Słownictwo polszczyzny XXI w.

obowiązkowe

w sali

Celem zajęć jest zapoznanie studentów z teorią leksykologii oraz przegląd zjawisk leksykalnych współczesnej polszczyzny.

Leksykologia jako dyscyplina językoznawcza. Podstawowe pojęcia (wyraz, leksem, jednostka leksykalna, kryteria wyodrębnienia jednostek leksykalnych). Warstwy słownictwa. Słownictwo wspólnoodmianowe. Nacechowanie stylistyczne i ekspresywne wyrazu. Znaczenie wyrazów. Składniki znaczenia wyrazu. Sposoby opisywania znaczenia przez językoznawców. Pojęcie konotacji leksykalnych – ich rola w komunikacji międzyludzkiej. Modyfikacje znaczenia wyrazu w tekście. Opis znaczenia wyrazów w słownikach. Przekształcenia jakościowe w polskim słownictwie: zmiany znaczenia wyrazów dawniej i we współczesnej polszczyźnie; neutralizacja nacechowania stylistycznego i ekspresywnego w słownictwie współczesnego języka polskiego. Przekształcenia ilościowe w polskim słownictwie: wyrazy wychodzące z użycia, wyrazy nowe. Relacje semantyczne między wyrazami: synonimia, antonimia, konwersja, komplementarność. Polisemia – struktura znaczeń wyrazów wieloznacznych. Polisemia a homonimia – problemy teoretyczne. Typy homonimów. Sposób opisu polisemii i homonimii w słownikach. Słowa częste i rzadkie (pożytki badań statystycznych w leksykologii). Frazeologizmy na tle zasobu leksykalnego polszczyzny. Typologie związków frazeologicznych. Główne typy procedur innowacyjnych we współczesnej frazeologii: neosemantyzacja, modyfikacja formalna i rozrost. Nowe idiomy w polszczyźnie (pola tematyczne i źródła). Frazeologia a zmiany kulturowe. Innowacje frazeologiczne w tekstach. Wpływ języków obcych na dawną i współczesną leksykę polską. Tendencje rozwojowe najnowszej leksyki polskiej. Polskie neologizmy słowotwórcze w XXI wieku. Kreatywność leksykalna w polskim dyskursie publicznym XXI w. Współczesna polska leksyka zwierciadłem kultury. Językowy obraz świata zawarty w polskim słownictwie. Słowa wartościujące we współczesnej polszczyźnie. Wyrazy – nośniki pogardy, lekceważenia. Słowna agresja.

J.D. Apresjan, Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka, wyd. II, Wrocław 2000.

D. Buttler, Koncepcje pola znaczeniowego, „Przegląd Humanistyczny” 1967, z. 2.

D. Buttler, Odmiany polskiej homonimii, „Poradnik Językowy” 1971, z. 1–2.

D. Buttler, Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Warszawa 1978.

D. Buttler, Struktura znaczeniowa wyrazów, „Prace Filologiczne” 1976, t. XXVI.

D. Buttler, Typy łączliwości leksykalnej wyrazów, „Prace Filologiczne” 1975, t. XXV.

M. Grochowski, Zarys leksykologii i leksykografii, Toruń 1982.

R. Grzegorczykowa, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, wyd. III, Warszawa 2001.

S. Kania, J. Tokarski, Zarys leksykologii i leksykografii, Warszawa 1984.

J. Lyons, Wstęp do językoznawstwa, rozdz. 10.2–10.4 (synonimia, hiponimia, niezgodność, antonimia, komplementarność, niezgodność), Warszawa 1975.

M. Majewska, Homonimy i homonimia w opisie językoznawczym, Warszawa 2002.

A. Markowski, Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny, Warszawa 1990.

B. Nowakowska, Nowe połączenia wyrazowe we współczesnej polszczyźnie, Kraków 2005.

A. Pajdzińska, Frazeologia a zmiany kulturowe, „Poradnik Językowy” 1988, z. 7.

J. Radwańska, Relacje konwersji leksykalnej w języku polskim, „Język Polski” 1992, z. 2.

E. Rudnicka, Znaczenia wyrazów – przegląd i charakterystyka typów, kwestie wątpliwe, „Przegląd Humanistyczny” 2003, z. 2.

R. Tokarski Językowy obraz świata w metaforach potocznych [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński Lublin 1990.

R. Tokarski, Słownictwo jako interpretacja świata [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Współczesny język polski, red. J. Bartmiński Lublin 2000.

Student:

- wyjaśnia i ocenia zjawiska leksykalne współczesnej polszczyzny;

- definiuje i rozpoznaje typy relacji formalnych i znaczeniowych między wyrazami;

- przyporządkowuje słowa do odpowiednich kategorii semantycznych i umieszcza je na mapie stratyfikacji leksyki;

- rozpoznaje związki zmian leksykalnych ze zmianami kulturowymi.

Pisemne zaliczenie testowe w sali. Warunkiem uzyskania zaliczenia przedmiotu na ocenę dostateczną jest zdobycie łącznie co najmniej 51% z możliwych do zdobycia punktów.