Seminar - Argumentation in the legal practice

Seminarium ma za zadanie przedstawić usystematyzowaną wiedzę na temat argumentacji prawniczej, jej logicznych podstaw i wykorzystania w procesie stosowania prawa. Sama argumentacja prawnicza zostanie usytuowana na szerszym tle i omawiana z uwzględnieniem jej związków z argumentacją ogólną, retoryką, topiką, erystyką, metodologią nauk prawnych i dogmatyką prawa. Również logiką będzie ujmowana szeroko, a więc jako nauka obejmująca nie tylko logikę formalną, lecz również semiotykę i ogólną metodologię nauk. Płaszczyzną prowadzonych analiz będzie proces stosowania prawa, rozumiany jako proces decyzyjny organu władzy publicznej, zmierzający do rozpatrzenie sprawy o charakterze jednostkowym poprzez wydanie rozstrzygnięcia przybierającego postać normy indywidualno – konkretnej. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na dowodzenie i pytania w prawie oraz na szeroko rozumianą wykładnię prawa.

Podstawowym założeniem metodologicznym zajęć jest przyjęcie perspektywy opisowo – normatywnej, czyli łączenie opisu, jak w rzeczywistości jest prowadzona argumentacja, z zaleceniami, jak efektywnie i efektownie powinna być prowadzona.

Seminarium zakłada aktywny udział studentów. Dyskusja w trakcie zajęć ma służyć zdobywaniu i doskonaleniu umiejętności dokonywania poprawnej analizy rozpatrywanych problemów, a także wyrabiać zdolność podejmowania decyzji i właściwego prowadzenia sporu merytorycznego. Studenci będą uczyć się, jak dobierać argumenty na poparcie głoszonych przez siebie tez i jak podważać twierdzenia adwersarzy.

Zakres tematów

1. Ustalenia terminologiczne: argumentacja, logika, teoria prawa, dogmatyka prawa, ogólna metodologia nauk, metodologia nauk prawnych.

2. Argumentacja prawnicza na tle argumentacji ogólnej: istota argumentacji, struktura argumentu, porządek argumentacji, koncepcje argumentacji prawniczej.

3. Logiczne podstawy argumentacji prawniczej: działy logiki i ich związki z argumentacją, odpowiedniki słowne funktorów prawdziwościowych w tekście prawnym, logika prawnicza.

4. Modalności normatywne: wypowiedź modalna, interpretacja logiczna i tetyczna wypowiedzi modalnych, logika deontyczna.

5. Tworzenie prawa a jego stosowanie: prawodawca i założenie o jego racjonalności, system prawa, niezgodności norm i reguły kolizyjne, luki w prawie, wymogi stawiane tekstom prawnym, budowa aktu normatywnego.

6. Definicje legalne: rodzaje definicji, błędy w definiowaniu, definicje w prawie, charakter normatywny definicji, znaczenie definicji w dyskursie prawniczym.

7. Modele stosowania prawa: model sylogistyczny a model argumentacyjny, etapy stosowania prawa, luzy w procesie stosowania prawa.

8. Uzasadnianie twierdzeń w prawie: wnioskowania zawodne i niezawodne, dowód w logice i w prawie, wyjaśnianie, sprawdzanie, wnioskowania indukcyjne, błędy we wnioskowaniach.

9. Ustalenia faktyczne jako etap w procesie stosowania prawa: fakt sprawy, środki dowodowe, swobodna ocena dowodów, poszlaka, domniemania prawne.

10. Wykładnia prawa: wykładnia sensu largo i wykładnio sensu stricto, teorie wykładni, przebieg, rodzaje i dyrektywy wykładni, materiały interpretacyjne.

11. Wnioskowania prawnicze: wnioskowanie a wynikanie, instrumentalne wynikanie norm z norm, argumentum a simili, argumentum a contrario, argumentum a fortiori.

12. Problematyka pytań: logika erotetyczna, rodzaje pytań i odpowiedzi, prawna regulacja pytań, rola pytań w postępowaniu dowodowym, pytania prawne.

13. Retoryka i topika w stosowaniu prawa: retoryka na przestrzeni wieków, retoryka prawnicza, toposy i topiki prawnicze, chwyty erystyczne, techniki budowania przemówienia.

14. Argumentacja prawnicza w praktyce orzeczniczej: kontekst odkrycia a kontekst uzasadnienia, istota i znaczenie uzasadnienia wyroku, prawna regulacja uzasadnień sądowych, analiza wybranych orzeczeń ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystanych argumentów.

J. Jabłońska – Bonca, K. Zeidler, Prawnik a sztuka retoryki i negocjacji, Warszawa 2023.

M. Korolko, Retoryka i erystyka dla prawników, Warszawa 2001.

L. Leszczyński, Zagadnienia teorii stosowania prawa. Doktryna i tezy orzecznictwa, Kraków 2001.

S. Lewandowski, Retoryczne i logiczne podstawy argumentacji prawniczej, Warszawa 2015.

A. Malinowski, Polski język prawny, Warszawa 2006.

A. Malinowski, Pytania i odpowiedzi. Teoria i zastosowanie w postępowaniu karnym oraz cywilnym. Zarys logiki pytań dla prawników, Warszawa 2012.

L. Morawski, Argumentacje, racjonalność prawa i postępowanie dowodowe, Toruń 1988.

L. Morawski, Zasady wykładni praw, Toruń 2010.

Ch. Perelman, Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja, Warszawa 2004.

Ch. Perelman, Logika prawnicza. Nowa retoryka, Warszawa 1984.

K. Płeszka, Uzasadnianie decyzji interpretacyjnych przez ich konsekwencje, Kraków 1996.

J. Stelmach, B. Brożek, Metody prawnicze, Kraków 2004.

J. Wróblewski, Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1988.

M. Zieliński, Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2012.

M. Zieliński, Z. Ziembiński, Uzasadnianie twierdzeń, ocen i norm w prawoznawstwie, Warszawa 1988.

Po zakończeniu zajęć student:

- dostrzega związki zachodzące między argumentacją i logiką a prawem i prawoznawstwem,

- umie wskazać i omówić logiczne i retoryczne podstawy argumentacji prawniczej,

- zna podstawowe koncepcje argumentacji prawniczej i ich praktyczny wymiar,

- ocenia praktykę stosowania prawa na tle rozwiązań modelowych,

- wie, na czym polega dokonywanie ustaleń faktycznych w procesie stosowania prawa i jakie rodzaje wnioskowań są w tym procesie są wykorzystywane,

- dokonuje egzegezy tekstów prawnych, wykorzystując reguły walidacyjne, interpretacyjne, inferencyjne i kolizyjne,

- prezentuje swoje stanowisko, trafnie dobierając potrzebne argumenty.

Dyskusja, analiza tekstów prawnych i orzeczeń sądowych, rozwiązywanie kazusów.