Uniwersytet Warszawski - Centralny System Uwierzytelniania
Strona główna

Gramatyka opisowa języka polskiego I

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 3003-13A1GOJP-I
Kod Erasmus / ISCED: 09.301 Kod klasyfikacyjny przedmiotu składa się z trzech do pięciu cyfr, przy czym trzy pierwsze oznaczają klasyfikację dziedziny wg. Listy kodów dziedzin obowiązującej w programie Socrates/Erasmus, czwarta (dotąd na ogół 0) – ewentualne uszczegółowienie informacji o dyscyplinie, piąta – stopień zaawansowania przedmiotu ustalony na podstawie roku studiów, dla którego przedmiot jest przeznaczony. / (brak danych)
Nazwa przedmiotu: Gramatyka opisowa języka polskiego I
Jednostka: Instytut Języka Polskiego
Grupy: Przedmioty obowiązkowe dla I roku filologii polskiej - niestacjonarne (zaoczne) 1-go stopnia
Punkty ECTS i inne: (brak) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: polski
Rodzaj przedmiotu:

obowiązkowe

Założenia (opisowo):

Na roczny kurs GOJP 1 składają się wykład (40 godzin) oraz ćwiczenia w grupach (40 godzin).

Kurs ćwiczeń jest zsynchronizowany z wykładem, ale więcej uwagi skupia się na umiejętnościach praktycznej klasyfikacji i analizy jednostek rożnych poziomów języka.

Zagadnienia teoretyczne omawiane są z zasady na wykładzie. Do zaliczenia przedmiotu GOJP 1 (i dopuszczenia do egzaminu) niezbędne jest zaliczenie 40 godzin wykładu i 40 godzin ćwiczeń oraz zdanie egzaminu.


Tryb prowadzenia:

w sali

Skrócony opis:

Na wykładzie w 1. semestrze omawiane są zagadnienia fonetyki, fonologii, podstawowe pojęcia morfologii, w tym tradycyjnych (szkolnych) części mowy i kategorii gramatycznych, słowotwórstwa oraz paradygmatyki fleksyjnej. W 2. semestrze przedmiotem wykładu są nowsze klasyfikacje części mowy, zależności między kategoriami gramatycznymi oraz cały kurs składni.

Na ćwiczeniach poświęca się więcej czasu: klasyfikacji głosek oraz spółgłosek, interpretacji fonologicznej upodobnień, segmentacji tekstu na morfy, podstawom analizy słowotwórczej, rozpoznawaniu tradycyjnych części mowy, tradycyjnej (szkolnej) analizie składniowej zdań pojedynczych i złożonych według zasad składni Klemensiewicza, analizie związków akomodacyjnych oraz konotacyjnych w zdaniu oraz rozpoznawaniu schematów składniowych.

Pełny opis:

ZAGADNIENIA OMAWIANE NA WYKŁADZIE

1. Jednostki języka. Tradycyjne poziomy analizy gramatycznej. Jednostka systemu i jej realizacja tekstowa (na przykładzie fonemu i głoski, morfemu i morfu).

2. Budowa narządów mowy i klasyfikacja artykulacyjna głosek. Samogłoski, spółgłoski właściwe i niewłaściwe. Kontekstowe uwarunkowania artykulacji głosek.

3. Głoska a fonem. Cechy dystynktywne fonemów oraz opozycje prywatywne w systemie języka. System fonologiczny języka polskiego według Laskowskiego i Klebanowskiej a system Stiebera. Warianty fonemu.

4. Interpretacja fonologiczna zjawisk fonetycznych.

5. Jednostki poziomu morfologicznego języka. Morfem jako najmniejsza jednostka znacząca. Znaczenie leksykalne i gramatyczne (funkcyjne). Klasyfikacja morfemów: dystrybucyjna (swobodne, związane) i funkcjonalna (rdzenne, fleksyjne i słowotwórcze). Morfem a wyraz. Leksem, wyraz gramatyczny (forma gramatyczna) a słowo tekstowe.

6. Klasy semantyczno-funkcjonalne leksemów – części mowy i kategorie gramatyczne według gramatyki szkolnej. Kategorie graniczne fleksji i słowotwórstwa.

7. Podstawowe pojęcia słowotwórstwa. Słowotwórcza motywacja wyrażenia. Temat słowotwórczy i formant słowotwórczy. Podstawa słowotwórcza (wyraz motywujący). Derywat (wyraz motywowany). Alternacje morfonologiczne w derywatach słowotwórczych. Typy formantów słowotwórczych, ich funkcje.

8. Rola fleksji w systemie gramatycznym. Forma fleksyjna. Budowa formy fleksyjnej. Wykładniki kategorii gramatycznych. Fleksja syntetyczna, analityczna i aglutynacyjna. Paradygmat fleksyjny.

9. Kategorie gramatyczne fleksyjne i klasyfikujące. Struktura wewnętrzna członów kategorii i zależności między kategoriami w zdaniu.

10. Kategorie gramatyczne imienne. Przypadek. Liczba i rodzaj. Inwentarz wartości rodzajów: M1, M2, M3, Ż, N (N1, N2).

11. Funkcje semantyczne kategorii przypadka, liczby i rodzaju oraz ich odniesienie. Rzeczowniki plurale tantum. Klasyfikacja i odmiana tradycyjnych zaimków i liczebników.

12. Kategorie gramatyczne werbalne i czasowniki. Czasy względne i bezwzględne. Tryb a modalność. Semantyka i formy trybów przypuszczającego i rozkazującego. Wykładniki formalne i funkcje opozycji aspektowej. Nieosobowe formy czasownika oraz czasowniki niewłaściwe (predykatywy).

13. Wzory odmiany rzeczowników, czasowników i przymiotników (według Tokarskiego i GWJP). Końcówki fleksyjne homonimiczne i alternatywne. Analityczna i aglutynacyjna odmiana czasownika.

14. Nieodmienne części mowy, ich funkcje pragmatyczne i składniowe.

15. Klasyfikacje leksemów na części mowy. Podziały: semantyczny (Milewski), fleksyjny (Saloni) i syntaktyczny (GWJP). Porównanie klasyfikacji tradycyjnej i fleksyjnej.

16. Podstawowe jednostki opisu składniowego: grupa składniowa, zdanie, wypowiedzenie, zawiadomienie. Zależność składniowa i reprezentacja składniowa. Składniki wypowiedzenia a wyrazy.

17. Składnia strukturalna: fleksja jako środek wyznaczania zależności składniowych. Akomodacja morfologiczna poszczególnych kategorii gramatycznych. Inne typy akomodacji.

18. Własności akomodacyjne leksemów. Szczególne uzgodnienia liczebników.

19. Składnia Klemensiewicza jako przykład składni zależnościowej. Zdanie pojedyncze. Tradycyjne składniki wypowiedzenia i ich typy: podmiot, orzeczenie, dopełnienie, okolicznik, przydawka. Problem składników (głównie podmiotów) logicznych. Związki rządu, zgody i przynależności.

20. Składnia wypowiedzeń złożonych według Klemensiewicza. Parataksa i hipotaksa. Wskaźniki zespolenia.

21. Model składni Saloniego i Świdzińskiego. Podział zdania na składniki bezpośrednie.

22. Konotacja w ujęciu semantycznym i składniowym. Struktura predykatowo-argumentowa zdania i role argumentów a ich powierzchniowa realizacja.

23. Własności konotacyjne poszczególnych części mowy i leksemów (na tle własności akomodacyjnych części mowy). Problem konotacji fakultatywnej.

24. Schematy zdań polskich (w tym zdania podrzędne konotowane). Ujęcie Grzegorczykowej oraz Saloniego i Świdzińskiego.

25. Problemy referencji grupy imiennej. Składnia a szyk i spójność tekstu.

TEMATY REALIZOWANE NA ĆWICZENIACH

1. Budowa narządów mowy i klasyfikacja artykulacyjna głosek. Samogłoski. Alfabet fonetyczny oraz zależności między wymową a ortografią.

2. Upodobnienia i koartykulacja. Zasady wymowy głosek nosowych.

3. Głoska a fonem. Cechy dystynktywne fonemów oraz opozycje prywatywne w systemie języka. System fonologiczny języka polskiego według Laskowskiego i Klebanowskiej. Warianty fonemu.

4. Interpretacja fonologiczna zjawisk fonetycznych.

5. Jednostki poziomu morfologicznego języka. Morfem jako najmniejsza jednostka znacząca. Klasyfikacja morfemów. Segmentacja wyrazów na morfy (w tym węzły morfologiczne). Morfem a wyraz. Leksem, wyraz gramatyczny i słowo tekstowe.

6. Części mowy według gramatyki szkolnej (czasownik, rzeczownik, przymiotnik, zaimek, liczebnik, przysłówek, przyimek, spójnik, partykuła, wykrzyknik). Kategorie gramatyczne: przypadek, liczba, rodzaj, czas, tryb, aspekt.

7. Podstawowe pojęcia słowotwórstwa. Parafraza słowotwórcza. Motywacja słowotwórcza. Wyrazy motywowane i niemotywowane. Podstawa słowotwórcza (wyraz motywujący).

8. Temat słowotwórczy. Formant słowotwórczy. Derywat (wyraz motywowany). Temat słowotwórczy a temat fleksyjny. Alternacje morfonologiczne w derywatach słowotwórczych. Typy formantów słowotwórczych, ich funkcje. Formalne typy derywatów.

9. Ćwiczenia z analizy słowotwórczej: wykazywanie, że dane wyrażenie jest / nie jest derywatem. W zakresie wyrażeń reprezentujących różne części mowy wskazywanie różnych typów formantów słowotwórczych i omawiane ich znaczenia/funkcji.

10. Budowa jednostki fleksyjnej. Wykładniki kategorii fleksyjnych. Fleksja syntetyczna, analityczna i aglutynacyjna. Paradygmat fleksyjny.

11. Kategorie gramatyczne fleksyjne i klasyfikujące. Kategorie gramatyczne imienne i leksemy odmienne przez nie. Przypadek. Liczba i rodzaj. Inwentarz wartości rodzajów: M1, M2, M3, Ż, N (N1, N2). Rzeczowniki plurale tantum.

12. Klasyfikacja i odmiana tradycyjnych zaimków i liczebników.

13. Kategorie gramatyczne werbalne i czasowniki. Semantyka i formy trybu rozkazującego oraz przypuszczającego.

14. Wykładniki formalne i funkcje opozycji aspektowej. Nieosobowe formy czasownika oraz czasowniki niewłaściwe (predykatywy).

15. Nieodmienne części mowy, ich funkcje pragmatyczne i składniowe.

16. Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich. Klasyfikacja Saloniego a podział tradycyjny.

17. Podstawowe jednostki opisu składniowego: grupa składniowa, zdanie, wypowiedzenie, zawiadomienie. Składniki wypowiedzenia a wyrazy.

18. Fleksja jako środek wyznaczania zależności składniowych. Akomodacja morfologiczna poszczególnych kategorii gramatycznych.

19. Własności akomodacyjne leksemów ze szczególnym uwzględnieniem liczebników.

20. Tradycyjne składniki wypowiedzenia i ich typy: podmiot, orzeczenie, dopełnienie, okolicznik, przydawka. Związki rządu, zgody i przynależności.

21. Typy zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie według Klemensiewicza. Wskaźniki zespolenia.

22. Własności konotacyjne poszczególnych części mowy i leksemów (na tle własności akomodacyjnych części mowy). Problem konotacji fakultatywnej. Konotacja tradycyjnych zdań podrzędnych.

23. Schematy zdań polskich. Ujęcie Grzegorczykowej wobec ujęcia Saloniego i Świdzińskiego.

Literatura:

Bańko M. 2002, Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa.

Dukiewicz L., Sawicka L. 1995, Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, Kraków.

Encyklopedia języka polskiego 1994, red. S. Urbańczyk, Wrocław (hasła z zakresu fonetyki i słowotwórstwa, m.in. akcent, fonem, fonetyka, fonologia, system fonologiczny języka polskiego, formant słowotwórczy, słowotwórcza analiza wyrazu, motywacja, derywacja, kategorie słowotwórcze, typ słowotwórczy, pełny wykaz haseł jest na s. 441-444).

Encyklopedia językoznawstwa ogólnego 1999, red. K. Polański, wyd. 2. poprawione i uzupełnione, Wrocław (wybrane hasła z zakresu fonetyki, fonologii i morfologii).

Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia 1998, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, wyd. 2 zmienione, Warszawa (rozdz. I. Zagadnienia ogólne morfologii; II. Morfonologia; IV. Słowotwórstwo).

Grzegorczykowa R. 2011, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa, cz. II, rozdz. 1., 3. i 4.

Grzegorczykowa R. 2011, Wykłady z polskiej składni, Warszawa.

Grzegorczykowa R., Puzynina J. 1979, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego, Warszawa.

Klebanowska B. 2007, Interpretacja fonologiczna zjawisk fonetycznych w języku polskim - z ćwiczeniami, Warszawa.

Klemensiewicz Z. 1963, Zarys składni polskiej, Warszawa (lub wyd. następne).

Mańczak W. 1956, Ile rodzajów jest w języku polskim?, [w:] „Język Polski” XXXVI, Kraków, s. 116-121.

Nagórko A. 2006, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa.

Ostaszewska D., Tambor J. 2000, Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego, Warszawa.

Saloni M., Świdziński M. 1985, Składnia współczesnego języka polskiego, wyd. I., Wyd. Uniwersytetu warszawskiego, s. 278; wyd. II, PWN, Warszawa.

Saloni Z. 1974, Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich, [w:] „Język Polski” LIV, Kraków, z. 1. i 2.

Saloni Z. 1992, Co istnieje, a co nie istnieje we fleksji polskiej, „Prace Filologiczne” XXXVII, Warszawa, s. 75-87.

Tokarski J. 1973, Fleksja polska, Warszawa (lub wyd. następne).

Waszakowa K. 1996, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki z formantami paradygmatycznymi, Warszawa.

Wierzchowska B. 1970, Wymowa polska, Warszawa.

Żmigrodzki P. 2007, Związki między składnikami w zdaniu polskim, [w:] Sztuka czy rzemiosło? Nauczyć Polski i polskiego, red. A. Achtelik, J. Tambor, Katowice.

Efekty uczenia się:

Po ukończeniu przedmiotu studenci:

- opisują cechy artykulacyjne spółgłosek i samogłosek polskich,

- rozpoznają i charakteryzują upodobnienia fonetyczne,

- określają cechy dystynktywne fonemów,

- rozróżniają fonemy i ich warianty,

- samodzielnie przeprowadzają analizę słowotwórczą derywatów,

- segmentują tekst na formy wyrazowe,

- dokonują analizy morfologicznej formy wyrazowej,

- określają wartości kategorii gramatycznych,

- zdają sobie sprawę z relacji między kategoriami gramatycznymi a logicznymi (np. rodzaj a płeć, liczba a ilość),

- nazywają części mowy według wybranych klasyfikacji: a) tzw. „szkolnej”, b) Z. Saloniego, c) R. Laskowskiego),

- omawiają problemy dyskusyjne morfologii,

- samodzielnie analizują wypowiedzenia pojedyncze i złożone w ujęciu tradycyjnym (Z. Klemensiewicza),

- przeprowadzają analizę akomodacyjną wypowiedzeń,

- rozpoznają schematy składniowe oraz wzorce konotacyjne form i leksemów,

- wskazują podstawowe cechy charakterystyczne polszczyzny na różnych poziomach systemu na tle języków sąsiednich.

Metody i kryteria oceniania:

- kontrola obecności na wykładzie i ćwiczeniach (dopuszczalne są dwie nieusprawiedliwione nieobecności; pięć nieobecności jest podstawą do niezaliczenia przedmiotu),

- pisemne testy kontrolne na ćwiczeniach (ich zakres i terminy ustala prowadzący zajęcia),

- zaliczenie wykładu na podstawie testu (z zagadnień omawianych na wykładzie),

- pisemny egzamin końcowy z GOJP-u 1.

Przedmiot nie jest oferowany w żadnym z aktualnych cykli dydaktycznych.
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.
Krakowskie Przedmieście 26/28
00-927 Warszawa
tel: +48 22 55 20 000 https://uw.edu.pl/
kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.3.0 (2024-03-22)