Leksyka a rzeczywistość: dawniej i dziś

obowiązkowe

Założenia wstępne

Student:

1. Ma wiedzę z zakresu językoznawstwa diachronicznego.

2. Interesuje się rzeczywistością pozajęzykową i nazwami jej różnych elementów.

w sali

Konwersatorium adresowane jest do studentów zainteresowanych opisem leksyki, zwłaszcza dawnej. Celem zajęć jest zapoznanie

studentów z badaniami językoznawstwa diachronicznego nad leksyką, przede wszystkim w zgodzie z metodologią analizy polowej leksyki, ale także wynikami badań kognitywnych. Język kształtuje się i zmienia w historii, a na jego postać mają wpływ zarówno procesy wewnątrzjęzykowe, jak i czynniki ekstralingwistyczne. Leksyka informuje także o doświadczeniach, o zmieniających się obyczajach i historii społeczności posługujących się danym językiem; interesujące w tym kontekście są nazwy środków transportu, nazwy ubiorów czy słownictwo kulinarne.

Proponowana tematyka zajęć:

1. Realia starożytnej Palestyny w XVI-wiecznych przekładach Ewangelii.

2. Językowy obraz świata. Znaczenie, definicja otwarta, na podstawie rozdz. 10 monografii R. Tokarskiego „Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej.

3. Metodologia analizy polowej leksyki. Klasyfikacja A. Markowskiego i jej adaptacja do badań diachronicznych (monografia A. Markowskiego „Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny” i rozdz. 8. R. Tokarski „Światy za słowami”).

4. Kategoryzacja w komunikacji językowej (na przykładzie leksemu PTAK); monografia D. Kępy-Figury.

5. Drzewa w języku i kulturze, na podstawie monografii M. Marczewskiej, na tle pracy A. Spólnik.

6. Nazwy dni tygodnia, miesięcy, pór roku – na podstawie monografii J. Waniakowej „Nazwy dni tygodnia w językach indoeuropejskich” i rozdz. z książek M. Brzozowskiej „Etymologia i konotacja słowa” oraz S. Dubisza „Język, historia, kultura (wykłady, studia, analizy).

7. Leksyka kulinarna dawniej i dziś – monografie: Witaszek-Samborskiej i I. Łukaszuk.

8. Słownictwo związane z żeglugą na podstawie dwóch monografii E. Łuczyńskiego.

9. Słownictwo dotyczące środków transportu – na podstawie artykułów M. Jurewicz-Nowak oraz E. Kwapień.

10. Słownictwo rzemieślnicze w historii polszczyzny, na podstawie monografii J. Żurawskiej-Chaszczewskiej.

Literatura:

Bartmiński Jerzy, Tokarski Ryszard, Definicja semantyczna: czego i dla kogo?, [w:] J. Bartmiński, R. Tokarski (red.), O definicjach i

definiowaniu, Lublin 1993, s. 47–61.

Brzozowska Małgorzata, Etymologia i konotacja słowa. Studia semantyczne, Lublin 2009.

Büntig Karl-Dieter, Wstęp do lingwistyki, tłum. E. Tomczyk-Popińska, Warszawa 1989.

Cygal-Krupa Zofia, Podstawowe słownictwo tematyczne języka polskiego (na wybranych przykładach), Kraków 1990.

Cygal-Krupa Zofia, Słownictwo tematyczne języka polskiego. Zbiór wyrazów w układzie rangowym, alfabetycznym i tematycznym, Kraków 1986.

Dubisz Stanisław, Język, historia, kultura (wykłady, studia, analizy), Warszawa 2002.

Jurewicz-Nowak Magdalena, Zmiany znaczeniowe w polu semantycznym staropolskich nazw środków transportu, [w:] Przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie. Miasto [6], pod red. Małgorzaty Święcickiej i Moniki Peplińskiej, Bydgoszcz 2016, s. 107-123.

Kępa-Figura Danuta, Kategoryzacja w komunikacji językowej na przykładzie leksemu PTAK, Lublin 2007.

Kita Małgorzata, Polański Edward, Słownik tematyczny języka polskiego, Warszawa 2002. Ewelina Kwapień

Kwapień Ewelina, "Jedźmy, nikt nie woła" - o zmianie nazw środków transportu w XIX wieku, [w:] Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii, red. Joanna Przyklenk, t. 5, Katowice 2014, s. 26-39.

Kwapień Ewelina, Między słowami a rzeczywistością - wybrane nazwy środków transportu w dziewiętnastowiecznej polszczyźnie, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 60, 2014, s. 165-181.

Kwapień Ewelina, Łubianka, nietyczanka, wizawiwka… – czyli skąd się wzięły dziewiętnastowieczne nazwy środków transportu, [w:] Młodzi o języku dawnym, red. M. Kresa, Warszawa 2015, s. 91-100.

Łuczyński Edward, Polska terminologia morska I połowy XX wieku : nazwy części jednostki pływającej, Gdańsk 1987.

Łuczyński Edward, Staropolskie słownictwo związane z żeglugą XV-XVI wiek, Gdańsk 1986.

Łukaszuk Irena, Rosyjskie nazwy kulinariów na tle języków słowiańskich, Białystok 2005.

Marczewska Marzena, Drzewa w języku i w kulturze, Kielce 2002.

Markowski Andrzej, Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny, t. 1, 2, Warszawa 1990.

Miodunka Władysław, Podstawy leksykologii i leksykografii, Warszawa 1989, zwłaszcza rozdz. 5.3. Semantyka strukturalna, s. 109-168.

Mitrenga Barbara, Zmysł smaku. Studium leksykalno-semantyczne, Katowice 2014.

Sabała Martyna, Leksyka dotycząca realiów starożytnej Palestyny w XVI-wiecznych przekładach Ewangelii na język polski, Warszawa 2018 (rozprawa doktorska)

Spólnik Anna, Nazwy polskich roślin do XVIII wieku, Wrocław 1990.

Tokarski Ryszard, Struktura pola znaczeniowego (studia językoznawcze), Warszawa 1984.

Tokarski Ryszard, Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej, Lublin 2013.

Trier Jost, Der deutsche Wortschatz im Sinnebezirk des Verstandes. Die Geschichte eines Sprachlichen Feldes, Heilderberg 1931.

Waniakowa Jadwiga, Nazwy dni tygodnia w językach indoeuropejskich, Kraków 1998.

Witaszek-Samborska Małgorzata, Studia nad słownictwem kulinarnym we współczesnej polszczyźnie, Poznań 2005.

Student:

WIEDZA

1. Pogłębia wiedzę na temat metodologii badania leksyki, zwłaszcza dawnej.

UMIEJĘTNOŚCI:

1. Potrafi zastosować uzyskaną wiedzę do badań własnych nad zgromadzeniem, klasyfikacją i opisem faktów leksykalnych.

POSTAWY

1. Docenia osiągnięcia badaczy języka, zwłaszcza leksykologów, oraz reprezentuje krytyczną postawę wobec ich rozstrzygnięć.

Zaliczenie na ocenę.

Kryteria oceniania:

1. obecność i aktywność na zajęciach,

2. przygotowanie i wygłoszenie referatu.

Metody weryfikacji efektów kształcenia:

1. ocena bieżącego przygotowania studenta do zajęć dydaktycznych

2. dyskusja na zajęciach;

3. przygotowanie i wygłoszenie referatu.

Nie