Antropologia jako praxis

fakultatywne

Antropologia powstała jako wynik zetknięcia się nowożytnego świata z kulturową obcością niezachodnich i nienowoczesnych formacji kulturowych. Wyrasta więc z potrzeby opisania ludzkiej odmienności; potrzeby, za którą z jednej strony stoi ciekawość i fascynacja, a z drugiej lęk przed nieznanym i chęć podporządkowania tego, co inne własnym zasadom i prawom. To właśnie antropologia stoi za karierą słowa „kultura”, które w ciągu XX wieku przestało dzielić ludzi na „kulturalnych” i „pozbawionych kultury”, a zaczęło oznaczać różnorodność sposobów życia grup ludzkich. Dzięki swym badaniom porównawczym antropologia ukazuje ogromny potencjał człowieka, który zawsze, choć na bardzo różne sposoby, stara się uporządkować świat, choć wcale nie zawsze marzy o jego podboju. Antropologia rozumie człowieka jako istotę, która równocześnie wytwarza kulturę i jest przez kulturę tworzona.

W ciągu swych dziejów antropologia mierzyła się ze wszystkim, co było i jest odbierane przez nowoczesność jako dalekie i obce: opisywała odległe geograficznie społeczeństwa egzotycznych „dzikich” i niemal równie egzotycznych europejskich chłopów, odległych od badaczy z powodu dystansu społecznego; Indian zepchniętych do rezerwatów i Czarnych obcych z powodu odmienności rasowej; włóczęgów – obcych w świecie, gdzie osiadłość jest normą; śmieciarzy żyjących w bezustannym kontakcie z „materią bezużyteczną”, wykluczoną ze świata rzeczy; czy po prostu biednych, których materialny niedostatek naznacza odmiennością w świecie, gdzie pożądaną normę stanowi mieszczańska zamożność.

Przez zainteresowanie odmiennością i próby jej zrozumienia antropologia dochodzi do wniosku, że wobec niezwykłej różnorodności ludzkich sposobów na życie bywa, że to, co z perspektywy jednych jest budzącym zaufanie porządkiem, inni będą postrzegać jako chaos. Dzięki swym badaniom porównawczym ukazuje ogromny potencjał człowieka, który zawsze, choć na bardzo różne sposoby, stara się uporządkować świat, choć wcale nie zawsze marzy o jego podboju. Antropologia rozumie zatem człowieka jako istotę, która równocześnie wytwarza kulturę i jest przez kulturę tworzona. Zwrotność relacji człowiek–kultura określa samą antropologię jako z natury rzeczy refleksyjną i osadzoną w dialektyce odmienności i tożsamości. Refleksja nad własną kulturą przez pryzmat jej swoistości i odmienności od innych, wariantowości i zmienności w czasie jest pomocna w głębszym rozumieniu własnych uwarunkowań, które zawsze sugerują konkretne rozwiązania i dyskwalifikują inne (na przykład poprzez kulturowy mechanizm tworzenia tabu). Refleksja nad odmiennością może też pomóc w krytycznym podejściu do uniwersalizacji proponowanych przez własną kulturę i rozwijaniu postawy rozumiejącej otwartości na to, co inne, nowe, dziwne i niezrozumiałe.

Zajęcia stanowią wprowadzenie do takiego rozumienia antropologii i jej roli w interpretacji ludzkiego bycia w świecie. Tematy zajęć podzielone zostały na następujące bloki zagadnień: (1) Nowoczesność i kultura – antropologiczna refleksja nad kulturą własną; geneza różnicującego rozumienia pojęcia kultura; kontakt kulturowy; (2) opozycja natura/kultura i jej konsekwencje dla nowoczesnego świata (ochrona przyrody, technologie a sposób konstruowania świata, ekologia); (3) kultura przez pryzmat rzeczy; (materialność, materia: surowiec i wytwór; stałość i zmiana); (4) kultura przez pryzmat ciała (zmysły, wiedza ucieleśniona; rzeczy-do-ciała, czystość i brud); (5) kulturowe konstrukcje czasu.

Z. Bauman, Kultura jako praxis, PWN 2012, s. 89–163.

T. H. Eriksen, Tyrania chwili, tłum. G. Sokół, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2003.

J. Frykman, O. Löfgren, Narodziny człowieka kulturalnego, tłum. G. Sokół, Kęty: Wydawnictwo M. Derewiecki 2007.

A. Hanson, Kreowanie Maorysa: wynalazek kultury i jego logika, tłum. J. Szmidt, w: Amerykańska antropologia postmodernistyczna, red. M. Buchowski, Warszawa 1999, s 183-201.

T. Ingold, The Perception of the Environment, Routledge 2006.

T. Ingold, Człowieczyć to czasownik, tłum. E. Klekot, w: Colloquia Antropologica, red. M. Buchowski, A. Bentkowski, PIA; Wydawnictwo Nauka i Innowacje: Poznań 2015, s.527-544.

I. Kopytoff, Kulturowa biografia rzeczy – utowarowienie jako proces, tłum. E. Klekot, w: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. M. Kempny, E. Nowicka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2003, s.249-274.

E. Klekot, Samofolkloryzacja. Współczesna sztuka ludowa z perspektywy krytyki postkolonialnej, „Kultura Współczesna”, nr 1/2014, s.86-99.

B. Latour, Nigdy nie byliśmy nowocześni, tłum. tłum. M. Gdula, Warszawa: Oficyna Naukowa 2011, s.9-24, 131-184.

G. Matthews, Supermarket kultury, tłum. E. Klekot, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2005 s. 35-45; 238-266

H. Miner, Rytuały cielesne wśród Nacirema, tłum. J. Minksztyn, w: Amerykańska antropologia postmodernistyczna, red. M. Buchowski, Warszawa 1999, s. 31–37.

T. Mitchell, Egipt na wystawie świata, tłum. E. Klekot, Państwowy Instytut Wydawniczy: Warszawa2001.

H. Trevor-Roper, Góralska tradycja w Szkocji, w: Tradycja wynaleziona, red. E. Hobsbawm, T. Ranger, tłum. M. Godyń, F. Godyń, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2008, s.25-51.

K_W04 zna podstawową terminologię z zakresu antropologii kultury i etnologii.

K_W07 zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji wytworów kultury w powiązaniu z tradycją;

K_W16 rozumie związki pomiędzy działaniami kulturowymi i przemianami w życiu społecznym;

K_U01 potrafi selekcjonować oraz interpretować informacje pochodzące z różnych źródeł tekstowych, ikonograficznych, elektronicznych;

K_U05 posiada podstawowe umiejętności wykorzystywania interdyscyplinarnych metod i narzędzi badawczych w analizie zjawisk kultury

K_U09 potrafi przygotować prace pisemne: esej, rozprawka naukowa, recenzja, sprawozdanie naukowe w języku polskim;

współczesnej;

K_U11 potrafi samodzielnie zanalizować tekst pisemny i ustny o charakterze naukowym w języku polskim oraz w jednym z języków kongresowych;

K_U13 potrafi przygotować wystąpienie pisemne oraz ustne, uwzględniając poziom oraz potrzeby odbiorców;

K_K07 rozumie zasady tolerancji i różnic kulturowych;

Czynne uczestnictwo w zajęciach; esej zaliczeniowy