Historie filmów

fakultatywne

UWAGA: zajęcia przeznaczone są dla studentek i studentów specjalizacji "Kultura wizualna" na studiach drugiego stopnia! Tylko jeśli zostaną wolne miejsca w grupie, możliwe będzie dopisanie dodatkowych osób po zamknięciu rejestracji w USOSie. Osoby spoza specjalizacji zainteresowane uczestniczeniem w zajęciach proszone są o kontakt mailowy z prowadzącą (pd.kwiatkowska@uw.edu.pl).

w sali

Program zajęć zbudowany jest wokół kilku wybranych filmów – nie tyle „wybitnych” czy „najważniejszych” z perspektywy historii czy estetyki filmu, ile wyjątkowo dobrze nadających się do analizy pod kątem historycznym i teoretycznym, w których z jednej strony ścierają się tendencje kluczowe dla danego momentu w historii kina, z drugiej – ujawniają spory właściwe dla rozwijającej się teorii kina. Filmy będą pretekstem do zarysowania kontekstów społeczno-kulturowo-polityczno-ekonomicznych oraz do przetestowania pojęć odnoszących się do statusu obrazu filmowego. Celem będzie zwięzłe i przekrojowe uporządkowanie najważniejszych zjawisk z historii kina europejskiego i amerykańskiego oraz wskazanie powiązań między rozwojem kina jako formy artystycznego wyrazu, języka, gałęzi przemysłu i rozrywki, narzędzia ideologii z ewolucją sposobów myślenia o tym medium – z pytaniami o status rzeczywistości, rolę reżysera/ki, specyfikę doświadczenia kinowego czy intelektualny i afektywny potencjał kina.

Zajęcia odbywają się w podwójnym wymiarze godzin (3 godziny zegarowe) co tydzień.

Pełny program i ostateczna lista filmów przedstawione zostaną podczas pierwszych zajęć, które poświęcone też będą prehistorii kina i pionierom ruchomego obrazu. Zastanowimy się nad miejscem kinematografii w krajobrazie naukowym, medialnym i artystycznym przełomu XIX i XX wieku oraz nad źródłami wyobrażeń związanych z funkcją i statusem ruchomego obrazu. Wprowadzone zostanie również zagadnienie konstruowania widza kinowego oraz przemian percepcji i wrażliwości odbiorców nowego medium.

Kolejne zajęcia pozwolą zrekonstruować tradycyjny porządek i logikę historii kina – zastanowimy się nad statusem takich kategorii porządkujących różnorodność zjawisk i praktyk z obszaru kinematografii jak: kino prymitywne, klasyczne, modernistyczne i postmodernistyczne. W ramach tej nadrzędnej logiki zajmiemy się również wybranymi nurtami z historii kina europejskiego i amerykańskiego, m.in. niemieckim ekspresjonizmem, radziecką szkołą montażu, włoskim neorealizmem, francuską Nową Falą, amerykańskim kinem kontestacji czy Kinem Nowej Przygody. Ostatecznym celem będzie jednak skomplikowanie (a momentami zakwestionowanie) tego tradycyjnego porządku historycznofilmowego. Zastanowimy się choćby nad kinem atrakcji i kinem narracyjnej integralności jako kategoriami umożliwiającymi redefinicję początków kina czy nad statusem praktyk awangardowych w kinie. W trakcie całego semestru ważne będzie również przypominanie o mniej oczywistych ścieżkach w historii kina i praktykach twórczych przekraczających ramy konkretnych nurtów i szkół.

Równolegle rozwijać się będzie refleksja teoretyczne. Praca z kolejnymi filmami pozwoli na wprowadzenie najważniejszych pojęć z zakresu teorii filmu i namysł nad statusem obrazu filmowego, relacją między obrazem a rzeczywistością oraz między obrazem i dźwiękiem, ideologiczną strukturą aparatu kinematograficznego, funkcją spojrzenia w kinie czy zjawiskiem projekcji-identyfikacji. Nie będzie to w żadnym razie pełny przegląd historii teorii kina, ale próba usystematyzowania zagadnień i pytań szczególnie często podejmowanych przez teoretyków kina identyfikujących się z bardzo różnymi nurtami myśli filmowej, filozoficznej i psychologicznej.

Do każdych zajęć punktem wyjścia będą wskazane do lektury teksty oraz konkretny film udostępniony do obejrzenia studentkom i studentom.

I. Podróż na księżyc, reż. Georges Méliès (1902)

Zagadnienia: początki kina w kontekście przemian percepcji na przełomie XIX i XX wieku; kinematograf jako wynalazek; realizm i kreacja w pierwszych filmach; świadomość estetyczna pionierów kina; „kino jarmarczne” i jego uwarunkowania ideologiczne; teoria kina atrakcji; Nowa Historia Filmu i anarcheologia kina.

II. Skutki feminizmu (1906) i/lub Spadające liście (1912), reż. Alice Guy-Blaché

Zagadnienia: perspektywa feministyczna w podejściu do wczesnego kina; kino narracyjnej integralności i źródła narracji filmowej; początki Hollywood: studyjny system produkcji i jego artystyczne, ideologiczne i ekonomiczne konsekwencje; początki kina gatunków; David Wark Griffith: odkrycia w dziedzinie montażu i rozwój filmowej narracji.

III. Człowiek z kamerą, reż. Dziga Wiertow (1929)

Zagadnienia: europejska awangarda filmowa (futuryzm, impresjonizm, surrealizm); walka o film artystyczny; film: synkretyzm czy nowa forma sztuki?; związki kina z malarstwem (obraz), poezją (metafora), muzyką (rytm); kino niefabularne – w poszukiwaniu innych form narracji filmowej; kino i rewolucja; film awangardowy w służbie ideologii; eksperymenty Lwa Kuleszowa: montowanie czasu, przestrzeni, postaci i emocji; montowanie ruchomych obrazów jako praktyka sensotwórcza.

IV. Nie znała miłości [Craig’s Wife], reż. Dorothy Arzner (1936)

Zagadnienia: kino klasyczne – próba definicji; kino klasyczne a kino gatunków; system gwiazdorski i hollywoodzki model aktorstwa filmowego; techniczne i ekonomiczne uwarunkowania przełomu dźwiękowego; estetyczne i narracyjne konsekwencje wprowadzenia dźwięku; przekształcenia w obrębie kina gatunków; relacje obraz – dźwięk i obraz – słowo; czy kino było nieme?; obraz i dźwięk: w stronę realizmu przedstawienia.

V. Dama z Szanghaju, reż. Orson Welles (1947)

Zagadnienia: kodeks Haysa i cenzura w kinie hollywoodzkim; wpływ Wielkiego Kryzysu na rozwój kina klasycznego; modelowy widz kina hollywoodzkiego; wpływ filozofii egzystencjalnej i ekspresjonizmu niemieckiego na amerykańskie kino noir; detektyw i femme fatale: dwie figury kina noir; płeć i seksualność w kinie; film i przemoc: sposoby obrazowania; różne interpretacje „kryzysu” kina w latach 40. i 50.

VI. Cléo od 5 do 7, reż. Agnès Varda (1962)

Zagadnienia: wpływ drugiej wojny światowej na historię kina; źródła filmowego modernizmu; kino klasyczne a kino modernistyczne; obraz-ruch i obraz-czas w filozofii kina Gilles'a Deleuze'a; neorealistyczny stan świadomości; realistyczne teorie filmu André Bazina i Siegfrieda Kracauera; kino jako medium społeczne; teoretyczne i ideologiczne podstawy nowofalowej koncepcji kina; intelektualna funkcja filmu – pytanie o tzw. kino mentalne; założenia i konsekwencje polityki autorskiej w kinie lat 60.; wpływ Nowej Fali na kino europejskie i amerykańskie drugiej połowy XX wieku.

VII. Stokrotki, reż. Vĕra Chytilová (1966)

Zagadnienia: kino jako medium kontrkultury; „kino kontestujące” czy „kino o kontestacji”?; czeska Nowa Fala; krytyka ideologiczna w refleksji o kinie; obraz filmowy wobec innych praktyk awangardowych; kobiety i kino; feministyczna teoria filmu.

VIII. Nieustające wakacje, reż. Jim Jarmusch (1980)

Zagadnienia: przekształcenia klasycznego hollywoodzkiego modelu produkcji filmowej; nowe praktyki odbioru filmu (m.in. kino kultowe, midnight movies); kryzys ideologiczny i jego odzwierciedlenia w kinie amerykańskim lat 60. i 70.; amerykańskie kino awangardowe lat 60. i 70. wobec kina głównego nurtu i kina kontestacji; kino niezależne – zakresy znaczeniowe; amerykański wariant kina autorskiego.

IX. Dzikość serca, reż. David Lynch (1990)

Zagadnienia: źródła określenia „kino Nowej Przygody” i pytanie o jego zasadność; amerykańskie kino popularne lat 80. wobec przemian technologicznych; zastosowanie psychoanalitycznej teorii filmu do badania kina popularnego; spory teoretyczne i pojęciowe w obrębie psychoanalitycznej teorii filmu; kino klasyczne, kino modernistyczne, kino postmodernistyczne, kino neomodernistyczne: problem ewolucji form filmowych oraz instytucji kinematograficznych; „postmodernizm wysoki” i „postmodernizm popularny” – wątpliwości i spory w teorii filmu lat 90.; ewolucja formuły kina autorskiego pod koniec XX wieku.

X. Western, reż. Valeska Griesebach (2017) i Eastern, reż. Piotr Adamski (2019)

Zagadnienia: „globalne Hollywood”: pytania o uniwersalny model produkcji filmowej, nowe praktyki odbiorcze i wyzwania teoretyczne; sytuacja kinematografii narodowych wobec przekształceń zaplecza kapitałowego globalnej produkcji filmowej; teoria filmu i filmowa praktyka wobec perspektywy dosłownej lub metaforycznej „śmierci kina”; kino transnarodowe i transkulturowe; pytania o strategie oporu i adaptacji (widzów i samego obrazu filmowego) wobec przekształceń krajobrazu medialnego; archeologia i futurologia języka nowych mediów w ujęciu Lva Manovicha.

Pełna lista lektur – obowiązkowych do kolejnych zajęć oraz uzupełniających – zostanie przedstawiona na pierwszych zajęciach. Wszystkie teksty wskazane do lektury na zajęcia udostępniane będą studentkom i studentom w postaci skanów na Google Classroom.

Podstawowa literatura (wybór):

Tom Gunning, Jesteśmy tutaj i gdzieś indziej. Magia sceniczna końca XIX wieku a pojawianie się (i znikanie) wirtualnego obrazu jako korzenie kina, „Kultura Popularna” 2013, nr 3, s. 6–17.

Michał Pabiś-Orzeszyna, Kino atrakcji: historia, krytyka, mapa i kartoteka, „Kultura Popularna” 2013, nr 3, s. 18–44.

André Gaudreault, Teatralność, narracyjność i trickowość. Oceniając kino Georges’a Mélièsa, w: W cieniu braci Lumière. Europejscy historycy filmu o początkach kina, red. Małgorzata Hendrykowska, Poznań 1995.

Siegfried Zielinski, Przeszłość i przyszłość, czyli przestrzenie możliwego. Przyczynek do badań nad kinem jako wehikułem czasu, „Kwartalnik Filmowy” 2014, nr 85, s. 5–14.

Elżbieta Ostrowska, Początki procesu narratywizacji przestrzeni filmowej – na przykładzie wczesnych filmów D.W. Griffitha, w: tejże, Przestrzeń filmowa, Kraków 2000.

Siergiej Eisenstein, Dickens, Griffith i my, w: tegoż, Wybór pism, Warszawa 1959.

Charles F. Altman, W stronę teorii gatunku filmowego, „Kino” 1987, nr 6.

Riciotto Canudo, Manifest siedmiu sztuk, w: Europejskie manifesty kina. Antologia, red. Andrzej Gwóźdź, Warszawa 2002.

Dziga Wiertow, O znaczeniu kinematografii niefabularnej oraz Człowiek z kamerą, w: tegoż, Człowiek z kamerą. Wybór pism, Warszawa 1976.

Lew Kuleszow, Montaż jako podstawa kinematografii, w: tegoż, Sztuka filmowa: Moje doświadczenia, Kraków 1996.

Joanna Wojnicka, Awangarda i tradycja, czyli jak rosyjscy filmowcy stworzyli rewolucję, „Didaskalia” 2008, nr 85–86.

Lotte Eisner, Zmierzch kina niemieckiego, w: tejże, Ekran demoniczny, Warszawa 1974.

Béla Balázs, Film dźwiękowy, w: tegoż, Wybór pism, Warszawa 1987.

Alan Williams, Historyczne i teoretyczne problemy wprowadzenia do kina ścieżki dźwiękowej, „Kwartalnik Filmowy” 2003, nr 44.

Paul Schrader, Uwagi o filmie „noir”, „Studia Filmoznawcze” 2010, nr 31.

Slavoj Žižek, Sposób Philipa Marlowe'a, w: tegoż, Patrząc z ukosa. Do Lacana przez kulturę popularną, Warszawa 2003.

Miriam Bratu Hansen, Masowe wytwarzanie doświadczenia zmysłowego. Klasyczne kino hollywoodzkie jako modernizm wernakularny, w: Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna, red. Tomasz Majewski, Warszawa 2009.

Gilles Deleuze, Kryzys obrazu-działania oraz Poza obraz-ruch, w: tegoż, Kino. 1. Obraz-ruch 2. Obraz-czas, Gdańsk 2008.

Alexandre Astruc, Narodziny nowej awangardy: kamera-pióro, w: Europejskie manifesty kina. Antologia, red. Andrzej Gwóźdź, Warszawa 2002.

André Bazin, Polityka autorska, w: tegoż, Film i rzeczywistość, Warszawa 1963.

Maria Raczewa, Nowa formuła kina: teoria André Bazina, w: tejże, Nowa Fala i nowa powieść, Kraków 1974.

Siegfried Kracauer, Naturalne preferencje oraz Wyzwolenie fizycznej rzeczywistości, w: tegoż. Teoria filmu. Wyzwolenie materialnej rzeczywistości, Gdańsk 2008.

Konrad Klejsa, Kontestacja i kino – refleksje teoretyczne, w: tegoż, Filmowe oblicza kontestacji. Kino Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej wobec kultury protestu przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, Warszawa 2008.

Laura Mulvey, Kino, feminizm i awangarda, w: tejże, Do utraty wzroku. Wybór tekstów, Kraków – Warszawa 2010.

Rafał Syska, Wim Wenders i Jim Jarmusch – minimalizm w postmodernizmie, w: tegoż, Filmowy neomodernizm, Kraków 2014.

Marta Kosińska, Awangarda i seks. Filmowe (od)erotyzowanie ciała, w: tejże, Ciało filmu. Medium obecnego w powojennej amerykańskiej awangardzie filmowej, Poznań 2012.

J. Hoberman, Jonathan Rosenbaum, Szaleństwo „Rocky Horror”, w: tychże, Midnight Movies. Seans o północy, Warszawa – Kraków 2011.

Jerzy Szyłak, Kino Nowej Przygody – jego cechy i granice, w: Kino Nowej Przygody, red. Jerzy Szyłak, Gdańsk 2011.

Maureen Turim, Modernizm i postmodernizm w kinie, „Film na Świecie” 2000, nr 401.

Jean Baudrillard, Zły duch obrazu, „Film na Świecie” 2000, nr 401.

Lev Manovich, Nowy język kina, w: tegoż, Język nowych mediów, Warszawa 2006.

Mirosław Filiciak, Film jako zdarzenie wizualne. Relacje kina i innych mediów w epoce cyfrowej – przypadek gier wideo, w: Kino po kinie. Film w kulturze uczestnictwa, red. Andrzej Gwóźdź, Warszawa 2010.

Thomas Elsaesser, Malte Hagener, Kino jako skóra i dotyk, w: tychże, Teoria filmu: wprowadzenie przez zmysły, Universitas, Kraków 2015, s. 148–172.

Roland Barthes, Wychodząc z kina, w: Interpretacja dzieła filmowego. Antologia przekładów, red. Wiesław Godzic, Kraków 1993.

Wiedza - absolwent/ka zna i rozumie:

- swoistość nauk o kulturze, subdyscypliny tych nauk i ich rozległe związki z innymi naukami humanistycznymi i społecznymi także w perspektywie historycznej;

- w stopniu pogłębionym współczesne teorie kultury oraz jej mediów (kultura wizualna, teatr i performans, słowo) i związanych z nimi praktyk kulturowych;

- metodologie nauk o kulturze i powiązane z nimi metody badawcze.

Umiejętności - absolwent/ka potrafi:

- wykorzystać posiadaną wiedzę, by samodzielnie wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować, integrować informacje z różnorodnych źródeł i wykorzystywać je w samodzielnych projektach badawczych oraz właściwie i twórczo prezentować ich wyniki;

- interpretować zgromadzony materiał uwzględniając kontekst historyczny, społeczny i polityczny;

- określać znaczenie medialnego charakteru praktyk i przekazów kulturowych dla ich treści i funkcji;

- wykorzystywać metodologię badawczą oraz narzędzia (także cyfrowe) nauk humanistycznych oraz prezentować i syntetyzować uzyskane tymi metodami dane; dostosować istniejący lub stworzyć nowe narzędzia badawcze dla celów własnych badań;

- wykorzystywać posiadaną wiedzę, by formułować i testować hipotezy z zakresu nauk o kulturze;

- napisać rozprawę naukową, samodzielnie formułując problem badawczy, dobierając źródła i literaturę naukową oraz odpowiednią metodologię; poprawnie w mowie i na piśmie formułować wypowiedzi i sądy;

- zabierać głos w dyskusji wobec różnorodnych odbiorców, mówiąc zrozumiale i poprawnie; samodzielnie poprowadzić debatę naukową lub dyskusję publiczną;

-ciągle dokształcać się i rozwijać intelektualnie oraz zawodowo; ukierunkowywać innych w tym zakresie.

Kompetencje społeczne - absolwent/ka jest gotów/gotowa do:

- krytycznej oceny posiadanej wiedzy i odbieranych treści;

- przyjęcia postawy szacunku i badawczej ciekawości wobec różnorodnych zjawisk kultury w tym używania zdobytej wiedzy do rozwiązywania zaobserwowanych problemów oraz zasięgania opinii ekspertów;

- dostrzegania wagi refleksji kulturoznawczej dla życia społecznego i dostrzegania konieczność jej rozwoju;

- uczestnictwa w debacie publicznej;

- wykazywania troski o dziedzictwo kulturowe i świadomości jego znaczenia dla życia społecznego; aktywnego działania na rzecz jego zachowania.

Podstawowym warunkiem zaliczenia jest uczestniczenie w zajęciach (studentka/student ma prawo do dwóch nieobecności w semestrze - nieobecność na więcej niż pięciu zajęciach skutkuje niedopuszczeniem do zaliczenia przedmiotu), aktywność (włączanie się do dyskusji, formułowanie pytań) oraz przygotowanie zagadnień do jednych wybranych zajęć w semestrze. Ocena na zaliczenie zostanie wystawiona na podstawie prezentacji - jej forma, zakres tematyczny i kryteria oceny zostaną przedstawione i omówione z grupą podczas pierwszych zajęć.