Antropologia i literatura. Cz. 1 - Powroty do przeszłości

nieobowiązkowe

Na seminarium będziemy intepretować z perspektywy antropologicznej różne dzieła literackie dla dzieci i młodzieży.

Antropologia literatury to dziedzina, która najczęściej traktowana jest jako poddyscyplina literaturoznawstwa; zajmują się nią w Polsce głównie teoretycy literatury. Wydaje się, że w równym stopniu powinna być obecna na studiach etnologicznych, zwłaszcza od czasu „odkrycia” literackości dzieł antropologicznych i słynnej konstatacji Clifforda Geertza, że „antropolog pisze”. Antropolog także czyta, również literaturę piękną i w swoich pracach nieraz się do niej odwołuje, a często czyni ją punktem wyjścia, kiedy mówi o kulturze i człowieku.

Antropologicznych sposobów wykorzystania literatury pięknej może być wiele. Na zajęciach potraktujemy ją przede wszystkim jako źródło poznania człowieka. Dzieło literackie staje się – jak pisze Grzegorz Godlewski – obszarem „możliwej epifanii antropologicznej, objawieniem istotnych wymiarów kulturowego bytu człowieka”. Za Ryszardem Nyczem przyjmuję także, że literatura to „zinstytucjonalizowana sztuka wypowiadania ludzkiego doświadczenia rzeczywistości – w całym jego zróżnicowaniu i specyfice” (Nycz 2006, s. 32).

Na pierwszej części seminarium „Powroty do przeszłości” będziemy intepretować z perspektywy antropologicznej dzieła literackie dla dzieci i młodzieży. Przyjrzymy się różnym figurom dziecka, by zobaczyć, jaki obraz dziecka i dzieciństwa stwarzany jest w literaturze i za jej pośrednictwem. Zastanowimy się również nad tym, jak konstruowany jest czytelnik, i nad tym, jak sami zostaliśmy ukształtowani przez lektury z dzieciństwa. Będziemy czytać książki formacyjne dla kilku pokoleń czytelników, lektury szkolne i najnowsze książki wskazujące nowe kierunki w myśleniu o dziecku, jego wychowaniu i jego miejscu w świecie. Zidentyfikujemy zarówno dydaktyczne wymiary poszczególnych lektur, jak i antypedagogiczne wyzwania dla tradycyjnych form myslenia o dziecku. Podejmiemy takie tematy jak dojrzewanie, obcość, płeć, wojna.

Opracowania:

Z. Adamczykowa, Literatura dla dzieci: funkcje, kategorie, gatunki, Warszawa 2001.

A. Baluch, Książka jest światem, o literaturze dla dzieci małych oraz dla dzieci starszych i nastolatków, Kraków 2005.

J. Cieślikowski, Literatura osobna, Warszawa 1985.

J. Dunin, Książeczki dla grzecznych i niegrzecznych dzieci: z dziejów polskich publikacji dla najmłodszych, Wrocław 1991.

Dzieciństwo i sacrum, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, t. 1 Warszawa 1998, t. 2 Warszawa 2000.

M. J. Kehily, Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem, Kraków 2008.

G. Leszczyński, Literatura i książka dziecięca. Słowo - obiegi - konteksty, Warszawa 2003.

G. Leszczyński, Magiczna biblioteka: zbójeckie księgi młodego wieku, Warszawa 2007.

J. Papuzińska, Zatopione królestwo. O polskiej literaturze fantastycznej XX wieku dla dzieci i młodzieży, Warszawa 1989.

M. Rakoczy, Polityki pisma. Szkice plenerowe z pajdocentrycznje nowoczesności, Warszawa 2019.

K. Slany, Groza w literaturze dziecięcej. Od Grimmów do Gaimana, Kraków 2016.

R. Waksmund, Od literatury dla dzieci do literatury dziecięcej (tematy – gatunki – konteksty), Wrocław 2000.

Wstępna propozycja książek do omówienia:

A. Lindgren, Pippi Pończoszanka

I. Chmielewska, Królestwo dziewczynki

T. Tryzna, Panna Nikt

M. Parr, Gofrowe serce; Bramkarka i morze

J. Barrie, Piotruś Pan

A. Lindgren, Karlsson z dachu

J. Boyne, Lekkie życie Barnaby’ego Brocketa; Chłopiec w pasiastej piżamie

R. Goscinny, J.J. Sempe, Mikołajek

R. Dahl, Matylda

J. Brzechwa, Akademia Pana Kleksa

F. Molnar, Chłopcy z Placu Broni

M. Musierowicz, Jeżycjada

H. Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy

J. Rudniańska, XY

I. Chmielewska, Pamiętnik Blumki

K. Smith, Zniszcz ten dziennik

‒ aktywny udział w zajęciach (dopuszczalne 3 nieobecności)

– zaliczenie wejściówek ze znajomości lektur