Bogomili. From Nemanja's Babuni to the today's etnopolitical bogomilism

Rozpad Jugosławii w ostatniej dekadzie XX wieku skutkował m. in. zmianą statusu słowiańskojęzycznych muzułmanów, kiedy to stali się obywatelami utworzonych/odtworzonych państw narodowych. Konstruując na nowo swoją tożsamość zbiorową, zaczęli intensywnie wykorzystywać elementy przedosmańskiego dziedzictwa kulturowego, także dotyczącego sfery wyznaniowej. Jako ważny składnik etnomitologii zaczęły się pojawiać nawiązania do średniowiecznej herezji bogomilskiej. Zjawisko to ujawniło się najpierw wśród Boszniaków BiH, a następnie wśród Goran (kosowskich i albańskich) oraz wśród zachodniomacedońskich Torbeszy.

Bogomiłowie jako ruch heretycki w obrębie chrześcijaństwa pojawili się w średniowieczu na ziemiach ówczesnego państwa bułgarskiego, skąd ich idee zaczęły przemieszczać się w kierunku zachodnim.W średniowiecznej Serbii znani byli przede wszystkim jako babuni (i prześladowani), a zgodnie z "hipotezą bogumilską" dziewiętnastowiecznego historyka chorwackiego Franja Rackiego mieli utworzyć tzw. Kościół Bośniacki. Na zajęciach zarysowana zostanie charakterystyka tego ruchu religijnego oraz kontrowersje wokół związków średniowiecznego bogomilizmu z także średniowiecznym kościołem bośniackim.

Główny temat zajęć to wykorzystywanie idei bogomilizmu (jako odrębnej i narażonej na prześladowania formacji religijnej) do tworzenia współczesnej mitologii narodowej słowiańskojęzycznych muzułmanów z różnych obszarów byłej Jugosławii. Pierwsi sięgnęli do niej ideowi przywódcy Boszniaków z BiH (nawiązując do tradycji kościoła bośniackiego), ale w ostatnim dziesięcioleciu domniemana bogomilska przeszłość stała się atrakcyjna także dla Słowian-muzułmanów z Bośnią niezwiązanych (w Gorze i Macedonii). Zajęcia pozwolą prześledzić sposób wprowadzania pojęcia bogomilizmu do współczesnego dyskursu etnopolitycznego jak i argumentację stosowaną przez zwolenników bogomilskich korzeni dzisiejszych postjugoslowiańskich slowiańskojęzycznych muzułmanów.

Ajradinoski Serif, Torbeska Deklaracija, Struga 2011, dostępne: www.podgorci.info/torbeska deklaracija.pdf

Dokle Nazif, Bogomilizam i etnogeneza Torbesa Kukske Gore. Priredio i preveo sa albanskog jezika Sadik I. Idrizi, Prizren 2011, dostępne: Goranski sajt, http://mlicanin.weebly.com

Dusanov Zakonik, dostępne: www.overa.rs/dusanov-zakonik

Jawoszek Agata, Boszniacy, Poznań 2014, 31-76

Leksykon tradycji bułgarskich (red. nauk. Grażyna Szwat-Gyłybowa), Warszawa 2011, hasła: Bogomilstwo (s. 37-42) i Tajna Księga (s. 314-316)

Malcolm Noel, Bosnia. A Short History, Cambridge 1994 (tłum. bośn.: Povijest Bosne. Kratki pregled, prev. Z. Crnković, Zagreb-Sarajevo 1995)

Średniowieczne herezje dualistyczne na Bałkanach, opr., przekład i komentarz G. Minczew et al., Łódź 2015, 13-57

zapisy wybranych dyskusji na boszniackich i serbskich portalach internetowych (do ustalenia w trakcie zajęć)

Student zdobywa/poszerza wiedzę na temat historycznych źródeł pojęć budujących dzisiejszą mitologię polityczną dużych wspólnot etnicznych (słowiańskojęzycznych muzułmanów) na obszarach postjugosłowiańskich (i sąsiednich).

Student poznaje wybrane mechanizmy kreowania tożsamości narodowej, w tym arbitralność wyboru naukowo niedostatecznie rozpoznanych i/lub dyskusyjnych elementów tradycji kulturowej.

W efekcie - student ma konkretną wiedzę dotyczącą powiązań średniowiecznych i współczesnych dziejów kulturowo-politycznych ziem postjugosłowiańskich (w szczególności Serbii, Kosowa, Macedonii oraz Bośni i Hercegowiny), a także - na przykladzie bałkańskim - zdobywa ogólną umiejętność dostrzegania i interpretowania zjawisk związanych z kreowaniem i wykorzystywaniem tzw. polityki historycznej.

Przedmiot ma formę konwersatoryjną, tj. łączy elementy wykładu i dyskusji uczestników zajęć (na tematy wynikające z zagadnień omawianych podczas wykładów oraz z treści wyznaczonych uprzednio do przeczytania lektur). Wykład prowadzony jest w języku serbskim. Jako używany przez studentów język dyskusji dopuszcza się także chorwacki.

Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest aktywna obecność na zajęciach.

Uzyskanie oceny końcowej nastąpi w wyniku egzaminu ustnego lub (do wyboru przez studenta) przygotowania ustnej prezentacji na wybrany szczegółowy temat, mieszczący się w problematyce zajęć, uzgodniony wcześniej z wykładowcą.