MSPP - Wprowadzenie do metodologii badań społecznych - wykład

Konwersatorium jest elementem składowym Modułu metodologii badań społecznych i humanistycznych. Zajęcia są prowadzone w pracowni komputerowej z dostępem do komputera z pakietem SPSS dla każdego studenta.

Kurs jest wprowadzeniem do metodologii badań społecznych. Szczególny nacisk będzie położony na logikę badania naukowego i metody zbierania i analizy danych.

Podstawowe tematy:

Temat 1. Co to jest nauka: nauka a inne typy wiedzy: osobista, potoczna, zawodowa, ideologie, nauka a religie; nauka a wartości; nauki empiryczne i nieempiryczne, znaczenie intersubiektywnej kontroli w procesie badawczym, czym zajmuje się metodologia, problemy z tożsamością metodologiczną pedagogiki.

Temat 2. Badania podstawowe w nauce: co to jest teoria i znaczenie teorii dla badań podstawowych, specyfika nauk społecznych: wielość paradygmatów i szkół naukowych, badania idiograficzne i nomotetyczny, przewidywalność vs rozumienie; struktura i logika procesu badawczego, przykład badania podstawowego.

Temat 3. Podstawowe strategie prowadzenia badań: podejście dedukcyjne (weryfikacja hipotez) i indukcyjne (eksploracja) w badaniach podstawowych, znaczenie hipotezy, orientacja ilościowa i jakościowa, podstawowe paradygmaty w badaniach jakościowych, problem trafności i rzetelności w badaniach jakościowych.

Temat 4. Badania stosowane: badania diagnostyczne, ewaluacyjne i badania w działaniu, znaczenie teorii w badaniach stosowanych, znaczenie metodologii w badaniach stosowanych, przykłady badań stosowanych w pedagogice.

Temat 5. Formułowanie problemu badawczego: konceptualizacja czyli osadzenie pomysłu badawczego w wybranej teorii i sformułowanie problemu badawczego, źródła problemów badawczych w badaniach podstawowych i stosowanych, przykłady dla badań podstawowych i stosowanych.

Temat 6. Przegląd literatury. zasady dokumentowania źródeł, struktura tekstu naukowego: czemu służy przegląd literatury, gdzie i jak poszukiwać literatury, zasoby BUW UW, standardy edycji tekstu naukowego, standard APA, struktura tekstu naukowego, język naukowy, abstrakt, znaczenie prezentacji metody, dyskusji i krytyki wyników, programy wspomagające w przeglądzie literatury i pisaniu pracy naukowej: np. Zotero.

Temat 7. Definiowanie pojęć: znaczenie definicji w procesie badawczym, definicje realne vs nominalne, definicje projektujące, regulacyjne i sprawozdawcze, podstawowe błędy w definiowaniu.

Temat 8. Pojęcie przyczynowości: determinizm vs indeterminizm, różne rozumienia przyczynowości, probabilistyczny charakter zjawisk społecznych, jak weryfikować hipotezy przyczynowe; pojęcie korelacji pozornej.

Temat 9. Schematy badań: schematy eksperymentalne vs schematy nieeksperymentalne, podstawowe schematy eksperymentalne, trafność wewnętrzna i zewnętrzna eksperymentu, siła efektu i znaczenie replikowalności, schematy nieeksperymentalne: badania przekrojowe, podłużne, sekwencyjne, porównawcze; jednostka analizy i jednostka obserwacji, analizy wielo- i międzypoziomowe, błąd ekologiczny.

Temat 10. Dobór próby: podstawowe strategie doboru obiektów do badania, dobór losowy vs celowy, dobór obiektów w badaniach stosowanych, dobór próby w badaniach jakościowych, dobór losowy próby, populacja i próba, dobór próby a możliwości uogólnienia uzyskanych wyników z próby na populację, pojęcie błędu próbkowania, metody doboru losowego, złożone schematy doboru próby.

Temat 11. Metody zbierania danych ilościowych: obserwacja ilościowa: obserwacja ilościowa jako pobieranie próbki zachowania, niskoinferencyjne kategorie obserwacyjne, wady i zalety obserwacji ilościowej, metody próbkowania w obserwacji, użycie skal szacunkowych w obserwacji ilościowej, rodzaje danych pozyskiwane w wyniku obserwacji, przykłady systemów obserwacyjnych: klasyczny system obserwacji procesów grupowych Roberta Balesa, system inCLASS Roberta Pianty.

Temat 12. Metody zbierania danych ilościowych - ankieta: ankieta jako standaryzowany wywiad, ankieta jako ilościowe badanie opinii, ankieta a badanie zachowania i faktów innych niż opinie, pytania badawcze a plan ankiety, język ankiety, znaczenie pilotażu, formaty pytań, filtry, przygotowanie kwestionariusza, różne rodzaje ankiet: czytane, indywidualnie wypełniane, wspomagane komputerowo, telefoniczne, internetowe, ograniczenia badań ankietowych, efekt aprobaty społecznej.

Temat 13: Metody zbierania danych ilościowych - pomiar testowy: pojęcie wskaźnika, od pojedynczego wskaźnika do skali pomiarowej: indeksy, skala dystansu społecznego Bogardusa, skalogram (skala) Guttmana, przykładowe testy, klasyczna teoria testu, moc różnicująca pozycji testu, rzetelność, przedział ufności dla wyniku indywidualnego, trafność, rodzaje testów, skąd brać testy, uprawnienia do stosowania testów psychologicznych, adaptacja kulturowa testów, tworzenie nowych testów.

Temat 14. Pojęcie zmiennej: czym jest zmienna, znaczenie zmiennych w badaniach ilościowych, jakie informacje przenoszą liczby, rodzaje skal pomiarowych, kategoryzacje zmiennych, teoria a dobór zmiennych, zmienne a modele analizy statystycznej.

Temat 15. Modele analizy danych ilościowych – bazy danych: dane a wyniki, analityczna strategia analizy danych ilościowych, tworzenie baz danych, identyfikatory obiektów badanych, braki danych, weryfikacja poprawności bazy danych: duplikaty, poprawność łączenia w badaniach wieloetapowych (lub wielosesyjnych), niedozwolone wartości zmiennych, spójność danych.

Temat 16. Modele analizy danych ilościowych – metody statystyczne 1: teoretyczne znaczenie modeli statystycznych i trafność modelu, analizy rozkładu, histogram, parametry rozkładu, rozkład normalny i odstępstwa od normalności, skośność, efekt pułapu; skale standardowe i pozycyjne;

Temat 17. Modele analizy danych ilościowych – metody statystyczne 2: wnioskowanie na podstawie próby o cechach populacji, niepewność statystyczna, błąd statystyczny i poziom istotności statystycznej, szacowanie przedziałów ufności dla średnich i procentów, wykorzystanie przedziałów ufności do porównań między grupami,

Temat 18. Modele analizy danych ilościowych – metody statystyczne 3: pojęcie zależności statystycznej i współzmienności (korelacji), analizy tabelaryczne dla dwóch zmiennych nominalnych, test chi2 i istotność statystyczna zależności, wykres rozrzutu, analiza regresji, współczynnik korelacji i jego istotność statystyczna korelacji; programy wspomagające analizy statystyczne: SPSSS.

Temat 19. Metody zbierania danych jakościowych - obserwacja jakościowa: znaczenie teorii w obserwacji, znaczenie języka, różne role obserwatora, dobór informatorów, obserwacja jako próba rekonstrukcji kultury badanej grupy, dokumentowanie wyników obserwacji.

Temat 20. Metody zbierania danych jakościowych - wywiad pogłębiony: odejście od standaryzacji, dyspozycje do wywiadu, teoria a dyspozycje do wywiadu, typy wywiadów pogłębionych: ustrukturowany i narracyjny, transkrypcja wywiadu.

Temat 21. Metody zbierania danych jakościowych - wywiad grupowy: znaczenie procesów grupowych dla zbierania danych, zastosowania metody fokusowej, wywiady grupowe jako pilotaż do badań ankietowych, organizacja wywiadów grupowych, znaczenie moderatora, nagrywanie przebiegu wywiadu i transkrypcja.

Temat 22. Metody zbierania danych jakościowych – analiza treści: zastane dane jakościowe takie jak listy, pamiętniki, dokumenty formalne, teksty kultury (literatura, filmy, sztuka, ale też teksty piosenek, podręczniki szkolne, napisy w publicznych toaletach, graffiti itp.), materiały multimedialne.

Temat 23. Modele analizy danych jakościowych: analiza danych z obserwacji etnograficznej, sporządzanie notatek, kodowanie teoretyczne, metoda teorii ugruntowanej, znaczenie interpretacji w analizie danych jakościowych, problem intersubiektywnej kontroli wyników analiz jakościowych, triangulacja, programy komputerowe wspomagające analizę danych jakościowych: Atlas.ti.

Temat 24. Etyka badań naukowych: zważenie zysków i kosztów badania, rzetelność naukowa, zgoda na udział w badaniu, ochrona osób/instytucji badanych: anonimowość, poufność, ochrona danych osobowych, prawa autorskie, plagiat i autoplagiat, Komisja ds. Etyki Badań Naukowych.

Earl Babbie (2008). Podstawy badań społecznych. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.

Wiedza

Zna podstawowe pojęcia metodologii badań społecznych i rozumie zasady naukowego rozumowania.

Umiejętności

Potrafi krytycznie interpretować wyniki badań empirycznych, umie zaprojektować proste badanie naukowe.

Kompetencje społeczne

Rozumie znaczenie metody naukowej w praktyce pedagogicznej.

Propaguje podejście naukowe w rozwiązywaniu problemów pedagogicznych.

Ocenianie w trakcie trwania kursu: krótkie sprawdziany po każdym tygodniu wykładowym. Zaliczenie końcowe: pisemne na ocenę w postaci sprawdzianu testowego (pytania otwarte i zamknięte) obejmującego treści z wykładu i podręcznika. Ocena - pod warunkiem, że jest min. dostateczna - jest uwzględniana przy wystawianiu oceny modułowej. W wypadku zaliczenia w sesji poprawkowej, do średniej wlicza się średnia z I i II terminu.