Odkrycie tego, co społeczne. Narodziny teorii socjologicznej w dyskusjach przełomu XIX i XX wieku.

fakultatywne

Cel zajęć jest genealogiczny: chcemy przyjrzeć się narodzinom socjologii jako nauki badającej „społeczeństwo”. Czym było dokładnie owo społeczeństwo odkryte jako przedmiot teorii i metod badawczych w XIX wieku i na początku wieku XX? Jaki był związek rodzącej się socjologii z ówczesnymi dyskursami filozofii, ekonomii politycznej, a także nauk przyrodniczych? W jaki sposób socjologia opracowywała swoją odrębność teoretyczną i metodologiczną? W końcu, jakie znaczenie dla narodzin socjologii miało ówczesne tło społeczne, polityczne i ekonomiczne? Genealogiczny cel zajęć jest zatem dwojaki: chcemy lepiej zrozumieć, czym była owa nauka o społeczeństwie, która ukształtowała się pod koniec długiego XIX wieku, ale także jak konstruowano pojęcie „społeczeństwa”, które wraz z narodzinami socjologii nabrało realności jako domena specyficznego rodzaju relacji, niesprowadzalnych do stosunków o charakterze ekonomicznym, biologicznym czy prawnym.

Cel zajęć jest genealogiczny: chcemy przyjrzeć się narodzinom socjologii jako nauki badającej „społeczeństwo”. Czym było dokładnie owo społeczeństwo odkryte jako przedmiot teorii i metod badawczych w XIX wieku i na początku wieku XX? Jaki był związek rodzącej się socjologii z ówczesnymi dyskursami filozofii, ekonomii politycznej, a także nauk przyrodniczych? W jaki sposób socjologia opracowywała swoją odrębność teoretyczną i metodologiczną? W końcu, jakie znaczenie dla narodzin socjologii miało ówczesne tło społeczne, polityczne i ekonomiczne? Genealogiczny cel zajęć jest zatem dwojaki: chcemy lepiej zrozumieć, czym była owa nauka o społeczeństwie, która ukształtowała się pod koniec długiego XIX wieku, ale także jak konstruowano pojęcie „społeczeństwa”, które wraz z narodzinami socjologii nabrało realności jako domena specyficznego rodzaju relacji, niesprowadzalnych do stosunków o charakterze ekonomicznym, biologicznym czy prawnym.

By osiągnąć tak postawiony cel, niezbędne będzie przyjęcie pewnej metodologii lektury. Po pierwsze zatem, chcemy ograniczyć się do tekstów powstałych przed I wojną światową. Lekturze poddane będą publikacje wydane w okresie narodzin kultury wielkich miast, powstania partii socjalistycznych, narastającej świadomości klasowych podziałów w uprzemysłowionych społeczeństwach, tworzenia się światowego rynku wymiany towarowej i pierwszych kryzysów kapitalizmu, których autorzy nie przeżyli jeszcze owego szoku, jakim były okopy „wielkiej wojny”. Po drugie, będziemy chcieli zapomnieć o dalszym rozwoju socjologii i na teorie Marksa, Durkheima, Webera, Simmla, Gumplowicza czy Tarde’a spojrzeć nie z perspektywy tego, jaki miały one wpływ na kolejnych teoretyków i teoretyczki społeczne, ale ograniczyć nasz horyzont rozumienia w możliwie największym stopniu do problemów i pojęć obecnych w samych tych tekstach. Dlatego będziemy czytać nie tylko „wielkich klasyków” czy „ojców socjologii”, ale także teorie obecnie niesłusznie i słusznie zapomniane. Chcemy bowiem jak najlepiej zrozumieć, jakie były stawki dyskusji, z których ostatecznie narodziła się nowoczesna nauka o społeczeństwie. Po trzecie w końcu, rezygnujemy ze współczesnych opracowań (zarówno kanonicznych, jak i krytycznych) historii socjologii i ograniczamy genealogiczną pracę wyłącznie do lektury tekstów źródłowych. Niemniej prowadzący zajęcia będą dokładali wszelkich starań, by jak najlepiej zarysować kontekst, w jakim analizowane teorie zostały opracowane.

Uczestnicy i uczestniczki wyniosą z konwersatorium dwojakiego rodzaju wiedzę. Po pierwsze zapoznają się dobrze z historią teorii socjologicznych z przełomu XIX i XX wieku, również w kontekście filozofii politycznej i społecznej tego okresu. Po drugie, nabiorą krytycznego dystansu do kanonicznej historii socjologii, która skupiając się (jak każda historia danej dyscypliny naukowej) na teoriach mających znaczenie dla dalszego rozwoju nauk społecznych, pomija często interesujące i wartościowe spory oraz dyskusje, w których wykuwano podstawy teorii społecznej. Umiejętność ta jest istotna z perspektywy współczesnych dyskusji w łonie teorii i metodologii nauk społecznych, które niejednokrotnie kwestionują charakter tego, co „społeczne” jako przedmiotu badań socjologicznych.

- [1808; 1829] Charles Fourier, Teoria czterech ruchów oraz Nowy świat industrialny i socjetarny, fragmenty, w: A. Sikora, Fourier, Warszawa 1989, Wiedza Powszechna, oraz F. Armand, R. Maublanc, Fourier, przeł. J. Hochfeld, Warszawa 1949, KiW.

- [1867] K. Marks, Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej. Tom 1. Proces wytwarzania kapitału, przeł. P. Hoffman, B. Minc, E. Lipiński, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. 23, Warszawa 1968 [rozdziały 8, 10, 11, 12, 13]

- [1879] Herbert Spencer, Zasady socyologii, t. 2, przeł. J. K. Potocki, Warszawa 1889, Drukarnia Maryi Ziemkiewicz, fragmenty.

- [1884] Fryderyk Engels, Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa. W związku z badaniami Lewisa H. Morgana, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. 21, Warszawa 1969, Książka i wiedza [fragmenty].

- [1887] Ludwik Gumplowicz, System socjologii, Warszawa 2013, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, fragmenty.

- [1887] Ludwik Krzywicki, Typy zawodowe, w: L. Krzywicki, Studia socjologiczne, Warszawa 1923, Gebethner i Wolff.

- [1897] Émile Durkheim, Samobójstwo, przeł. K. Wakar, oprac. E. Tarkowska, Warszawa 2006, Oficyna naukowa [Księga trzecia, „Samobójstwo jako zjawisko społeczne”].

- [1899] Edward Abramowski, Pierwiastki indywidualne w socjologii, w: E. Abramowski, Metafizyka doświadczalna i inne pisma, Warszawa 1980, PWN, fragmenty.

- [1899] Edward Abramowski, Zagadnienia socjalizmu, w: E. Abramowski, Filozofia społeczna. Wybór pism, Warszawa 1965, PWN, fragmenty.

- [1900] Georg Simmel, Filozofia pieniądza, przeł. A. Przyłębski, Warszawa 2012, Aletheia [rozdziały 1, 4 i 6].

- [1890-1901] Gabriel Tarde, On Communication and Social Influence. Selected Papers, Chicago-London 2010, Chicago University Press, fragmenty.

- [1901] Gabriel Tarde, Opinia i tłum, Warszawa 1904, Gebethner i Wolff.

- [1902] Émile Durkheim, O podziale pracy społecznej, przeł. K. Wakar, oprac. E. Tarkowska, Warszawa 2012, WN PWN [księga trzecia, „Formy anormalne”].

- [1902] Vilfredo Pareto, Systemy socjalistyczne, przeł. M. Dobrowolska, w: V. Pareto, Uczucia i działania. Fragmenty socjologiczne, Warszawa 1994, WN PWN.

- [1904] Max Weber, Obiektywność poznania w naukach społecznych, w: M. Weber, Problemy socjologii wiedzy, Warszawa 1985, PWN.

- [1908] Gerg Simmel, Dygresja w związku z zagadnieniem, jak możliwe jest społeczeństwo, w: G. Simmel, Pisma socjologiczne, oprac. H-J. Dahme, O. Rammstedt, przeł. M. Łukasiewicz, Warszawa 2008, Oficyna Naukowa.

- [1925; 1934] Marcel Mauss, Szkic o darze lub Sposoby posługiwania się ciałem, w: M. Mauss Socjologia i antropologia, przeł. M. Król, K. Pomian, J. Szacki, Warszawa 1973, PWN.

K_W01, K_W02, K_W06, K_W08, K_W09, K_W14, K_U02, K_U04, K_U07, K_U08, K_U11, K_K02, K_K06,

Sprawdzanie uczestnictwa w zajęciach; ocena aktywności na zajęciach; ocena prezentacji wybranego tematu w trakcie konwersatorium lub pracy pisemnej.