Tassa, hiszpańska – Don Kiszot Miguela de Cervantesa, angielska – Opowieść Rycerza Geoffreya Chaucera.

Osobnym tematem będzie miłość dworna (amour courtois), inspirująca elitarną poezję prowansalską oraz włoski dolce stil nuovo, utrwalony w trzynasto- i czternastowiecznej poezji in vulgari. Materiałową podstawą analiz stanowić będą utwory poetów Duecenta i Dantego (Vita nuova).

2. Punktem wyjścia do rozważań o elitarnym wzorcu osobowym będzie De oratore Cycerona, a następnie renesansowy kodeks człowieka dworu: Il Cortegiano Baldassara Castiglionego oraz jego przekłady na języki europejskie, ze szczególnym uwzględnieniem adaptacji Łukasza Górnickiego Dworzanin polski. Utwory te, cieszące się wielką poczytnością, były wykładniami nowego stylu życia, łączącego wiedzę, aktywność polityczną z kulturą osobistą i ogładą towarzyską. W szerokim kontekście europejskim tego paradygmatu mieści się również ideał Montaigne’a, przedstawiony w eseju O wychowaniu dzieci.

Celem uwypuklenia społecznych aspektów elit renesansowych, porównaniu zostaną poddane pierwsze rozdziały Dekameronu Giovanniego Boccacia i Heptameronu Małgorzaty Nawarskiej. Na tym przykładzie ukazane zostaną podobieństwa i różnice analogicznych wytworów kultury, które powstały w sąsiednich krajach.

Lektury tekstów literackich zostaną poparte analizami dzieł sztuki: malarstwa, muzyki, architektury.

Poezja dworna. Punktem wyjścia do jej analiz będą teksty z Canzoniere Francesca Petrarki oraz ich naśladownictwa tworzące nurt petrarkizmu. Szczególna uwaga zwrócona zostanie na kształtowanie się nowej, formalnie i treściowo, poezji we Francji (Pierre de Ronsard i Plejada) oraz na poezję Jana Kochanowskiego, łączącą tradycję antyczną z petrarkizmem i elementami rodzimymi.

3. Wprowadzeniem do problematyki klasycyzmu byłaby Ars poetica Horacego w zestawieniu z wybranymi traktatami włoskimi XV i XVI w. oraz Sztuką poetycką Nicolasa Boileau, przyswojoną literaturze polskiej jako Sztuka rymotwórcza Franciszka Ksawerego Dmochowskiego (1778). W zakresie sztuk przedstawiających: architektury i malarstwa, a także muzyki będziemy obserwować formowanie się klasycyzmu we Włoszech (Quattrocento i Cinquecento) oraz jego promieniowanie na tereny Francji (wille i pałace ceremonialne, malarstwo „propagandowe”, np. portrety Ludwika XIV) oraz Hiszpanii i krajów zaalpejskich, m. in. Rzeczpospolitej.

Klasycyzm w literaturze będzie analizowany na podstawie francuskiej poezji w stylu préciosité, aforystyki (La Rochefoucauld, La Bruyère, La Fontaine), memorialistyki (pamiętniki dam i diuka de Lauzun), a także dramatu (Pierre Corneille, Cyd) i powieści (Mme de La Fayette, Księżna Clèves). W literaturze polskiej zwrócimy uwagę na traktat o poezji Łukasza Opalińskiego, przekład Cyda (pióra Jana Andrzeja Morsztyna), parafrazy aforystyki francuskiej.

Osobnym zagadnieniem są salony paryskie jako zjawisko społeczne i kulturowe, kontestowane pozornie przez Moliera.

4. W XVIII wieku będziemy śledzić następujące zagadnienia:

- Kontynuacja kultury salonów we Francji, nasyconych teraz innymi treściami (filozofia, encyklopedyści – salon Mme de Geoffrin) oraz działalność Akademii nauk w Paryżu i na prowincji).

- Promieniowanie oświeceniowej kultury francuskiej i form jej kultywowania na inne dwory europejskie (Prusy, Rosja, Rzeczpospolita

– projekt kulturowy Stanisława Augusta Poniatowskiego,

- moda arkadyjska (rozwinięta w XVII, a kontynuowana w XVIII w,): we Włoszech Gli Arcadi (1690), twórczość Pietra Metastasia; we Francji Astrea Honoriusza de Urfé (1607-1627), święta pasterskie np. w Wersalu); W Rzeczpospolitej: wzorowana na Astrei korespondencja Jana III z Marysieńką, środowiska Powązek i Puław, przekłady i parafrazy Metastasia, poezja sentymentalna w konwencji arkadyjskiej.

- Libertynizm, rozwinięty w XVII wieku (Cesare Vanini, Giambattista Marino), a w kolejnym stuleciu reprezentowany głownie przez elity paryskie (Niebezpieczne związki Laclos, malarstwo Fragonarda, Schalla, itp.).

UWAGA Zakres tematów i sposób ich potraktowania może ulec modyfikacjom w zależności od zainteresowań i inicjatywy uczestników

Teksty literackie

Antologia poezji francuskiej, [wybór] Jerzy Lisowski, tłum. Kazimierz Brodziński et al., Czytelnik, Warszawa 2001 (Clement Marot; Joachim Du Bellay; Pierre Ronsard; Louise Labbe.

Ludovico Ariosto, Orland szalony, przeł. P. Kochanowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1965, Biblioteka Narodowa, Seria II nr 150.

Giovanni Boccaccio, Dekameron, tłum. Edward Boye, posł. i przypisy Krzysztof Żaboklicki, Świat Książki, Warszawa 1984, 2005.

Nicolas Boileau, L’Art. Poétique, 1674; parafraza polska: Franciszek Ksawery Dmochowski, Sztuka rymotwórcza, Universitas, Kraków 2002.

Baldassare Castiglione, Libro del Cortegiano, przekład Ł. Górnickiego Dworzanin polski, De Agostini- Zakład Narodowy Ossolińskich, Wrocław 2004 lub: oprac. R. Pollak, Kraków 1928, wyd. 2. Wrocław 1954, BN I 109.

Geoffrey Chaucer, Opowieść Rycerza, przekł. P. Mroczkowski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1988.

Pierre Corneille, Le Cid, 1637, wersja polska: Jan Andrzej Morsztyn, Cyd albo Roderyk. Komedia hiszpańska, 1662, wyd. Jan Andrzej Morsztyn, Utwory zebrane, oprac. L. Kukulski, PIW, Warszawa 1971.

Marek Tulliusz Cyceron, O mówcy, przekł. M. Awianowicz, Antyk Marek Derewiecki, Kraków 2011.

D’Urfé, L’Astrée, 1607-1627; przekł. polski: H. d'Urfé, Astrea, oprac. K. Choiński, Czytelnik, Warszawa 1978.

Dante Alighieri, Vita nuova, przekł. A. Lange, Italica, Warszawa 1926.

Horacy, Dzieła wszystkie, przeł. i oprac. A. Lam, 2 wyd. Verum, Warszawa 1996; toż: Wydanie nowe z dodatkiem Emblematów horacjańskich Ottona Vaeniusa (103 miedzioryty), Aspra-JR i Akademia Humanistyczna, Pułtusk-Warszawa 2010.

Jan Kochanowski, Dzieła polskie, wyd. J. Krzyżanowski, PIW, Warszawa, szereg wydań od 1952.

Małgorzata z Nawarry, Heptameron. Siedemdziesiąt opowiadań, czyli francuski „Dekameron”, przeł. T. Giermak-Zielińska, wstęp J. Miernowski, red. naukowa W. Wałecki, Collegium Columbinum, Kraków 2012

Giambattista Marino – Anonim, Adon, z rękopisu wydali Luigi Marinelli, Krzysztof Mrowcewicz, t. 1-2, La Fenice – IBL, Roma-Warszawa 1993.

Michel de Montaigne, Próby, przeł i przedm. Tadusz Boy- Żeleński, „Zielona Sowa, Kraków 2004 (Wstęp, II, 1, 19, 24, 29; III, 8)

Francesco Petrarca, Drobne wiersze włoskie. Rerum vulgarium fragmenta, Wstęp Piotra Salwy, wybór przekładów Jarosława Mikołajewskiego, Słowo-Obraz-Terytoria, Gdańska 2005.

Przed Petrarką. Antologia trzynastowiecznej poezji włoskiej, oprac. Monika Woźniak, Wyd. Columbinum, Kraków 2005.

Torquato Tasso - Piotr Kochanowski, Gofred abo Jeruzalem wyzwolona. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1968.

Opracowania

Maria Bellonci, Lukrecja Borgia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972.

Luciana Borsetto, Ogród, święto, miłość : "Rozmowy w Asolo" na tle willi, przekł. M. Wrana, w: Corti rinascimentali extraurbane Un modello di cultura tra Italia e Polonia: atti del Convegno Internazionale Altivole-Castelfranco Veneto-Maser-Vedelago-Mira-Padova-Luvigliano 16-18 settembre 2013 // Podmiejskie dwory renesansowe Wzorzec Kulturowy we Włoszech i w Polsce : materiały międzynarodowej konferencji naukowej Altivole-Castelfranco Veneto-Maser-Vedelago-Mira-Padova-Luvigliano 16-18 września 2013, s. 75-92.

Pierre Chaunu, Cywilizacja wieku oświecenia, tłum. E. Bąkowska, , PIW, Warszawa 1993.

Kazimierz Chłędowski, Dwór w Ferrarze, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1958.

Jean Delumeau, Cywilizacja odrodzenia, PIW, Warszawa 1993.

B. Craveri, Złoty wiek konwersacji, Oficyna Naukowa, Warszawa 2009,

J.-P. Couchoud, Sztuka francuska, t.1. i 2., Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985.

Katarzyna Dybeł, Barbara Marczuk, Jan Prokop, Historia literatury francuskiej, PWN, Warszawa 2006.

J. Flori, Rycerstwo w średniowiecznej Francji, Volumen, Warszawa 1999.

Marc Fumaroli, Gdy Europa mówiła po francusku, Muzeum Łazienki w Warszawie, Warszawa 2017.

Sante Graciotti, [studia:] Klasycyzm antropologiczny Krasickiego albo Lukian versus Plutarch; Liryka i Arkadia w Polsce na tle literackiej Europy XVIII wieku; jezyk metastazjańskich melodramatów w osiemnastowiecznej Polsce. Próba badawcza¸w: Sante Graciotti, Braterstwo myśli i uczuć. Italia, Polska i Słowiańszczyzna w kręgu kultury europejskiej XV-XVIII wieku, red. A. Nowicka-Jeżowa i K. Wierzbicka-Trwoga, Neriton, Warszawa 2016.

Józef Heistein, Historia literatury włoskiej, Ossolineum, Wrocław 1987.

Historia literatury włoskiej, t. 1: Piotr Salwa, Krzysztof Żaboklicki, Średniowiecze – Renesans – barok; t. 2: Hanna Kralowa, Joanna Ugniewska, Krzysztof Żaboklicki, Od Arkadii po czasy współczesne, Wyd. Semper, Warszawa 1997.

Historia literatury włoskiej, red. Piotr Salwa, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2002.

Historia piękna, red. Umberto Eco, przeł. Agnieszka Kuciak, Poznań 2006

Johann Huizinga, Jesień średniowiecza, Warszawa 1992, PIW.

Kowalski Jacek, Loba Anna i Mirosław, Prokop Jan, Dzieje kultury francuskiej, Warszawa 2005, PWN

Maria Rzepińska, Siedem wieków malarstwa europejskiego, Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk - Łódź 1988..

K. Secomska, Malarstwo francuskie XVII wieku, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985,

Władysław Tatarkiewicz, Historia estetyki, t. 3: Wiek piętnasty, wyd. 3, PWN Warszawa 2009.

Teoretycy. Pisarze i artyści o sztuce. 1500-1600, wybór i oprac. J. Białostockiego, Warszawa 1985.

Krzysztof Żaboklicki: Literatura włoska. W serii Dzieje literatur europejskich. T. 1. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977, 2008.

W zakresie wiedzy:

K_W06: ma uporządkowaną, pogłębioną, szczegółową wiedzę na temat dziejów Śródziemnomorza oraz krajów, na które wpływała kultura tego regionu;

K_W10: ma gruntowną znajomość metod interpretacji tekstów kultury;

K_W14: ma pogłębioną wiedzę o języku jako o podstawowej ekspresji i środku przekazu danej kultury, odzwierciedlającym najważniejsze procesy historyczne i kulturowe;

K_W16: rozumie zależności między rozwojem kultury a przemianami społecznymi.

W zakresie umiejętności:

K_U02: potrafi samodzielnie interpretować i analizować teksty kultury, uwzględniając ich kontekst historyczny i regionalny;

K_U07: potrafi adekwatnie wybrać i zastosować metody i narzędzia badawcze w celu krytycznego opracowania i interpretacji wybranego zagadnienia związanego z badaniem kultur Śródziemnomorza lub relacji międzykulturowych;

K_U11: potrafi samodzielnie wyodrębnić oraz ocenić krytycznie tezy wysłuchanej prezentacji / przeczytanego tekstu w języku polskim.

W zakresie kompetencji społecznych:

K_K05: uczestnicząc w dyskusji, szanuje poglądy partnerów i używa argumentów merytorycznych;

K_K09: zna i rozumie kluczowe wyzwania związane z badaniem kultury i relacji międzycywilizacyjnych oraz z zachowaniem spuścizny kulturowej.

Systematyczne i aktywne uczestnictwo w zajęciach (liczba nieobecności określona w regulaminie studiów).

Przygotowanie referatu/wystąpienia/pracy pisemnej.