Podstawy etnolingwistyki

obowiązkowe

Przedmiot ma charakter propedeutyczny i nie stanowi bezpośredniej kontynuacji innych przedmiotów ujętych w programie studiów slawistycznych. Jest skierowany do całego rocznika studentów, toteż wykładana problematyka teoretyczna ilustrowana jest głównie polskim materiałem językowym.

w sali

Etnolingwistyka (w niektórych środowiskach badawczych nazywana lingwistyką antropologiczną) bada i opisuje związki języka z kulturą danej społeczności językowej. Jako składnik programu studiów slawistycznych ma uwrażliwić studentów z jednej strony na fakt, że studiowane języki obce są nie tylko podstawowym "technicznym" narzędziem komunikacji, ale i ważnym źródłem wiedzy kulturowej, a z drugiej strony - że prawdziwie dobre poznanie języka obcego jest niemożliwe bez stałej pamięci o jego kulturowej bazie i bez nieustannego uczenia się społeczno-kulturowego aspektu znaczeń poznawanych i używanych wyrażeń` językowych.

Etnolingwistyka skupia się na sposobie w jaki dana kultura odbija się w jednostkach języka, na różnych piętrach jego struktury, ze szczególnym uwzględnieniem znaczeń zleksykalizowanych i niektórych zgramatykalizowanych. Jak pisze jeden z najwybitniejszych polskich etnolingwistów, prof. Jerzy Bartmiński, etnolingwistyka opisuje język przede wszystkim jako specyficzny składnik kultury, ujawniający przyjęte w danej kulturze sposoby konceptualizacji i kategoryzacji rzeczy, systemy stosowanych wartościowań, punktów widzenia, utrwalonych społecznie postaw wobec otaczającego świata.

Podstawowym narzędziem opisu na wykładzie będzie promowane przez J.Bartmińskiego pojęcie językowego obrazu świata (JOS), rozumianego jako zawarta w języku interpretacja rzeczywistości, a także praktyczne metody rekonstrukcji jego fragmentów w obrębie danego języka funkcjonującego w danej społeczności językowo-kulturowej. Omówione zostaną także relacje wiążące koncepcję JOS z podstawami ujęcia kognitywistycznego języka oraz z tzw. hipotezą relatywizmu językowego, związaną z zaobserwowaną niezwykłą różnorodnością konceptualizacji różnych składników rzeczywistości pozajęzykowej w poszczególnych kulturach i reprezentujących je językach etnicznych.

Studenci zapoznają się też z językowymi narzędziami i społeczno-kulturowymi mechanizmami stereotypizacji, ucząc się, jakie może nieść ona ze sobą zagrożenia, a jednocześnie w czym pomaga użytkownikom języka.

Lektury podstawowe

J. Bartmiński, Językowe podstawy obrazu świata. Wydanie drugie uzupełnione, Lublin 2007.

J. Bartmiński, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Lublin 2007.

J. Błuszkowski, Stereotypy narodowe w świadomości Polaków, Warszawa 2003

G. Kleiber, Semantyka prototypu. Kategorie i znaczenie leksykalne. Universitat 2003.

R. Langacker, Wykłady z gramatyki kognitywnej, Lublin 2005.

E. Tabakowska, Gramatyka i obrazowanie. Wprowadzenie do językoznawstwa kognitywnego.

E. Tabakowska (red.), Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, Kraków 2001.

R. Tokarski, Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej, Lublin 2014 (wybrane fragmenty)

A. Wierzbicka, Język -umysł - kultura, Warszawa 1999 (wybrane fragmenty)

A. Wierzbicka,, Słowa klucze. Różne języki - różne kultury, Warszawa 2007.

Czasopisma: "Język a kultura", "Etnolingwistyka".

Dodatkowe lektury są podawane w trakcie wykładów.

Student rozumie wielorakie związki łączące język naturalny z innymi obszarami kultury. Jest uwrażliwiony na kulturowy kontekst użycia wyrażeń językowych, w szczególności w komunikacji międzykulturowej i umie tę wiedzę/świadomość wykorzystywać jako użytkownik języka obcego i własnego w kontakcie z cudzoziemcem władającym polszczyzną - jako tłumacz, analityk procesów społeczno-kulturowych czy politycznych za granicą itp. Jest też bardziej świadomy roli i rangi społecznej powielanych w danym języku stereotypów, umie się zdystansować wobec stereotypów o charakterze stygmatyzującym.

- uzyskanie pozytywnej oceny na egzaminie ustnym

- obecność na wykładach (max 3 (trzy) nieobecności)