Polszczyzna dawniej i dziś - seminarium leksykologiczno-onomastyczne

seminaria magisterskie

Celem seminarium jest napisanie pracy magisterskiej oraz przygotowanie się do obrony. W czasie zajęć studenci zapoznają się z literaturą oraz metodologią stosowaną w pracach językoznawczych. Tematyka zajęć dostosowana jest do tematyki badawczej podejmowanej przez studentów.

w sali

Seminarium magisterskie poświęcone jest różnorodnym zagadnieniom związanym z językiem i językoznawstwem, przede wszystkim skupia się na badaniach leksykologicznych i onomastycznych. Studenci zapoznają się z literaturą dotyczącą różnych kwestii związanych ze słownictwem, jego rozwojem, strukturą tematyczną, zróżnicowaniem terytorialnym i środowiskowym, kontaktami polszczyzny z innymi językami oraz związanych z kształtowaniem się różnego typu nazw własnych w polszczyźnie, a także z istniejącymi klasyfikacjami polskich onimów. Omawiane są na nim zagadnienia dotyczące dawnej i współczesnej polszczyzny, zarówno w perspektywie synchronicznej – obserwacja stanu języka, jak i diachronicznej – badanie dokonujących się zmian.

Tematyka zajęć oraz literatura będą modyfikowane w zależności od zainteresowań studentów oraz pod kątem prac magisterskich.

Opis:

Tematyka zajęć dotyczy różnorodnych zagadnień związanych z leksykologią i onomastyką. Zarówno przedmiot zajęć, jak i dobrana literatura będą modyfikowane w zależności od zainteresowań studentów oraz pod kątem prac magisterskich.

Wybrane zagadnienia:

- leksykologia i onomastyka jako dziedziny językoznawcze i interdyscyplinarne;

- wykorzystanie źródeł leksykograficznych w badaniach nad leksyką i onimami – słowniki dawnej i współczesnej polszczyzny, słowniki etymologiczne, słowniki onomastyczne, bibliografie historii języka polskiego i bibliografia onomastyki polskiej, słowniki tradycyjne oraz elektroniczne, zbiory zdygitalizowane, korpusy dawnej polszczyzny;

- wykorzystywanie nowoczesnych narzędzi w badaniach nad językiem, szczególnie arkusza kalkulacyjnego do tworzenia baz leksykologicznych i onomastycznych – zagadnienia teoretyczne oraz warsztatowe;

- podstawy metodologiczne badań onomastyki historycznej;

- podstawy metodologiczne badań najnowszych przemian nazewniczych;

- dziedziny onomastyki i propozycje klasyfikacyjne nazw własnych;

- socjologiczne i psychologiczne uwarunkowania współczesnego nazewnictwa polskiego;

- najnowsze badania nazewnictwa zwierząt;

- słownictwo i jego rozwój na przestrzeni wieków – zmiany ilościowe i jakościowe;

- struktura tematyczna słownictwa dawniej i współcześnie (np. słownictwo handlowe, kulinarne, dotyczące środków transportu);

- zmiany i relacje semantyczne wyrazów w polszczyźnie;

- badania nad etymologią;

- kontakty polszczyzny z innymi językami;

- zapożyczenia i ich klasyfikacje;

- zróżnicowanie współczesnej leksyki m.in. odmiany środowiskowe (socjolekt paralotniarzy, alpinistów, strażaków; język młodzieży, studentów) i terytorialne – polszczyzna regionalna i dialektalna;

- stylizacja w utworach literackich i innych tekstach kultury;

- relacje między językiem a rzeczywistością pozajęzykową.

Zajęcia będą prowadzone w taki sposób, by ułatwić studentom wybór tematu pracy magisterskiej a następnie analizę materiału, gromadzenie bibliografii, a także redagowanie kolejnych rozdziałów pracy.

Wybrana bibliografia:

Bieńkowska D., Polski styl biblijny, Łódź 2002.

Billewicz T., Diariusz podróży po Europie w latach 1677-1678, Warszawa 2004.

Borejszo M., Nazwy ubiorów w języku polskim do roku 1600, Poznań 1990.

Butler D., Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Warszawa 1978.

Cybulski M., Obyczaje językowe dawnych Polaków. Formuły werbalne w dobie średniopolskiej, Łódź 2003.

Czeszewski M., Słownik polszczyzny potocznej, Warszawa 2006.

Ćwierczakiewicz L., Listy humorystyczne w kwestyi kulinarnej / tłómaczone z fr. przez Autorkę 365 obiadów ku pożytkowi właścicielek tychże oraz Listy o urządzeniu domu, Warszawa 1900.

Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe pod red. H. Karaś, www.dialektologia.uw.edu.pl

Doroszewicz K., Z imieniem przez życie. Psychologiczne aspekty imion ludzkich, Warszawa 2013.

Dubisz S., Archaizacja w XX-wiecznej polskiej powieści historycznej o średniowieczu, Warszawa 1991, zwłaszcza rozdz. I. Archaizmy i archaizacja w utworze literackim.

Dubisz S., Język, historia, kultura, t. 1. (wykłady, studia, analizy), t. 2. (wykłady, studia, szkice), t. 3. (wykłady, rozprawy, rozważania), Warszawa 2002, 2007, 2012.

Dubisz S., Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (nurt ludowy w latach 1945-1975), Warszawa 1986.

Gennep A., van, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, przeł. z franc. B. Biały, wstęp J. Tokarska-Bakir, Warszawa 2006.

Grabias S., Język w zachowaniach społecznych, Lublin 1997.

Grabka B., Obrzędowość roku kościelnego w gwarach polskich: od Adwentu do zapustów, Kraków 2012.

Jakubowicz M., Drogi słów na przestrzeni dziejów. Zarys słownika motywacji semantycznych na materiale przymiotników słowiańskich odziedziczonych z prasłowiańszczyzny, Warszawa 2010.

Jankowiak L.A., Polskie słownictwo medyczne w drugiej połowie XIX wieku oraz na przełomie XIX i XX wieku, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny", 2011, t. 10, s. 97-109.

Jankowiak L.A., Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 1. Początki polskiej renesansowej terminologii medycznej, t. 2. Słownik, Warszawa 2005-2006.

Janowska A., Pastuchowa M., Słowotwórstwo czasowników staropolskich. Stan i tendencje rozwojowe, Kraków 2005

Janowska A., Polisemia staropolskich czasowników. Źródła, swoistość, konsekwencje. Katowice 2007.

Karaś H., Polska leksykografia gwarowa, Warszawa 2011.

Kępińska A., Tradycja jako wartość w kulturze chłopskiej przełomu wieków XIX i XX na kartach „Pana Balcera w Brazylii” Marii Konopnickiej, [w:] Nowe czytanie tradycji. Z inspiracji Rokiem Kolbergowskim, red. E. Nowina-Sroczyńska, S. Latocha, Łódź 2016, s. 271-288.

Kleszczowa K., Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych, Katowice 1996.

Koziara S., Frazeologia biblijna w języku polskim, Łask 2009 (lub wyd. I, Kraków 2001).

Kuchowicz Z., Wizerunki niepospolitych niewiast staropolskich XVI – XVIII wieku, Łódź 1972.

Kwapień E., Kształtowanie się zasobu leksykalnego polszczyzny XIX wieku – rzeczowniki (na podstawie danych leksykograficznych), Warszawa 2010.

Lisowski T., Sola scriptura. Leksyka Nowego Testamentu Biblii gdańskiej (1632) na tle porównawczym. Ujęcie kwantytywno-dystrybucyjne, Poznań 2010.

Listy z Brazylji przez wychodźców do rodzin pisane, Zebrał Antoni Potocki, Warszawa 1891.

Łukaszuk I., Rosyjskie nazwy kulinariów na tle języków słowiańskich, Białystok 2005.

Malec M., Imiona i nazwiska w kulturze polskiej: tradycja i współczesność, Kraków 1996.

Marcjanik M., Grzeczność w komunikacji językowej, Warszawa 2007.

Markowski A., Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny, Warszawa 1990.

Mikrotoponimia i makrotoponimia. Problematyka wstępna, red. A. Gałkowski, R. Gliwa, Łódź 2014 (wybrane artykuły).

Młynarczyk E., Polskie słownictwo handlowe XVI i XVII wieku (na materiale krakowskich ksiąg praw miejskich i lustracji królewszczyzn), Kraków 2010.

Nazwy własne w języku, kulturze i komunikacji społecznej, red. R. Mrózek, Katowice 2004 (wybrane artykuły).

Niepytalska-Osiecka A., Socjolekt polskich alpinistów. Analiza leksykalno-semantyczna słownictwa, Kraków 2014.

Niewiara A., Wyobrażenia o narodach w pamiętnikach i dziennikach z XVI-XIX wieku, Katowice 2000.

Nowe nazwy własne – nowe tendencje badawcze, pod red. A. Cieślikowej, B. Czopek-Kopciuch i K. Skowronek, Kraków 2007 (wybrane artykuły).

Od Biblii Wujka do współczesnego języka religijnego. Z okazji 400 – lecia wydania Biblii ks. Jakuba Wujka, pod red. ks. Z. Adamka i S. Koziary, Tarnów 1999 (wybrane artykuły).

Ogrodowska B., Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2007.

Ogrodowska B., Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik, Warszawa 2000.

Pamiętniki domowe, zebr. i wyd. przez Michała Grabowskiego, Warszawa 1845

Pamiętniki o wyprawie chocimskiej r. 1621 Jana hrabi z Ostroroga, Prokopa Zbigniewskiego, Stanisława Lubomirskiego i Jakóba Sobieskiego z rękopismów współczesnych i druków mniej znanych, zebr. Żegota Pauli, Kraków 1853.

Pamiętniki z lat 1792-1849, oprac. Ryszard Grabałowski, Wrocław 1961.

Pędzich B., Jak powstaje socjolekt? Studium słownictwa paralotniarzy, Warszawa 2012.

Piętnastowieczne przekłady Nowego Testamentu – elektroniczna konkordancja staropolska. Internetowa baza danych, red. M. Leńczuk: http://stnt.ijp-pan.krakow.pl/tlumaczenia/index?l=2495.

Polskie nazwy własne. Encyklopedia, pod red. E. Rzetelskiej-Feleszko, Warszawa 1998 (wybrane artykuły).

Rejter A., Kształtowanie się reportażu podróżniczego w perspektywie stylistycznej i pragmatycznej, Katowice 2000.

Rejter A., Leksyka ekspresywna w historii języka polskiego. Kulturowo-komunikacyjne konteksty potoczności. Katowice 2006.

Rytel J., Pamiętniki Paska na tle pamiętnikarstwa staropolskiego, Wrocław 1962, Studia staropolskie, pod red. K. Budzyka, t. 11.

Rzetelska-Feleszko E., W świecie nazw własnych, Warszawa-Kraków 2006.

Sajkowski A., Staropolska miłość: z dawnych listów i pamiętników, Poznań 1981.

Saloni Z., Błędy językowe w pracach pisemnych uczniów liceum ogólnokształcącego. Próba analizy językowej, Warszawa 1971.

Słownictwo pism Stefana Żeromskiego (seria), red. K. Handke, t. 1-15, Kraków 2002-2010.

Słownik języka Jana Chryzostoma Paska, red. H. Koneczna, W. Doroszewski, t. 1–2, Wrocław 1965–1973.

Słownik polskich leksemów potocznych, pod red. W. Lubasia, t. 1. A-Ć – t. 7. Oe-Oż, Kraków 2001-2013:

Szesnastowieczne przekłady Ewangelii, pod red. I. Winiarskiej-Górskiej, Warszawa 2010-2013, www.ewangelie.uw.edu.pl.

Tokarski R., Struktura pola znaczeniowego, Warszawa 1984.

Trzy relacje z polskich podróży na Wschód muzułmański w pierwszej połowie XVII wieku, wybór, wstęp, oprac. tekstu, komentarze Adam Walaszek. Kraków 1980.

Umińska-Tytoń E., Polszczyzna dziewiętnastowiecznych salonów, Łódź 2011.

Umińska-Tytoń E., Słownictwo polszczyzny potocznej XIX wieku, Łódź 2001.

Winiarska-Górska I., Słownictwo religijne polskiego kalwinizmu od XVI do XVIII wieku (na tle terminologii katolickiej), Warszawa 2004.

Witaszek-Samborska M., Studia nad słownictwem kulinarnym we współczesnej polszczyźnie, Poznań 2005.

Zajda A., Staropolska terminologia prawnicza, Kraków 1990.

Student:

WIEDZA

1. Zna najważniejsze opracowania dotyczące badań językoznawczych z zakresu leksykologii, leksykografii, onomastyki, zróżnicowania współczesnej polszczyzny.

2. Zna stan badań z zakresu tematyki pracy magisterskiej.

UMIEJĘTNOŚCI

1. Potrafi znaleźć literaturę naukową dotyczącą konkretnego tematu.

2. Umie zgromadzić materiał badawczy do swoich badań.

3. Poprawnie i sprawnie referuje analizowane teksty naukowe.

4. Umie krytycznie czytać teksty, korzystać z nich, formułować opinie na ich temat.

5. W zależności od tematu pracy dokonuje poprawnej analizy stylistycznej bądź regionalnej odmiany polszczyzny, analizy gramatycznej bądź leksykalno-semantycznej jednostek leksykalnych, a także onomastycznej zebranych nazw własnych.

6. Dostrzega związki między faktami językowymi a oddziałującą na nie rzeczywistością językową.

7. Zna terminologię językoznawczą i potrafi się nią posługiwać.

POSTAWY

1. Docenia różnorodność polszczyzny.

2. Szanuje użytkowników różnych odmian terytorialnych i socjalnych polszczyzny, potrafi ich docenić.

3. Zauważa i docenia historię i kulturę Polski, a także ich wpływ na polszczyznę.

4. Docenia badania nad językiem.

Zaliczenie na podstawie: obecności oraz aktywności na zajęciach, wygłoszonych referatów, zgromadzenia materiału badawczego, opracowania bibliografii, pracy nad redagowaniem kolejnych rozdziałów rozprawy, napisania pracy magisterskiej.

Nie.