Gramatyka historyczna języka polskiego dla logopedów

obowiązkowe

Zaliczenie zajęć z WJD.

w sali

Przedmiot ma na celu wykształcenie umiejętności interpretacji procesów i zmian językowych zachodzących w języku polskim, ze szczególnym uwzględnieniem cech fonetycznych i fleksyjnych. Założeniem przedmiotu jest wypracowanie umiejętności samodzielnej rekonstrukcji wybranych form oraz opanowanie przez studenta podstawowewgo warsztatu terminologicznego dotyczącego gramatyki historycznej języka polskiego.

WOKALIZM

1. System wokaliczny pie. – psł. – pol. Iloczas, trójkąt samogłoskowy, ě, jery – ъ, ь; monoftongizacja – przykłady. Sonanty – przykłady. /Prawa prasłowiańskie – sylaby otwartej, korelacji palatalności, zamiany różnic ilościowych na jakościowe/.

2. Przegłos lechicki – istota procesu. Chronologia. Odstępstwa od przegłosu, konsekwencje. Apofonia – przykłady.

3. Ewolucja jerów, wokalizacja jerów – „e” ruchome. Wzdłużenie zastępcze.

4. Rozwój samogłosek nosowych.

5. Iloczas i akcent, źródła samogłosek długich. Tryb rozkazujący. Losy samogłosek ścieśnionych.

KONSONANTYZM

6. System konsonantyczny. Palatalizacje prasłowiańskie.

7. Polskie palatalizacje i dyspalatalizacje. Nowe polskie fonemy spółgłoskowe. Redukcje grup spółgłoskowych.

FLEKSJA IMIENNA

8. Struktura morfologiczna wyrazu – pie. – psł. – pol. Deklinacje psł. – stpol. Ćwiczenia na rozpoznawanie deklinacji.

9. Kategorie żywotności – nieżywotności i męskoosobowości – niemęskoosobowości. Dualis.

10. Przymiotniki i ich rozwój – formy krótkie i dłuższe. Relikty odmiany prostej.

11. Przyimki (oboczne formy), zaimki. Formy wyjątkowe (zaimek anaforyczny – supletywizm form; odmiana twardotematowa i miękkotematowa).

FLEKSJA WERBALNA

12. Koniugacje psł. – stpol. Ćwiczenia z czasownikami.

13. Podstawowe czasy – przede wszystkim przeszłe (imperfectum, aoryst, czas przeszły złożony i zaprzeszły), tryb rozkazujący, tryb przypuszczający.

14. Imiesłowy – czasu teraźniejszego czynny, bierny; czasu przeszłego czynny I, czynny II i bierny.

15. Czytanie tekstu.

Literatura obowiązkowa:

Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1998 i wyd. nast.

Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego w testach, ćwiczeniach i tematach egzaminacyjnych, Gdańsk 1999.

Gramatyka historyczna języka polskiego. Materiały do ćwiczeń, wybór H. Karaś, Warszawa 1994.

Zenon Klemensiewicz, Tadeusz Lehr-Spławiński, Stanisław Urbańczyk, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1955.

Nauka o języku polskim dla polonistów, red. S. Dubisz, Warszawa 1991 lub wyd. nast.

Stanisław Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1973 lub wyd. nast.

Ewa Siatkowska, Rodzina języków zachodniosłowiańskich, Warszawa 1992.

Janusz Strutyński, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków 1991 lub wyd. nast.

Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Warszawa 1991.

Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, red. W. Decyk-Zięba i S. Dubisz, Warszawa 2003.

Literatura uzupełniająca:

Stanisław Dubisz, Rozwój polskiego systemu fonologicznego, [w:] Studia z historii języka polskiego, red. W. Kupiszewski, Warszawa 1994, s. 9-19.

Alina Kępińska, Kształtowanie się polskiej kategorii męsko- i niemęskoosobowości. Język wobec płci, Warszawa 2006.

Halina Koneczna, Charakterystyka fonetyczna języka polskiego na tle języków słowiańskich, Warszawa 1965.

Władysława Książek-Bryłowa, Warianty fleksyjne w historii języka polskiego [w:] T. Skubalanka, W. Książek-Bryłowa, Wariantywność polskiej fleksji, Wrocław 1992.

Leszek Moszyński, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa 1984.

Ewa Ostrowska, Z dziejów języka polskiego i jego piękna, Kraków 1978.

Krystyna Pisarkowa, Historia składni języka polskiego, Wrocław 1984.

Mirosława Siuciak, Kształtowanie się kategorii gramatycznej liczebnika w języku polski, Katowice 2008.

Izabela Stąpor, Kształtowanie się normy dotyczącej fleksji liczebników polskich od XVI do XIX wieku, Warszawa 2008.

Wiesław Tomasz Sefańczyk, Kategoria rodzaju i przypadk polskiego rzeczownika. Próba synchronicznej analizy morfologicznej, Kraków 2007.

Zdzisław Stieber, Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa 1966.

Janusz Strutyński, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków 1991 lub wyd. nast.

Stanisław Urbańczyk, Szkice z dziejów języka polskiego, Warszawa 1968.

Stanisław Urbańczyk, Prace z dziejów języka polskiego, Wrocław 1979.

Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka, Chrestomatia staropolska. Teksty do 1543 roku, Wrocław 1984 i wyd. nast.

Student:

WIEDZA

1. Definiuje najważniejsze zjawiska dotyczące zmian w polskim systemie językowym.

2. Nazywa zmiany fonetyczne i fleksyjne, które zaszły w języku polskim.

3. Rozpoznaje najważniejsze zjawiska językowe, które zaszły we wskazanych wyrazach.

4. Ma świadomość kompleksowej natury języka polskiego oraz jego złożoności i historycznej zmienności znaczeń.

5. Zna i rozumie diachroniczny charakter kształtowania się koncepcji badań literaturoznawczych i językoznawczych.

UMIEJĘTNOŚCI

1. Rekonstruuje formy wyrazowe, w których zaszły poznane przez niego zjawiska.

2. Wiąże fakty językowe.

3. Podaje względną i bezwzględną chronologię poznanych faktów językowych.

4. Wyjaśnia przyczyny zjawisk z zakresu fonetyki i fleksji historycznej.

5. Łączy historyczne zjawiska fonetyczne ze współczesną polską ortografią.

6. Wskazuje wszystkie procesy fonetyczne, które zaszły w analizowanych przez niego formach.

7. Wskazuje przyczyny alternacji samogłoskowych i spółgłoskowych we współczesnej polszczyźnie i pokazuje ich związki z poznanymi procesami fonetycznymi.

8. Wskazuje przyczyny osobliwości fleksyjnych we współczesnej polszczyźnie w oparciu o poznane procesy fleksyjne.

9. Czyta, interpretuje i analizuje teksty o charakterze naukowym i poprawnie stosuje poznaną terminologię językoznawczą w opisie zjawisk historycznojęzykowych.

10. Umie posługiwać się podstawowymi ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla filologii polskiej, w szczególności dla gramatyki historycznej języka polskiego.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

1. Docenia piękno języka polskiego.

2. Ma świadomość znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych.

3. Jest świadomy posiadanej przez siebie wiedzy i zna zakres nabytych umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju.

4. Umie współpracować w grupie i jest otwarty na nowe idee i gotów do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów.

5. Ma świadomość potrzeby kształcenia historycznojęzykowego i wartości refleksji historycznojęzykowej dla wiedzy o języku w ogóle.

6. Akceptuje potrzebę wprowadzania treści historycznojęzykowych na wszystkich poziomach kształcenia polonistycznego.

7. Rozumie problematykę etyczną związaną z odpowiedzialnością za trafność przekazywanej wiedzy, z uczciwością naukową oraz rzetelnością i uczciwością w sytuacji prowadzenia sporów naukowych i ideowych.

8. Wykazuje motywację do zaangażowanego uczestnictwa w życiu naukowym i kulturalnym.

Zaliczenie na ocenę, którą student otrzymuje na podstawie obecności na zajęciach i sprawdzianu pisemnego.